Calendario ático

O calendario ático, en vigor en Atenas na Antigüidade clásica, é o máis coñecido dos calendarios gregos. É de tipo lunisolar.

Os diferentes ciclos

O ano ateniense compúñase de 12 meses lunares. Ao principio, cada mes contaba con 30 días. En consecuencia, fíxose un axuste co ciclo lunar, alternando un mes de 29 días (κοῖλοι μῆνες / koĩloi mễnes) e un de 30 días (μῆνες πλήρεις / mễnes plếreis). Isto dá un ano de 354 días, é dicir 11 días menos en relación co ano solar. Para remedialo intercalouse un décimo terceiro mes de 30 días despois de cada segundo ano lunar. É o que se chama un ciclo «trierético». A cada ano de 13 meses chámaselle «embolístico», nome que recibe precisamente do mes que é engadido (mes embolístico).

Como o ano se atopaba en diante demasiado lento en relación co ciclo lunar, aplícase outra corrección no século V a. C., a do ciclo «octaetérico». Neste sistema, o mes intercalar é inserido nun ciclo de oito anos: este período de oito anos, conta con tres anos de trece meses: o terceiro, o quinto e o oitavo ano.

Outros ciclos foron igualmente considerados no curso da historia ateneniense. Así, Metón de Atenas, baixo Pericles, pon a punto un ciclo de 19 anos (ciclo metónico). Calipo de Cícico, no século -IV, inventa pola súa banda o ciclo de 76 anos.

Mes do calendario

Esta noción de ciclo, e sobre todo intercalar un mes suplementario, fan imposíbel coincidir de maneira absoluta os meses atenienses e os do calendario gregoriano, utilizado actualmente na maior parte do mundo. En efecto, a diferenza pode ás veces representar un mes enteiro. En cambio, é fácil facer coincidir os meses atenienses coas estacións.

Os nomes dos meses están unidos ás divindades gregas ou ás festas relixiosas. O ano comeza preto do equinoccio de outono.

CALENDARIO ÁTICO

Nome	Nome grego	Significado	Duración	Equivalente (aprox)	Festas principais
VERÁN
hecatombeón	Ἑκατομϐαιών / Hekatombaiốn	«o mes da festa da hecatombe»	30 días	xullo	festas da Paz, Sinoikía, Panateneas
metagitnión	Μεταγειτνιών / Metageitniốn	«o mes da festa das mudanzas»	29 días	agosto
boedromión	Βοηδρομιών / Boêdromiốn	«o mes da festa das Boedromias»	30 días	setembro
OUTONO
pianopsión	Πυανεψιών / Pyanépsiốn	«o mes da festa das Pianepsias »	30 días	outubro	Epitafias
memacterión	Μαιμακτηριών / Maimakteriốn	«o mes de Zeus Maimaktês (Impetuoso) »	29 días	novembro
posideón	Ποσειδεών / Poseideốn	«o mes de Poseidón»	29 días	decembro	Dionisias rurais
O mes intercalar
Insérese entre posideón e gamelión. Chámase posideón ΙΙ (δεύτερος ou ὕστερος), dura 30 días, e é máis ou menos equivalente a decembro–xaneiro. Toma o nome de Ἁδριανιών / Hadrianiốn (mes de Adriano) en honra do emperador Hadriano no século II, proba da supervivencia deste calendario na época imperial.
INVERNO
gamelión	Γαμηλιών / Gameliốn	«o mes das vodas»	30 días	xaneiro	Leneas
antesterión	Ἀνθεστηριών / Anthestêriốn	«o mes das flores », en honra de Dioniso	29 días	febreiro	Antesterias
elafebolión	Ἑλαφηϐολιών / Elaphêboliốn	«o mes de Artemisa Elaphêbolos (que persegue aos cervos)»	30 días	marzo	Dionisias urbanas
PRIMAVERA
muniquión	Μουνιχιών / Mounikhiốn	«o mes de Artemisa Muniquia (da cidade de Muniquia)»	29 días	abril
targelión	Θαργηλιών / Thargêliốn	«o mes das Tarxelias, en honra de Artemisa e de Apolo»	30 días	maio	Tarxelias
esciroforión	Σκιροφοριών / Skirophoriốn	«o mes das Esciroforias » en honra de Atenea»	29 días	xuño	Esciroforias

