Erreferentziazko elipsoide

Lurra elipsoide formakoa bada, latitude-gradu baten longitudea latitudearen arabera aldatzen da. Horrela, poloetan berdindutako elipsoide baterako (irudian kasua), graduaren luzera txikitzen da poloetatik ekuatorerantz.

Erreferentziazko elipsoidea kalkulu geodesikoetan erreferentzia-marko gisa erabiltzen den elipsoide bat da. Lurraren formarekiko ereduzko hurbilketa bat da, geoidearerekin konparatuta, lan egiteko errazagoa. Erraz samarra da erreferentzia elipsoide bat deskribatzea formula matematikoak erabiliz. Geoidearen deskribapena askoz konplexuagoa da, oso neurketa zehatzak egitea dakarrelako.

Historia

Lurraren formari buruzko lehen ereduetan, esfera erabiltzen zen, jadanik Antzinako Greziaz geroztik.

XVII.mendean, Lurra esfera perfektua izango zen ala ez zalantzak zeuden. 1688an, Isaac Newtonek Giovanni Domenico Cassinirekin eztabaida bat ebatzi zuen matematikoki frogatuz. ^[1] Lurraren errotazioak zapaldu egingo zuela poloen eremuan. Praktikan, hori ez zen egiaztatu mende erdi geroago arte, Frantziako Zientzien Akademiak konpontzera bidalitako bi espedizioren bidez: Pierre Louis Maupertuis (1736-1737) zuzendutako espedizio bat Torne haranera bidali zuten (Lurraren ipar polotik gertu); bigarrena, Pierre Bouguer (1735-1744) eta Alexis-Claude Clairauten agindupean, Frantziako misio geodesikoa izenez ezagutzen dena, gaur egun Ekuadorreko lurraldera bidali zuten, lurreko ekuatoretik gertu. Haren neurketek Lurra Poloetan zapalduta zegoela erakutsi zuten, 1:210eko apaltze erlazioarekin. Lurraren benetako formarekiko hurbilketa hori erreferentziazko elipsoidea bihurtu zen.

Arku meridianoaren neurketak 1791n metroa poloaren eta ekuatorearen arteko distantzia idealizatuaren 10 milioiren gisa definitzea ekarri zuen. Neurketaren hainbat akatsen ondorioz, % 0,022 laburregia izan zelarik, bi alditan birdefinitu zen, 1793an eta 1799an. 1799 balioa definizio ofiziala da oraindik, nahiz eta 0,197 ‰ laburregia den. 1983an, metroa berriro definitu zen, denbora epe jakin batean argiak hutsean egiten duen distantzia gisa.

1671n, Luis XIV.ak Guyana Frantseseko Cayenne uhartera bidali zuen Jean Richer (1630-1696), frantziar astronomoa, behaketa astronomiko batzuk egiteko. Bere erlojua egokitu zitzaion, bere metro 1eko luzera zuen penduluak Parisen segundoak zehaztasunez markatu zitzan. Ekuatoretik gertu dagoen Cayennera iristean, Richer-ek erlojuak egunean bi minutu eta erdi inguru galtzen zituela ikusi zuen. Newtonen grabitazio-legeak argitaratu bezain laster (1687) Cayenneko erlojuaren atzerapena Ekuatoretik gertu grabitatearen balioa murrizten zuen faktore bati egotzi zitekeela ikusi zen. Laster ondorioztatu zen grabitatearen balio baxuagoa zela, ekuatore-eskualdea Poloetakoak baino Lurraren zentrotik urrunago daudelako. Harrezkero, neurketa zehatzagoek agerian utzi dute Lurraren benetako formak ardatz polarretan konprimituta egon den eta ekuatorearen inguruan apur bat hanpatua dagoen esfera baten antza duela. Forma hori, elipsoide kamuts gisa ezagutzen da.