اکبر گلپایگانی
| اکبر گلپایگانی | |
|---|---|
 گلپایگانی در سال ۱۳۸۶ | |
| اطلاعات پس‌زمینه | |
| نام(های) دیگر | گلپا |
| زاده | ۱۰ بهمن ۱۳۱۲ تهران، ایران |
| درگذشته | ۱۳ آبان ۱۴۰۲ (۸۹ سال) |
| ژانر | موسیقی اصیل ایرانی |
| پیشه | خواننده |
| سال‌های فعالیت | ۱۳۳۵–۱۴۰۲ |
| ناشر(ان) | |
| همسر(ها) | گلرخ گرایلی |
| استاد(ها) | ابوالحسن صبا حسن یکرنگی نورعلی برومند اسماعیل قهرمانی یوسف فروتن محمد ایرانی مجرد عبدالله دوامی ادیب خوانساری حسین طاهرزاده سلیمان امیرقاسمی |
اکبر گلپایگانی (۱۰ بهمن ۱۳۱۲ – ۱۳ آبان ۱۴۰۲)[۱] مشهور به گلپا، خوانندهٔ ایرانی بود که در سبک موسیقی سنتی ایرانی کار می‌کرد.[۲][۳] او یکی از پیشگامان موسیقی دستگاهی و کلاسیک ایران بود. در طول دوران کاری گلپا حدود ۳۰۰ اثر رسمی از او منتشر شد. گلپا به‌واسطهٔ بازیگری در فیلم مرد حنجره‌طلایی (۱۳۴۷) با همین عنوان فیلم در میان عموم شناخته می‌شد.
آغاز زندگی
[ویرایش]اکبر گلپایگانی ۱۰ بهمن ۱۳۱۲ در تکیه زرگرهای عودلاجان تهران زاده شد. پدر او محمدحسین گلپایگانی معروف به مرشد حسین یا حاج حسین بلبل مرثیه‌خوان بود و در تکایا و محله ارج‌وقربی داشت.[۴] گلپایگانی در پنج سالگی مادر خود را از دست داد و این حادثه در آن زمان تأثیر بدی بر روحیه وی گذاشت. او یک برادر کوچکتر با نام محمد گلریز دارد که خوانندهٔ موسیقی سنتی است.
زندگی هنری
[ویرایش]آغاز
[ویرایش]
گلپایگانی در شش سالگی سر صف دبستان قرآن می‌خواند. یک سال بعد تعزیه‌خوان محل، استعداد اکبر را کشف کرد و در هشت سالگی پدرش شروع به آموختن موسیقی به او کرد. خانهٔ آنها روبروی خانهٔ موسیقی‌دان و کارشناس ردیف، محمد ایرانی مجرد بود. گلپایگانی در آموختن موسیقی از او راهنمایی گرفت. او در چهارده سالگی در سالن مرکزی جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران به اجرا پرداخت.[۴]
گلپا در سال ۱۳۱۸ وارد دبستان فرهنگ شد و به عنوان قاری قرآن در کلاس برگزیده شد. پس از این فعالیت‌ها وی با آشنایی با تعزیه‌خوان محله و کار زیر نظر او اصول اولیه آوازخوانی را آموخت. در سال ۱۳۲۰ وی به‌طور جدی و منظم تعلیم موسیقی و دستگاه‌ها را نزد پدر آغاز کرد.[۵] در سال ۱۳۲۶ نخستین تجربهٔ حضور در یک ارکستر و گروه کر را در سالن مرکزی جمعیت شیروخورشید سرخ کسب کرد گلپایگانی در ۱۵ سالگی به مدرسه نظام رفت. در این مدرسه ایرج همکلاسی او بود.[۴] گلپا در سال ۱۳۲۷ در انجمن موسیقی مدرسه نظام عضو شد. او از سال ۱۳۲۸ به بعد با هنرمندان سرشناسِ موسیقی آشنا شد و آموزش را زیر نظر آنان آغاز کرد.[۵]
