Υπόθεση Πατσίφικο

Η Υπόθεση Πατσίφικο ήταν μια διπλωματική και πολιτική κρίση μεταξύ Ελλάδας και Βρετανίας το 1849-1850 που ανέκυψε με αφορμή την επίθεση το 1847 του αθηναϊκού όχλου κατά της περιουσίας του βρετανικής υπηκοότητας Εβραίου Δον Πατσίφικο, προξένου της Πορτογαλίας.

Ιστορικό

Η κυβέρνηση είχε απαγορεύσει τη χρονιά εκείνη (1847) για πρώτη φορά το «κάψιμο του Ιούδα», από σκέψη μήπως ενοχληθεί ένα μέλος του τραπεζικού οίκου Ρότσιλντ που βρισκόταν στην Αθήνα. Με αφορμή την απαγόρευση αυτήν όχλος επιτέθηκε στον Εβραίο Δον Πατσίφικο, εισέβαλε στο σπίτι του και προξένησε καταστροφές. Ο Πατσίφικο ζήτησε υπέρογκο ποσό ως αποζημίωση από το ελληνικό κράτος αλλά δεν ικανοποιήθηκε και τότε στράφηκε στη βρετανική κυβέρνηση, από την οποία ζήτησε βοήθεια γράφοντας οτι ανέμενε μάταια αποζημίωση σχεδόν δύο χρόνια.

Η υπέρμετρη αντίδραση της Βρετανίας, που κορυφώθηκε με τον ναυτικό αποκλεισμό της χώρας από το Βρετανικό Ναυτικό το 1850 και την κατάσχεση ελληνικών πλοίων στο Αιγαίο, ώστε να αναγκαστεί η Ελλάδα να καταβάλει αποζημίωση, αποτελεί πρωτοφανή στην ιστορία των διεθνών σχέσεων αναίτια επίδειξη ισχύος και αμφισβήτηση της κυριαρχίας κυρίαρχου κράτους και έχει παραμείνει κλασικό παράδειγμα στρατηγικής καταναγκασμού μέσω της «διπλωματίας της κανονιοφόρου». Η κρίση έληξε ύστερα από παρέμβαση των άλλων δύο προστάτιδων δυνάμεων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, της Γαλλίας και της Ρωσίας και αφού η Ελλάδα δέχτηκε ισχυρό οικονομικό πλήγμα. Ο βρετανικός ναυτικός αποκλεισμός έμεινε στην ιστορία ως Παρκερικά, από το όνομα του Βρετανού ναυάρχου Ουίλιαμ Πάρκερ.

Παρκερικά ή Πατσιφικά ή Υπόθεση Πατσίφικο (όρος που δόθηκε από την γαλλική διπλωματία, κατά την υπόθεση Ντρέιφους), ονομάσθηκαν, από τους Έλληνες, τα υπέρογκα ενάντια της Ελλάδας πιεστικά εκ μέρους της Αγγλίας μέτρα (ναυτικός αποκλεισμός, απαγόρευση καταπόπλων πλοίων, με κίνδυνο κατάσχεσης αυτών κ.λπ.) που λήφθηκαν τον Ιανουάριο του 1850, εξ αφορμής επεισοδίου που σημειώθηκε στην Αθήνα σε βάρος του Ισπανοεβραίου και Άγγλου υπηκόου Δαυίδ Πατσίφικο, πρώην προξένου της Πορτογαλίας και στη συνέχεια τοκογλύφου. Η ονομασία προήλθε από το όνομα του Άγγλου ναυάρχου Ουίλιαμ Πάρκερ, που εφάρμοσε τα μέτρα αυτά, κατά διαταγή του τότε υπουργού των Εξωτερικών της Αγγλίας Πάλμερστον, ώστε να αναγκαστεί η Ελλάδα να καταβάλει την εξαιρετικά υπέρογκη αποζημίωση.

Γεγονός όμως υπήρξε ότι έναντι των μέτρων εκείνων πάντες οι Έλληνες από του Βασιλέως μέχρι και του τελευταίου εργάτη επέδειξαν γενναία ψυχραιμία και οι δε πληγέντες από τα μέτρα αυτά, κυρίως έμποροι και ναυτιλόμενοι στον Πειραιά, τάχθηκαν όλοι στο πλευρό της ελληνικής Κυβέρνησης, επιδοκιμάζοντας την στάση της.
Τελικά μετά από διπλωματικά επεισόδια μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας και την παρέμβαση της Ρωσίας ο ναυτικός αποκλεισμός ήρθη στις 15 Απριλίου του 1850, οπότε και το ζήτημα της αποζημίωσης του Πατσίφικο παραπέμφθηκε σε διεθνή διαιτησία.

