Cuntis

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Cuntis (homónimos).

Cuntis

Localización
42°38′07″N 8°33′42″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia de Pontevedra
Capital	Cuntis
Poboación
Poboación	4.549 (2023) (57,01 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Intermunicipal dos Vales do Ulla e Umia Caldas
Superficie	79,8 km²
Altitude	200 m
Comparte fronteira con	Moraña A Estrada Valga Caldas de Reis Campo Lameiro
Santo padrón	Santa María
Organización política
• Alcalde	Manuel Campos Velay
Eleccións municipais en Cuntis
Identificador descritivo
Código postal	36670
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	36015
Sitio web	concellodecuntis.org

Cuntis é un concello da provincia de Pontevedra, pertencente á comarca de Caldas. Segundo o IGE en 2014 tiña 4.931 habitantes (5.340 en 2005). O xentilicio é «cuntense».

Poboación

Censo total 2014	4.931 habitantes
Menores de 15 anos	514 (10.42 %)
Entre 15 e 64 anos	2.972 (60.27 %)
Maiores de 65 anos	1.445 (29.3 %)

Evolución da poboación de Cuntis   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
5.866	6.569	7.790	6.178	5.443	5.133	5.066	4.895	4.820
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Xeografía

O concello está situado no noroeste da provincia de Pontevedra, e limita cos concellos de Valga, A Estrada, Campo Lameiro, Moraña e Caldas de Reis. Ten 79,8 km², e conta con 78 entidades de poboación repartidas entre 8 parroquias. Á altura de 2023, a estación meteorolóxica de Xesteiras leva sendo unha das de maior pluviometría de Galicia dos anteriores once anos.

Historia

Megalitismo

Consérvanse varios asentamentos megalíticos, entre elas once medorras (mámoas do Alto da Crus, no límite coa Estrada; Chan do Castro, Campo das Tombas, A Moma e Pedra Moma, en Arcos de Furcos; Congostra do Río, en Ferreiros; mámoas da Eira e Lagoa dos Mouros, en Zo; Petouto dos Mouros, en Pena de Arriba Troáns; Petouto ou Monte do Sino en Hervés, Troáns; e As Piñeiras, en Vilameán, Estacas) e un menhir, a lapa do Marco Carreira, en Estacas, Santo André de Cesar, de maior tamaño cá lapa de Gargantáns (Moraña).

Escavacións en Castrolandín no 2005.

Idade de bronce

Consérvanse diversos petróglifos, como o Outeiro do Forno de Tella, situado no polígono industrial da Ran, que ten diversas figuras. Na laxe de maior tamaño hai cérvidos, círculos concéntricos e pías. Noutras laxes menores (ás veces tapadas pola maleza) hai outras figuras. Nunha delas hai un cérvido fusionado a un motivo circular con pía central.

No Outeiro de Vales hai círculos concéntricos e pías, aproveitando a fisionomía das laxes. Na Costa de Vales hai círculos concéntricos. No Outeiro Grande hai círculos concéntricos e un cruciforme. No Outeiro da Campá, preto do antigo campo do Barazal, case baixo unha liña de alta tensión, aparece o grupo circular máis grande do concello. Presenta varios aneis cuasicirculares, cunha pía central e tres no exterior aproveitando as vagoadas da laxe nos extremos da mesma.

En Cardecide están os petróglifos de Cartas, con arredor de 35 motivos circulares, e Cartas da Fóra, con figuras circulares, pseudolabirinto e pías. En Laxos está O Pereiriño, con pías. O Castelo (entre Laxos e Xinzo), ten motivos circulares e pía. En Cequeril está a Laxe dos Homes, con figuras antropomorfas, posibelmente medievais. O Outeiro dos Campiños ten círculos concéntricos, espiral e pías. O Outeiro do Casal ten motivos circulares. Outro petróglifo é o Outeiro do Galiñeiro.