Os días do mes

Cada mes suponse que empezaba coa lúa nova. En consecuencia, o primeiro día chámase νουμηνία numênía (‘lúa nova’) e o último, ἔνη καὶ νέα énê kaì néa (‘vella e nova’). Cada mes compúñase de tres décadas :

1. μηνὸς ἱσταμένου (ou ἀρχομένου) mênòs histamenu (ou arkhoménu), ‘a década do mes que comeza’;
2. μηνὸς μεσοῦντος mênòs mesũntos, ‘a década de metade do mes’;
3. μηνὸς φθίνοντος mênòs phthínontos, ‘a década do mes que acaba’.

A última década presenta a particularidade de que os seus días están ao contraxeito.

Díasdelmes	1ª década	Días do mes	2ª década	Días do mes	3ª década (30 días)	3ª década (29 días)
1	νουμηνία / numênía	11	πρώτη / prốtê	21	δεκάτη / dekátê	ἐννάτη / ennátê
2	δευτέρα / deutéra	12	δευτέρα / deutéra	22	ἐννάτη / ennátê	ὀγδόη / ogdóê
3	τρίτη / trítê	13	τρίτη / trítê	23	ὀγδόη / ogdóê	ἐϐδόμη / hebdómê
4	τετάρτη / tetártê	14	τετάρτη / tetártê	24	ἐϐδόμη / hebdómê	ἔκτη / héktê
5	πέμπτη / pémptê	15	πέμπτη / pémptê	25	ἔκτη / héktê	πέμπτη / pémptê
6	ἔκτη / héktê	16	ἔκτη / héktê	26	πέμπτη / pémptê	τετάρτη / tetártê
7	ἐϐδόμη / hebdómê	17	ἐϐδόμη / hebdómê	27	τετάρτη / tetártê	τρίτη / trítê
8	ὀγδόη / ogdóê	18	ὀγδόη / ogdóê	28	τρίτη / trítê	δευτέρα / deutéra
9	ἐννάτη / ennátê	19	ἐννάτη / ennátê	29	δευτέρα / deutéra	ἔνη καὶ νέα / énê kaì néa
10	δεκάτη / dekátê	20	δεκάτη / dekátê	30	ἔνη καὶ νέα / énê kaì néa	_

As estacións

Tucídides no inicio do Libro II da Historia da Guerra do Peloponeso aclara que o relato está escrito seguindo a orde en que sucederon os diversos acontecementos, por veráns e invernos. O ano estaba dividido en dúas metades, o inverno e o verán. Segundo algúns tradutores e comentaristas da obra tucidídea, o verán abarcaba a primavera e gran parte do outono, e comezaría sobre o 1 de marzo e terminaría o 1 de novembro. Segundo W. K. Pritchett e B. I. van der Waerden, o fin do inverno e o principio do verán era o 6 de marzo (saída vespertina da estrela Arturo) e o fin do verán e comezo do inverno sería o 8 de novembro (posta matutina das Pléiades), datas precisas tomadas do parápēgma de Euctemón.

Véxase tamén

Bibliografía

• Anatole Bailly, «Table des mois et des jours chez les Grecs», táboa VI, Dictionnaire grec-français, Hachette, 1950;
• Anne-Marie Buttin, La Grèce antique, éd. les Belles Lettres, col. « Guide pratique das civilisations », 2002;
• V. Grumel, La Chronologie, Traité d'études byzantines I, París, 1958.

Ligazóns externas

• O calendario ateniense (en francés)