Ο πρωταγωνιστής

Ο Δαυίδ ή Νταβίντ Πατσίφικο ήταν Ισπανοεβραίος ή Πορτογαλοεβραίος (Γιβραλτάρ 1784-1854 Λονδίνο) τυχοδιώκτης, που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1836 ως Πρόξενος της Πορτογαλίας στην Αθήνα από το 1836 ως το 1842, οπότε και παύθηκε συνεπεία καταχρήσεων. Στη συνέχεια προσκολλήθηκε στον κύκλο της Δούκισσας της Πλακεντίας και έζησε για κάποιο διάστημα με βοηθήματά της. Στη συνέχεια επιδόθηκε στην τοκογλυφία με άγνωστους πόρους.

Διαμένοντας τότε επί της οδού Καραϊσκάκη, της συνοικίας Ψυρρή (Αθήνα), έγινε παραίτιος οχλοκρατικού επεισοδίου σε βάρος του, λόγω ασέβειας που επέδειξε κατά την εκφορά του επιταφίου του Ιερού Ναού Αγίου Φιλίππου και του επακόλουθου εθίμου της καύσης ομοιώματος του Ιούδα. Συγκεκριμένα το έτος εκείνο (1847) πρωτοαπαγορεύθηκε το έθιμο αυτό μετά την εκφορά του Επιταφίου, τουλάχιστον στην Αθήνα, λόγω της έκτακτης τότε επίσημης επίσκεψης του Γάλλου τραπεζίτη Ρότσιλντ. Έτσι, ο αθηναϊκός λαός ανέβαλε τη τέλεση του εθίμου για την Δευτέρα του Πάσχα, στην πλατεία Ηρώων (στου Ψυρρή). Όταν, όμως, επενέβη η αστυνομία και ακολούθησαν ταραχές, διερχόμενο το πλήθος προ της οικίας του Πατσίφικο, επιτέθηκε στην οικία του προκαλώντας καταστροφές, ενώ η αστυνομία έμεινε αμέτοχη, ο ίδιος δε μόλις που διασώθηκε από τη μανία του πλήθους και κατέφυγε στη αγγλική πρεσβεία, έχοντας πρόσφατα αποκτήσει την αγγλική υπηκοότητα. Ιδιαίτερα άξιο προσοχής είναι ότι αμέσως το πρωί της επομένης του συμβάντος ο τότε Άγγλος πρεσβευτής Σερ Έντμοντ Λάιονς προέβη σε διάβημα προς το ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών για την καταβολή αποζημίωσης στον θιγέντα με το αστρονομικό για τα τότε δεδομένα ποσό των 886.736 δραχμών και 57 λεπτών. Τότε η ελληνική κυβέρνηση βεβαίως αρνήθηκε θεωρώντας ότι το θέμα ανήκει στη Δικαιοσύνη.

Η άρνηση αυτή έδωσε την ευκαιρία στον τότε Υπουργό Εξωτερικών της Αγγλίας Πάλμερστον να ζητήσει από την Ελληνική Κυβέρνηση την άμεση καταβολή της αποζημίωσης για τις καταστροφές που υπέστη ο Πατσίφικο, χωρίς να είχε γίνει ούτε στοιχειώδης καταγραφή. Το ποσό αυτό είχε κριθεί πολλαπλάσιο ακόμη και της αξίας των τότε ανακτόρων (της Πλατείας Κλαυθμώνος). Επειδή και τότε η ελληνική κυβέρνηση δεν συναίνεσε σε αυτό, άνευ δηλαδή της δικαστικής οδού, ο Πάλμερστον έφθασε στο πρωτόγνωρο για τα τότε διεθνή δρώμενα να διατάξει τον αγγλικό στόλο να προβεί σε ναυτικό αποκλεισμό του Ελληνικού Βασιλείου και ακόμη την κατάσχεση πολεμικών και εμπορικών πλοίων, γεγονότα που έμειναν γνωστά ως Παρκερικά κατά τον ωμότερο και βιαιότερο τρόπο, προκειμένου να πετύχει τους στόχους του, δηλαδή την επιβολή φιλοβρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα και τη μεταβολή της ακολουθούμενης τότε φιλορωσικής πολιτικής.

Ο αγγλικός ναυτικός αποκλεισμός δεν αφορούσε μόνο την υπόθεση Πατσίφικο. Είχε ακόμη και εδαφικές διεκδικήσεις στο όνομα του Κράτους των Ιονίων νήσων, που κηδεμόνευε παράνομα η Αγγλία, συγκεκριμένα διεκδικούσε από την Ελλάδα τα νησιά Σαπιέντζα και Ελαφόνησο, και επίσης απαιτούσε:

• Αποζημίωση για έξι πλοιάρια που ληστεύθηκαν.
• Ικανοποίηση για καθύβριση της Αγγλικής σημαίας και ασέβεια προς τον Άγγλο πρόξενο Μπόυντ.
• Αποζημίωση για δυο κακοποιημένους Επτανήσιους στον Πύργο.
• Αποζημίωση για τον αγρό του Φίνλεϊ που περιλήφθηκε χωρίς αποζημίωση στον Βασιλικό Κήπο.