در انجمن موسیقی نظام، گلپایگانی تا حدی از تعزیه‌خوانی فاصله گرفت و بیشتر با دستگاه آشنا شد. او در ۱۸ سالگی موسیقی حرفه‌ای را آغاز کرد و نزد ردیف‌دان نورعلی برومند آموزش دید. از جمله استادان گلپایگانی می‌توان به حسن یکرنگی (از شاگردان اقبال آذر) اسماعیل قهرمانی، ابوالحسن صبا، یوسف فروتن، عبدالله دوامی، اسماعیل ادیب خوانساری، حسین طاهرزاده، و سلیمان امیرقاسمی اشاره کرد. او و در درک او از موسیقی دستگاهی ایران تأثیر چشمگیری داشتند. گلپا سبک آوازخوانی طاهرزاده و ادیب خوانساری را دنبال کرد.[۴]
در سال ۱۳۳۵ یونسکو از اکبر گلپایگانی، نورعلی برومند، و علی‌اصغر بهاری برای اجرای آواز و موسیقی ایرانی دعوت کرد.[۴]
برنامه گلها
[ویرایش]در سال ۱۳۳۷ وی از سوی داوود پیرنیا (مبتکر برنامه گلها) به رادیو تهران دعوت شد. او با اجرا در این برنامه به شهرت رسید و ۱۷ سال با آن همکاری کرد.[۴]
با قرار گرفتن هوشنگ ابتهاج در جایگاه ریاست موسیقی رادیو ایران در اواخر دوران پهلوی، کار برای برخی از خوانندگان سبک قدیمی از جمله گلپا سخت‌تر شد و اعتراض آنها را در پی داشت. گلپا دربارهٔ هوشنگ ابتهاج گفته بود: «اینها حرف‌شان از بین‌بردن برنامه گلها است. ما هم گفتیم بهتر و سنگین‌تر این است که خودمان بگویم دیگر نمی‌آییم».[۴]
بازیگری
[ویرایش]گلپایگانی در سال ۱۳۴۷ با ایفای نقش در فیلم مرد حنجره‌طلایی ساختهٔ مهدی میثاقیه به شهرت بیشتری رسید. از آن زمان هواداران او وی را با عنوان فیلم او را خطاب می‌کردند.[۴]
همکاری با هنرمندان
[ویرایش]گلپایگانی خواننده آمریکایی فرانک سیناترا را به ایران دعوت و در خارج از کشور نیز کنسرت‌هایی را برگزار کرد. همچنین با احمد ظاهر، اسطوره موسیقی افغانستان ارتباط فرهنگی برقرار کرد. آنها در سال ۱۳۵۵ یک کنسرت مشترک در افغانستان برگزار کردند. در نوروز ۱۳۵۰ گلپا به همراه پوران برای ۲ هزار و ۵۰۰ دانشجو و ایرانی مقیم بریتانیا در لندن کنسرت اجرا کردند. گلپا دوست و همکار محمدرضا شجریان بود. اما این دوستی پس از انقلاب به تیرگی گرایید.[۴]
پس از انقلاب
[ویرایش]پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی، فعالیت بسیاری از موسیقی‌دانان از جمله گلپایگانی محدود شد.[۴]
درگذشت
[ویرایش]گلپایگانی در شامگاه ۱۳ آبان ۱۴۰۲ بر اثر ایست قلبی درگذشت.[۱] پیکر او در ۱۶ آبان در قطعه هنرمندان بهشت زهرا دفن شد. در این مراسم هنرمندانی چون ایرج مهدیان، حسین خواجه‌امیری، محمد گلریز، محمد معتمدی، سالار عقیلی، بهرام حصیری، بابک رادمنش، فرهاد رحیمی و… شرکت کردند. اجرای برنامه را سید عباس سجادی عهده‌دار بود.[۶] گلپایگانی وصیت کرده بود پیکرش در گورستان ظهیرالدوله در کنار مزار مرتضی محجوبی دفن شود اما نهادهای مسئول مجوز این کار را ندادند.[۷][۸]
مراسم ختم
[ویرایش]مراسم ختم اکبر گلپایگانی با حضور طرفداران و گروهی از اهالی موسیقی روز پنجشنبه ۱۸ آبان در مسجد جامع شهرک غرب برگزار شد. در این مراسم گروهی از دوستداران گلپا آواز خواندند.