Época castrexa

Da cultura castrexa quedan varios poboados castrexos. O máis coñecido é o castro de Castrolandín, escavado. Outros poboados son o castro de Meira, castro de Laxos, O Castreliño e O Castriño, en Xinzo; o castro da Bragaña, en Estacas; o monte do Sino, entre Novás e Hervés; o castro de Sobrada, en Troáns); o castro de Montesandeu, de Piñeiro ou de San Mamede e Entrecastros, en Sebil; o castro Sebil, o de Vilar do Mato, o de Arcos e o Castelo, no monte Xesteiras; o Monte do Castelo, en Calvos; o castro da Aurela, entre Arcos e Portela.

Época romana

Trala romanización de Galicia os romanos asentáronse preto dos mananciais de augas termais. A vila foi chamada Aqua Calidae, integrada no territorio dos cilenos, moi próxima á mansión Aquis Celenis (Caldas de Reis), situada na vía XIX do itinerario de Antonino, que unía Lugo con Braga.

Un dos vestixios máis significativos, aínda que xa desaparecido, é un baño con varios canos que abastecían de auga, que tiña na parte central unha imaxe dun soldado portando unha lanza e un escudo ou dunha Minerva, e ao cal se accedía a través dun corredor abovedado. A estatuíña está en paradoiro descoñecido, conservándose só un debuxo. Unha ara, adicada ao deus Buximus, está depositada na Casa da Cultura. Consérvanse tamén varios elementos arquitectónicos e funerarios desta época, así como gran cantidade de tégula, muíños e moedas.

Entre as construcións sobresae a Ponte Taboada, de dous arcos, na que se conserva a orixinal de fábrica romana e unha ampliación posibelmente medieval ou moderna, baixo unha contemporánea. Até 1905 existía unha ponte de orixe romana no centro da vila, que foi demolida para construír unha máis ancha dun só arco. En canto ás vías de comunicación, había dúas principais que atravesaban o val de Cuntis, unha procedente de Caldas e outra da Terra de Moraña. No entanto, existen posíbeis restos dunha calzada no lugar de Vilar do Mato en dirección a Montillón, e outra nas inmediacións da Ponte Taboada e que confirmaría a vía de conexión Cuntis-Moraña. Ambas as dúas vías uniríanse na vila de Aqua Calidae e encamiñaríanse cara á parroquia de Arcos de Furcos.

Idade moderna

Até a división territorial do século XIX, esta área xeográfica formou parte da provincia de Santiago. As súas parroquias dependían da xurisdición de Baños, baixo señorío do arcebispo de Santiago. Tamén pertencían a esa xurisdición as parroquias de Carracedo (no concello de Caldas de Reis), e O Couso, Morillas e Muimenta (do concello de Campo Lameiro).

Cuntis coñécesamento dende antigo polos seus mananciais de augas mineiro-medicinais. Por iso a capital se chamaba, até antes da guerra civil, Caldas de Cuntis.

Lugares de interese turístico

Reitoral e igrexa de San Fiz de Estacas.

Mananciais de auga termal

As augas dos mananciais do concello de Cuntis son sulfuro-sódicas e hipertermais, acadando até os 64 °C. O seu uso terapéutico está recomendado contra a reuma, a gota ou a psoríase. Antigamente tamén era recomendado para curar a sífilis. Algúns dos mananciais están explotados por empresas privadas, a pesar das protestas veciñais que defenden o seu carácter público. Destacan os mananciais de Fogo de Deus (ou do Foxo, ou A Burga), de uso público; o da Carreira do Conde, de uso privado; o da Rúa Real; As Eiras (Eira Vella e Eira Nova); Os Forniños (Forno Novo e Vello); a Burga do Castro e A Barreira.

Parques

• Parque da Feira: ampla zona de recreo, antigamente coñecida como As Codeseiras. Nel celébranse festas e romarías e sitúase o pombal e o hórreo da casa reitoral, o monumento homenaxe aos Canteiros, esculpido polo artista local Maxín Picallo Durán e un busto de Roberto Blanco Torres.
• Parque de Maráns: nel está o Monumento ao Sagrado Corazón de Xesús, esculpido por Francisco Asorey. Desde el contémplase a vila de Cuntis desde un miradoiro.
• Parque do Castro: situado á beira do río Gallo, é privado.