Με την αιτηθείσα επέμβαση όμως των Μεγάλων Δυνάμεων της Ρωσίας και της Γαλλίας, και ιδιαίτερα με την αποχώρηση του Γάλλου πρέσβη από το Λονδίνο, η υπόθεση πλησίασε στο τέλος της.

Αξίζει να αναφερθεί η μνεία του Μακρυγιάννη στα γεγονότα αυτά, που αποδίδει το λαϊκό αίσθημα και τον σοβαρό τους αντίκτυπό: «... και ένας μεγάλος στόλος των σκύλων μας έχουν μπλόκον οπούναι περίπου από τρεις μήνες και μας πήραν όλα τα καράβια και μας κατακερμάτισαν όλο το εμπόριο και τζαλαπάτησαν την σημαίαν μας και πεθαίνουν της πείνας οι ανθρώποι των νησιών και εκείνοι οπούχουν τα καράβια τους γκιζερούν εις τους δρόμους και κλαίνε με μαύρα δάκρυα...»

και αλλού γράφει:

«... ήρθε ο Πάκερ [Πάρκερ] (sic) με όλο το στόλο του, ο ναύαρχος της Αγγλίας, και μας μπλοκάρισαν κάμποσον καιρόν. Τότε με διόρισαν αρχηγό κι ενώθηκα με όλους τους Αθηναίους. και πήγα και μίλησα του αξιοσέβαστου Γκενεράλ Τζούρτζη και τον παρακάλεσα με δάκρυα να πάη να μιλήσει του Πάκερ. Τότε ο Γκενεράλης πήγε και μίλησε. Ο Βασιλέας και η Κυβέρνηση μου έστειλαν τον Γαρδικιώτη και μου είπαν να βαρέσω ντουφέκι. Τους είπα, ντουφέκι δεν βαρώ, ότι όσα κανόνια έχει ο Πάκερ, δεν έχομε ντουφέκια εμείς...»

Ο οικονομικός λόγος της Αγγλικής επέμβασης ήταν πως η Αγγλία άρχισε να νιώθει τον ισχυρό ανταγωνισμό του Ελληνικού Εμπορικού Ναυτικού, που ήδη είχε γίνει πρώτη σημαία στην Δουνάβια ναυσιπλοΐα, που τότε ήταν σημαντική εμπορική οδός.

Ορίστηκε επιτροπή διαιτησίας η οποία και εξακρίβωσε πως η ζημία που τελικά είχε υποστεί ο Πατσίφικο ήταν μόλις 3.750 δραχμές, με αρκετές αμφιβολίες, αφού και ο ίδιος δεν μπόρεσε να αποδείξει τον τρόπο απόκτησης των καταλογιζομένων ειδών. Έτσι, αφενός η ελληνική κυβέρνηση κατέβαλε στον Πατσίφικο το ποσόν των 3.750 δραχμών, και αφετέρου επεστράφη σε αυτήν το υπόλοιπο ποσό εκ 330.000 δραχμών που είχε εν τω μεταξύ καταθέσει στην Αγγλία, ως εγγύηση, για την άρση τουλάχιστον του αποκλεισμού.

Στην Αγγλία το θέμα συζητήθηκε στην Βουλή των Λόρδων, όπου καταδικάστηκε η ενέργεια του υπουργού εξωτερικών, ενώ η Βουλή των Κοινοτήτων επικρότησε την απόφαση. Ο Πάλμερστον υπερασπίστηκε τις ενέργειές του όχι μόνο για την συγκεκριμένη υπόθεση αλλά για την γενικότερη εξωτερική πολιτική του, που υιοθετούσε την υπεράσπιση οποιουδήποτε Βρετανού πολίτη σε όλο τον κόσμο, με μια ομιλία πέντε ωρών γνωστή ως civis Romanus sum (Είμαι Ρωμαίος πολίτης).

Η Βασίλισσα Βικτωρία της Αγγλίας απέστειλε σχετικό έγγραφο στον Πρωθυπουργό θεωρώντας τον εν λόγω υπουργό ως κύριο υπαίτιο της εις βάρος της Αγγλίας αποδιδόμενη διεθνή δυσφορία αλλά και κοινοποιώντας την απαγόρευση πλέον οποιασδήποτε ενέργειας επί εξωτερικών σχέσεων χωρίς την προηγούμενη έγκρισή της.

Μετά το τέλος της υπόθεσης ο Πατσίφικο εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου και πέθανε το 1854.

Δείτε επίσης

• Σχέσεις Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου

Πηγές

• Νεώτερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου τόμος 15ος σ. 623.
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα τόμος 48ος σ. 263
• Αντώνης Κλάψης, Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης, 1821-1923, Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα, 2019.