Gnàth-shìde
'S e figearan (mar as àbhaist, cuibheasachd air neo seachranachd) na h-aimisire san àile fad 30 bliadhna a th' ann an gnàth-shìde.[1] Bithear a' meudachadh phàtarain fiaraidh ann an ìre teodhachd, taisead, bruthadh na h-àile, Gaoth, agus sileadh, agus bithear a' cunntadh nam bloigheagan san àile agus rudan caochlaidheach eile na sìde ann an sgìre air choireigin fad ùine caran fada. 'S ann gu math eadar-dhealaichte 's a tha gnàth-shìde bhon aimsir, leis nach eil an aimsir a' toirt thugainn ach iomradh air an t-suidheachadh fad ùine gu math goirid.[2] 'S e siostam gnàth-shìdeach na sgìre a chruthaicheas a' ghnàth-shìde, air a stèidheachadh air na còig eileamaidean a leanas: an àile, an haidro-chruinne, a' chridheo-chruinne, a' chlach-chruinne agus a' bith-chruinne.
Bheir domhan-leud, cruth na tìre agus àirde buaidh mhòr air gnàth-shìde sgìre, a bharrachd air lochan, marannan agus an cuid sruthan. Bidh gnàth-shìdean air an seòrsachadh a rèir nam figearan cuibheasach agus nan raointean àbhaisteach a th' aca, mar as àbhaist teodhachd agus sileadh. 'S e an siostam Köppen, air a dhealbhadh le Wladimir Köppen, am bithear a' cleachdadh mar as trice.[3] Tha siostam eile ann - an siostam Thornthwaite - a tha air a bhith ga chleachdadh bho 1948 a-mach, a bheir a-steach dèabh thar-analachadh, còmhla ri fiosrachadh mu theodhachd/sileadh agus thathar ga chleachdadh ann an rannsachadh mu bhith-iomadachd agus a' bhuaidh a bheir atharraidhean na Gnàth-shìde oirre.[4] 'S ann air freumhan nan tomadan adhair - a chruthaicheas gnàth-shìde na sgìre - a tha na siostaman Bergeron agus Spacial Synoptic stèidhichte.[5]
'S e rannsachadh mu ghnàth-shìde àrsaidh a th' ann am paleo-eòlas-ghnàth-shìde. Bidh luchd-rannsachaidh a' cruthachadh mhodailean stèidhichte air caochladairean progsaidh mar fhianais neo-bhitheach mar ghrùidean air an lorg anns na h-ìrean lacustain agus bun-deighe, agus fianais bhitheach mar fhàinneachan chraobhan agus corail, air sàilleabh nach eil figearan ann mu na làithean ron 19mh Linn.[6] 'S e modailean matamataigeach nan gnàth-shìdean a dh'fhalbh, a th' ann a-nis air neo a tha ri teachd a th' ann modailean gnàth-shìdeil. Faodaidh atharrachadh na gnàth-shìde a thachairt fad ùine fhada no ghoirid air sgàth caochladh factar: 's e atharrachadh gu math ùr a th' ann blàthachadh na cruinne.[7]