Outros lugares

• O Penedo: unha poza do río Umia próxima á Ponte Taboada e ó lugar de Fontecova. Na zona consérvanse muíños. Era lugar de baño nos meses do verán e podíase atopar o denominado mexillón de río (Margaritifera margaritifera), en perigo de extinción e protexido. Entre as aldeas de Vilameán e O Casal pódese ver unha casona de cantaría cun gran hórreo, a igrexa parroquial e o calvario, rodeados dunha carballeira onde se celebran as romarías.
• Lagoas de Zo: situadas entre os lugares de Zo e Mesego, son interesantes por estaren localizadas nunha paraxe natural con amplas vistas do val de Cuntis, Salnés e terras de Montes e A Estrada.
• Senda Peonil da Ponte do Ramo (PR-G 123): Trátase dunha ruta circular de pequeno percorrido que ten inicio e fin na Ponte do Ramo. Enlaza nun tramo coa PR-G 20 (Circular de Cuntis) e noutro coa GR-94 (Rural de Galicia). No seu comezo discorre pola beira do Umia e máis adiante segue a vía romana que atravesa o Regato do Foxo en dirección aos petróglifos de Cequeril.

O escudo do concello

O escudo oficial de Cuntis é, de azur e sobre ondas de prata, unha ponte de ouro surmontada dunha torre e dunha estrela tamén de ouro e, nos flancos, de dúas serpes do mesmo, linguadas de goles e enfrontadas. Ao timbre, a coroa real pechada. Recórdase a ponte romana que existiu no centro da vila e a case desaparecida fortaleza de Sebil. A estrela alude á vinculación destas terras cos arcebispos de Santiago.

Festas e feiras

Festas

• Reis Magos: 6 de xaneiro (Meira)
• Santo Ildefonso: 23 de xaneiro (Troáns)
• San Brais: 3 de febreiro (Piñeiro)
• Santa Apolonia: luns de Entroido (Mesego)
• Festa do Lacón: domingo de Entroido (Cuntis)
• Festas da Virxe do Loreto: luns de Pascua (O Loureiro)
• Feira Gastronómica do coello: 22 de xuño (A Anllada)
• Cacharelas de San Xoán: 23-24 de xuño (destaca a de Guldrigáns e a de Castrolandín, entre outras)
• Santo Cristo: 29 de xuño (Estacas)
• San Bieito de Pereira: 11 de xullo (Trasponte)
• A Madalena: 22 de xullo (Meira)
• Santiaguiño: 25 de xullo (A Ermida)
• Festas patronais: 15, 16, 17 e 18 de agosto (Cuntis)
• Rapa das bestas do Monte Xesteiras: segundo fin de semana de agosto (Couselo).
• Festa do Cabalo: 18 de agosto (Trasponte)
• Virxe da Peña de Francia: 19 de agosto (Xinzo, A Louriña e Rebordelo)
• Festas de Cequeril: derradeiro fin de semana de agosto (Cequeril)
• San Ramón: derradeiro domingo de agosto (A Anllada)
• Festa Virxe das Dores: 16 e 17 de setembro (Cuntis)
• Santa Lucía de Magán: 13 de decembro ou antes (Magán, Estacas)
• Santa Lucía da Ermida: 31 de decembro (A Ermida)

Feiras

Aínda que antigamente se celebraban tres (a do Baño, a de Santo Isidro en Meira e a da carballeira do 18 en Troáns), arestora só se celebran o día 22 de cada mes e os sábados pola mañá na Praza da Constitución. A feira do dezaoito recuperouse como feira sustentábel artesanal, gastronómica e lúdica con carácter anual a partir de 2009. Celébrase o sábado máis próximo ao día 18 do mes de xuño.

Galería de Imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Cuntis.

• 
  Hórreo e reitoral da freguesía de Estacas
• 
  Fachada da Igrexa parroquial de Santa Mª dos Baños de Cuntis
• 
  Castro de Castrolandín.
• 
  igrexa parroquial de Santa María de Cequeril
• 
  retablo maior da igrexa de Santa María de Cequeril

Lugares de Cuntis

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Cuntis vexa: Lugares de Cuntis.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Páxina oficial do Concello de Cuntis
• Ruta sendeirista homologada: PR-G 123 Senda Peonil da Ponte do Ramo - SEGATUR