سال‌شمار زندگی
[ویرایش]- زاده ۱۰ بهمن ۱۳۱۲ در محله تکیه زرگرهای تهران.
- از دست دادن مادر در سال ۱۳۱۷
- ورود به دبستان فرهنگ در محله تکیه زرگرها در سال ۱۳۱۸ که در همان سال قاری قرآن در کلاس درس بود.
- آشنایی با محمودآقا خراز محل و قاری مساجد و ابراهیم گردن تعزیه‌خوان معروف و آغاز تعلیم ابتدایی موسیقی نزد آنها… در سال ۱۳۱۹.
- آغاز تعلیم موسیقی نزد پدر، حسین گلپایگانی، به‌طور جدی و منظم در سال ۱۳۲۰.
- نقل مکان از محله تکیه زرگرها به خیابان آبشار و ثبت نام در کلاس چهارم ابتدایی در دبستان اقبال در خیابان آبشار و آشنایی با جهانگیر ملک (تنبک)، در کلاس درس در سال ۱۳۲۱.
- ثبت نام در دبیرستان بدر در سرچشمه و عضویت در تیم فوتبال باشگاه تهران جوان در رده سنی نوجوانان به مربیگری حسین فکری در سال ۱۳۲۴.
- کسب عنوان قهرمانی تهران با تیم فوتبال نوجوانان باشگاه تهران جوان در سال ۱۳۲۵.
- نخستین تجربه شرکت در یک گروه ارکستر کر به رهبری ایرج گلسرخی در سال ۱۳۲۶.
- نخستین تجربه بازی در یک نمایش در «سالن شیر و خورشید» و ایفای نقش یک پسر شعر خوان به پیشنهاد شاپور قریب کارگردان سینما در سال ۱۳۲۶.
- ورود به مدرسه نظام و عضویت در انجمن موسیقی مدرسه نظام و آشنایی و دوستی با حسین خواجه امیری، در سال ۱۳۲۷.
- آشنایی با حسن یکرنگی از شاگردان اقبال السلطان و تعلیم آواز نزد او در سال ۱۳۲۸.
- آشنایی با نورعلی برومند به کمک علی تجویدی و آغاز تعلیم تحت نظر وی در سال ۱۳۳۰.
- آشنایی با استادان موسیقی ایران و تعلیم آواز نزد ابوالحسن صبا، طاهرزاده، اسماعیل ادیب خوانساری، عبدالله دوامی، محمد ایرانی مجرد، و یوسف فروتن در سال ۱۳۳۱.
- ورود به دانشکده افسری در سال ۱۳۳۲.
- خواندن نخستین آواز با ساز نورعلی برومند و علی‌اصغر بهاری برای یونسکو (در بیات اصفهان و سه گاه)، در سال ۱۳۳۵ که به صورت صفحه بزرگ ضبط شد؛ این اثر در بازار پخش نشد.
- ورود به دانشکده نقشه‌برداری در سال ۱۳۳۶.
- دعوت به رادیو توسط داوود پیرنیا سرپرست و مبتکر برنامه گلها در سال ۱۳۳۷.
- استخدام در سازمان برنامه در سال ۱۳۳۷.
- خواندن نخستین آواز بدون ساز، شعر حافظ، (در خرابات مغان نور خدا می‌بینم) در ۱ فروردین ۱۳۳۸ گلپا در این آواز به عنوان خواننده ناشناس و جوان معرفی شد.
- پخش نخستین آواز با ساز از رادیو در برنامه گلها تحت عنوان، «مست مستم ساقیا دستم بگیر»، در مثنوی شور، با شعر بیژن ترقی و آهنگ مرتضی محجوبی و پرویز یاحقی در ۳ فروردین ۱۳۳۸.
- ضبط نخستین صفحه توسط کمپانی ایران‌گرام در سال ۱۳۳۹.
- ضبط چهار صفحه توسط کمپانی ایران‌گرام و سفر به آمریکا به همراه فرهنگ شریف (نوازنده تار) و ویگن برای اجرای کنسرت برای ایرانیان مقیم آن آمریکا در سال ۱۳۴۰.
