Campo de concentración

Un campo de concentración é unha instalación destinada a recluír persoas pola súa oposición a un réxime político, pola súa etnia ou relixión ou pola súa orientación sexual.

Na segunda guerra mundial

Campo de concentración de Mauthausen en Austria, 2002.

Artigo principal: Campos de concentración nazis.

(algúns deles reconvertidos en campo de exterminio)

En Galicia durante a Guerra civil

Artigo principal: Campos de concentración franquistas.

O estado de guerra declárase en Galicia o 20 de xullo de 1936, abarcando a maioría do territorio en poucos días (agás Ferrol, Tui e os arrabaldes obreiros de Vigo e A Coruña). A rápida toma de poder e organización en terras galegas, constituíndose na despensa e retagarda da fronte nacional, implica unha enorme dificultade dos partidarios republicanos para escapar: imposible por mar, coa fronteira portuguesa pechada e con Asturias moi lonxe, só queda ter sorte, esconderse ou saltar ao monte coma "fuxido".

Prisións

A enorme cantidade de detidos e denunciados por parte de militares, párrocos, gardas civís e cidadáns en xeral obriga ao Comandante Militar de Ourense a certificar o 25 de xullo de 1936 a calidade do Mosteiro de San Salvador de Celanova coma primeira prisión. Os primeiros reclusos chegan ao día seguinte. Ao mesmo tempo comeza a usarse o soto do concello de Bande coma cárcere feminino. No verán seguinte, as novas prisións habilitadas serán o Mosteiro de Oseira en San Cristovo de Cea e o Hospital Vello da capital ourensá, xunto coas dez prisións do Partido da Falanxe. Entre novembro de 1937 e setembro de 1938 usouse o futuro cuartel militar do Cumial ourensán coma campo de traballo e reclusión (un decreto de maio de 1937 recoñecíalles o dereito ao traballo).

Canto ás novas creacións, a directiva cambia de rumbo coa centralización penitenciaria no Servizo Nacional de Prisións en 1938 e ao desvío á nova Prisión Central de Celanova do incremento de reclusos debido á toma de Asturias. As antigas prisións provisionais quedarían para os presos preventivos ou con menos dun ano de condena.

Debido ao crecente número de territorios e presos, creáronse os primeiros sete campos de concentración de Cedeira, Rianxo, no colexio xesuíta da Pasaxe (Camposancos, A Guarda), Ferrol e Muros coa toma de Santander contra agosto de 1937 e Arnao^[1] (preto de Ribadeo) e Santa María de Oia coa toma de Xixón. En xullo de 1938 só quedarían os tres primeiros ata a toma de Cataluña en 1939, cando se reabriría o último e se crearían os da Coruña, Betanzos, Padrón e A Pobra do Caramiñal. Daquela existía tamén polo menos o de San Clodio en Leiro, na provincia de Ourense.

Procesamento

O proceso dos prisioneiros desenvólvese do seguinte xeito:

Xuntanza nos campos de agrupación achegados aos lugares de detención
Nos campos de clasificación peneirábanse consonte as responsabilidades asignadas:
- A: afecto á República (Ad: afecto dubidoso);
- B: desafecto sen responsabilidades penais probadas;
- C: mandos do exército republicano, responsables políticos e sindicais;
- D: criminais;

Cruzado con isto está unha clasificación en función da responsabilidade e a sospeita que recaía sobre o individuo: os non culpables en idade militar recrutábanse e os demais liberábanse. Os culpables paseábanse ou enviábanse a un Consello de Guerra. Os sospeitosos axuntábanse nun campo de traballo mentres non se dirimían os seus antecedentes e pasaban a algún dos dous primeiros grupos.

Os presos procedentes de Asturias podían provir dunha fuxida marítima ou dos territorios conquistado:

Os primeiros ían a Ribadeo e logo aos concentradores de Ferrol e da Coruña e logo aos clasificadores de Cedeira e Muros ou de Camposancos, que os enviarían por tren aos penais asturianos vía León.
Os segundos xuntábanse na Praza de touros de Xixón e enviábanse á Coruña, que os remitía ao clasificador de Rianxo (onde se destinaban a un batallón de traballo, a un Consello de Guerra en Asturias ou a Camposancos). O sistema foise centralizando no clasificador de Camposancos e na Prisión de Celanova (e Figueirido, a illa de San Simón na ría de Vigo ou Santa Isabel de Compostela).

Reclusión

A función penitenciaria de prisións, destacamentos, campos de concentración ou batallóns de traballo foi a vinga, aniquilación e exterminio e non a retención ou xuízo. A inhabitabilidade dos edificios, a sobreconcentración, a hixiene ou sanidade precaria, a alimentación deficiente ou a violencia dispararon a morbilidade e mortalidade ata 200 000 persoas nas prisións galegas.

Esta degradación física completábase cunha destrución psicolóxica: humillar, anular, cousificar e amedrentar o opositor ata un asoballamento absoluto. Unha vez eliminados os irrecuperables, a filosofía era un sometemento á ideoloxía vencedora. Para conseguilo desterrábaselle ao preso a idea de provisionalidade con condenas moi elevadas para que interiorizase a culpabilidade e conseguinte expiación mediante a absorción do adoutrinamento. Isto non é máis ca unha reprodución do que se vai implantar a grande escala na sociedade: rescate moral por parte da Igrexa, rescate social por parte do Estado e rescate ideolóxico por parte da propaganda. A reclusión penitenciaria ten funcións de redención e expiación de culpas individuais e colectivas inspirado pola participación da Igrexa nacional no sistema, e consideraba aos presos coma enfermos que había que "sandar", "purificar" e "ter en corentena" para non "contaxiar" ao resto da sociedade (o psicólogo Vallejo-Nájera chegaría a afirmar que "o marxismo e a revolución precisan dun tratamento médico, non político").

Notas

↑ "El campo de concentración de Arnao, el paraíso que fue un infierno". La Voz de Galicia (en castelán). 2018-11-21. Consultado o 2018-11-29.

Véxase tamén

Outros artigos

Bibliografía

Mercedes Núñez (2005) Cárcere de Ventas. Vigo: Edicións A Nosa Terra. ISBN: 84-96403-33-5
Susana Reboreda Morillo (2005) Homenaxe a Lola F. Ferro. Vigo: Universidade de Vigo. ISBN: 84-8158-277-8

[1] "El campo de concentración de Arnao, el paraíso que fue un infierno". La Voz de Galicia (en castelán). 2018-11-21. Consultado o 2018-11-29.

[1]