- تدریس موسیقی ایرانی building music در دانشگاه USLE، به همراه فرهنگ شریف به مدت سه ماه در سال ۱۳۴۰.
- اجرای کنسرت در لندن و هلند در سال ۱۳۴۰ (۱۹۶۱).
- ازدواج با گلرخ گلرایلی در سال ۱۳۴۶ در سن ۳۴ سالگی.
- اجرای کنسرت در کویت همراه با فرهنگ شریف و امیرناصر افتتاح (نوازنده تنبک) در سال ۱۳۴۸
- بازی در فیلم سینمایی مرد حنجره‌طلایی به عنوان هنرپیشه نقش اول به کارگردانی مهدی میثاقیه در سال ۱۳۴۸
- تولد نخستین فرزند بنام ساقی در یازدهم اردیبهشت ۱۳۴۹.
- اجرای کنسرت در لندن با حبیب‌الله بدیعی (نوازنده ویلون) و همچنین بازی در نمایشنامه رادیویی آتشی بر دل، در سال ۱۳۵۰
- تولد دومین فرزند بنام ساغر در ۳ فروردین ۱۳۵۰.
- اجرای برنامه در «رویال دایان لندن» در سال ۱۳۵۲
- اجرای کنسرت سراسری در آمریکا برای ایرانیان مقیم آن کشور با فریدون حافظی (نوازنده تار) در سال ۱۳۵۵
- کنسرت در افغانستان و اجرای آواز دو صدایی با احمد ظاهر خواننده معروف افغانستان و همچنین اجرای کنسرت در پاکستان و هندوستان در سال ۱۳۵۵
- ممنوعیت برای کار در رادیو و تلویزیون در سال ۱۳۵۸
- اجرای کنسرت در آمریکا در سال ۱۳۷۳
- اجرای کنسرت در رویال فستیوال‌هال لندن در سال ۱۳۷۸
- آغاز به کار دوباره و ارائه دو کاست تحت عناوین مست عشق و عقیق به بازار و شکست رکورد فروش نوار در بین خوانندگان در سال ۱۳۸۲[۹]
فعالیت‌ها
[ویرایش]- اجرای آواز در سازمان یونسکو در سال ۱۳۳۵ به دعوت این سازمان
- اجرای ترانه امشب دلم می‌خواد با حمیدرضا خاکباز و امیر محمد خاکباز
- اجرای آواز در برنامه گلها
- ۲۹۸ آواز به صورت رسمی و بیش از ۷۰۰ آواز خصوصی و بزم
- تدریس موسیقی ایرانی و آواز بنا به دعوت دانشکده موسیقی دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس در سال ۱۳۴۰.
- اجرای برنامه در رویال دایان لندن در سال ۱۳۵۲.
- پیر پائولو پازولینی کارگردان ایتالیایی در فیلم مده‌آ قسمتی از آواز اکبر گلپایگانی (با تار جلیل شهناز) را بدون اجازه از صاحبان اثر استفاده کرده بود و گلپایگانی پس از ثبت شکایت و پس از یک سال – به گفتهٔ خودش – یک میلیون دلار غرامت از پازولینی دریافت کرد.[۱۰]
آلبوم‌ها
[ویرایش]- موی سپید
- مست عشق
- عقیق
- دل ای دل ۱۵ مرداد ۱۳۳۹
- بزم عاشقان (مشترک با ایرج)
- روی برگی بنویس عشق
- چرا عاشق نباشم
- قدر محبت
جایزه‌ها و افتخارات
[ویرایش]- اجرای آواز در سازمان یونسکو در سال ۱۳۳۵، به دعوت این سازمان.[۱۱]
- اجرای بیشترین آواز در برنامه گلها.[۹] همچنین ایشان تنها خواننده ای است که در تمام سلسله برنامه گلها شرکت داشته است. (۲۹۸ آواز به صورت رسمی و بیش از ۷۰۰ آواز خصوصی و رادیویی دیگر)[نیازمند منبع]
- تدریس موسیقی ایرانی و آواز بنا به دعوت دانشکده میوزیک بیلدینگ دانشگاه یو.سی.ال. آ کالیفرنیا در سال ۱۳۴۰.[۱۲]
- اجرای برنامه در رویال دایان لندن در سال ۱۳۵۲.[۱۳]
- دریافت دکترای افتخاری هنر در رشته آواز از دانشگاه کلمبیای آمریکا در سال ۱۹۹۴.[۱۳]
- دریافت دکترای افتخاری اقتصاد و هنر از سازمان یونسکو در سال ۱۳۸۱.[۱۳]
- دریافت دکترای افتخاری و اسکار هنر موسیقی در سال ۱۳۸۴ از دانشگاه بوداپست مجارستان.[۱۳]
- دریافت دکترای افتخاری و مدال هنر در سال ۱۳۸۴ از سازمان ملل متحد و نماینده این سازمان.[۱۲]
- دریافت دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه شیراز در خرداد سال ۱۳۸۴(اعطای دکترا توسط پرفسور سیسختی و پرفسور ذوالقدر).[نیازمند منبع]
- دریافت دکترای افتخاری از دانشگاه تهران در دی ماه سال ۱۳۸۴.[۱]
- گنجاندن آوای آواز گلپایگانی در یک فیلم جهانی به نام مده آ، ساخته کارگردان ایتالیایی پازولینی.[۱۰]
- آلبوم مست عشق که به گفته خود گلپایگانی پرفروش‌ترین سی دی سال در سال ۱۳۸۲ شد.[۱۴]
منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ «اکبر گلپا درگذشت». ایرنا. ۱۳ آبان ۱۴۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۱۴۰۲.
- ↑ «جشن تولد ۸۰ سالگی استاد «گلپا» برگزار شد». موسیقی ما. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۱۲.
- ↑ «مردم هنوز تشنه «گلها» هستند». روزنامه شرق. ۲۷ شهریور ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۱۲.
- ↑ ۴٫۰۰ ۴٫۰۱ ۴٫۰۲ ۴٫۰۳ ۴٫۰۴ ۴٫۰۵ ۴٫۰۶ ۴٫۰۷ ۴٫۰۸ ۴٫۰۹ فرج بال‌افکن (۱۴ آبان ۱۴۰۲). «میراث گلپا؛ «می‌دونستی که خاک فرش منه رفتی نموندی»». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۲۳.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «گلپا: منتظر مرگ هستم». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۸-۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۱۲.
- ↑ «ایرج خواجه‌امیری: من و «گلپا» ماندیم و خواندیم!». ایسنا. ۲۰۲۳-۱۱-۰۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۷.
- ↑ «گلپا خواننده سرشناس ایران درگذشت». رادیو فردا. ۱۳ آبان ۱۴۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۱۴۰۲.
- ↑ «اطلاعیه خانواده «گلپا» دربارهٔ مراسم تشییع پیکر استاد». ایرنا. ۱۵ آبان ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۱۶ آبان ۱۴۰۲.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «اکبر گلپایگانی، خواننده سرشناس ایرانی درگذشت». صدای آمریکا. ۲۰۲۳-۱۱-۰۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۴.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «کپی رایت خوب است اما برای همسایه/ نگاهی به شکایت اکبر گلپایگانی از پازولینی». سینما سینما. ۳ اسفند ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۶ آبان ۱۴۰۲.
- ↑ «اکبر گلپایگانی خواننده صاحب سبک ایرانی درگذشت». euronews. ۲۰۲۳-۱۱-۰۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۴.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ "Dr. Akbar Gulpyegani". THE WORLD ACADEMY OF ARTS, LITERATURE, AND MEDIA - WAALM® (به انگلیسی). Archived from the original on 4 November 2023. Retrieved 2023-11-04.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ «گلپا: گفتند نخوانید، ما هم نخواندیم!». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۹-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۵.
- ↑ «کاش زودتر می‌مُردم و اینقدر دروغ نمی‌شنیدم/ دنبال مسببان ممنوع‌الفعالیتی‌ام می‌گردم/آدم سیاست نیستم». خبرگزاری ایلنا. ۲۰۲۳-۱۱-۰۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۴.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
- چه کنم عاشق ایرانم بایگانی‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
| عمومی | |
|---|---|
| سایر | |
