કપડાં

કપડાં પહેરવા એ મોટાભાગના માનવ સમાજોનું એક લક્ષણ છે, સામગ્રીઓની વિશાળ વિવિધતા ધરાવતો આ એક પ્રકાર છે જે શરીરને ઢાંકે છે. કપડાંનો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ કાર્યાત્મક છે, તત્વોસામે રક્ષણ તરીકેનો. પદયાત્રા અને રસોઇ જેવી જોખમી પ્રવૃત્તિઓ દરમિયાન પણ કપડાં, ચામડી અને પર્યાવરણ વચ્ચેનો અવરોધ બનીને સલામતી વધારે છે. વધુમાં, કપડાં સ્વાસ્થ્યપ્રદ અંતરાય પૂરું પાડીને શરીરથી ઝેરી તત્વોને દૂર રાખે છે અને કીટાણુઓનો પ્રવેશ અટકાવે છે.

કપડાં ઘણાં સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોમાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. જેમ કે વ્યક્તિગત, વ્યવસાયિક, જાતિગત, સામાજિક મોભો વગેરે બાબતો. ઉદાહરણ તરીકે ગણવેશ દ્વારા, પોલીસ અને સેના જેવા નાગરિક સત્તાના લોકોને ઓળખી શકાય છે. ઉપરાંત, તેના દ્વારા ટીમ, જૂથ અથવા રાજકીય સંલગ્નતાની ઓળખ પણ થઇ શકે છે. ઘણા સમાજોમાં, કપડાંના નિયમો વિનય, ધર્મ, જાતિ અને સામાજિક દરજ્જાના ધોરણોને પરિવર્તિત કરે છે. કપડાં શણગારના સ્વરૂપ તરીકે અને વ્યક્તિગત પસંદગી કે શૈલીને વ્યક્ત કરવાનું કામ પણ કરે છે.

સમગ્ર ઇતિહાસમાં, કપડાં બનાવવા માટે સંખ્યાબંધ સાધનસામગ્રીનો ઉપયોગ થતો આવ્યો છે. કાપડમાં ચામડાં અને રૂંવાટીથી લઇને વણાટની સામગ્રી, ઝીણવટભર્યાં અને પરદેશી, કુદરતી અને કૃત્રિમ રેસાઓનો સમાવેશ થાય છે. હાલના વૈજ્ઞાનિક સંશોધનમાં અનુમાન કરવામાં આવ્યું છે કે માનવજાતિ 6,50,000 વર્ષથી કપડાં પહેરતી આવી છે. અન્યો એવો દાવો કરે છે કે નૂતન પાષાણ યુગ ("નવો પથ્થર યુગ") સુધી તો કપડાં ઉદભવ્યા જ નહતા.

પહેરવા માટેની નહીં પરંતુ સાથે લઇ જવાતી વસ્તુઓ (જેમ કે પર્સ), શરીરના એક જ હિસ્સા પર પહેરાતી અને સરળતાંથી કાઢી શકાય તેવી વસ્તુઓ (સ્કાફ), માત્ર શણગાર માટે વપરાતી વસ્તુઓ (ઘરેણાં), અથવા તો રક્ષણ કરતાં અન્ય હેતુ પૂરો પાડતી હોય (ગોગલ્સ) તેવી વસ્તુઓને સામાન્ય રીતે કપડાં નહીં, પરંતુ એક્સેસરીઝ ગણવામાં આવે છે.

કાર્યો

શિયાળાના કપડાંની ઘણી વસ્તુઓ પહેરેલું બાળક: હેડબેન્ડ, ટોપી, રૂંવાટી-લાઇનવાળો કોટ, શાલ અને સ્વેટર

એવું કહી શકાય કે સુલભ કપડાંના પાંચ પ્રાથમિક ઘટકો છે, જે 'આરામના ચાર એફ (F)' તરીકે ઓળખી શકાય તેમ છે. (1) ફેશન (શૈલી); (2) ફીલ (સ્પર્શ); (3) ફિટ (યોગ્ય રીતે બંધબેસતું); અને (4)ફંક્શન (કાર્ય). કપડાંના પ્રાથમિક હેતુઓમાંનો એક હેતુ તેને પહેરનારને આરામ પ્રદાન કરવાનો છે. ગરમ આબોહવામાં, કપડાં સનબર્ન અથવા પવનથી થતાં નુકસાનથી રક્ષણ આપે છે, જ્યારે ઠંડીમાં તેની ઉષ્ણતા પેદા કરવાની લાક્ષણિકતાઓ સામાન્ય રીતે વધુ મહત્વની હોય છે. રક્ષણ સામાન્ય રીતે કપડાંની કાર્યાત્મક જરૂરિયાત ઘટાડે છે. ઉદાહરણ તરીકે, કોટ્સ, ટોપીઓ, હાથમોજાં, જૂતાં, મોજાં અને અન્ય ઉપરછલ્લા આવરણો હૂંફાળા ઘરમાં પ્રવેશતાં જ કાઢી દેવામાં આવે છે, ખાસ કરીને વ્યક્તિ ત્યાં રહેવા કે સૂઇ જવાની હોય ત્યારે. તેવી જ રીતે, કપડાંને ઋતુગત અને પ્રાદેશિક ઢબ પણ હોય છે, જેના લીધે ઠંડી ઋતુ કરતાં ગરમીની ઋતુમાં સામાન્ય રીતે પાતળું કાપડ અને કપડાંના ઓછા આવરણો પહેરાય છે.

કપડાં લોકોના ન ઢંકાયેલા શરીરને ઇજા પહોંચાડી શકે તેવી ઘણી વસ્તુઓથી રક્ષણ બક્ષે છે. કપડાં વરસાદ, બરફ, પવન અને હવામાનની અન્ય પરિસ્થિતિઓ તેમજ સૂર્ય જેવા તત્વો સામે રક્ષણ તરીકે કાર્ય કરે છે. કપડાં વ્યવસાય કે રમત જેવી પ્રવૃતિમાં જોખમનું પ્રમાણ ઘટાડે છે. એક સમયે કપડાં જીવજંતુઓ, હાનિકારક રસાયણો, શસ્ત્રો અને ભૂકો ઉત્પન્ન કરતાં પદાર્થો જેવા ચોક્કસ વાતાવારણને લગતા જોખમો સામે રક્ષણ માટે પહેરાતાં હતાં. ઊલટી રીતે જોઇએ તો, કપડાં વાતાવરણને પણ તેને પહેરનાર થી બચાવી શકે છે, જેમ કે મેડિકલ સ્ક્રબ પહેરનારા તબીબોથી.

પર્યાવરણીય જોખમો સામે રક્ષણ માટેના કપડાંના ઉકેલ મેળવવા માટે માનવોએ અત્યંત સંશોધનવૃત્તિ દર્શાવી છે. કેટલાક ઉદાહરણોમાં સ્પેસ સુટ્સ, એર કન્ડિશન્ડ કપડાં, કવચ, ડાઇવિંગ સુટ્સ, સ્વિમસુટ્સ, બી-કીપર ગીઅર, મોટરસાયકલ લેધર્સ, હાઇ-વિઝિબિલિટી કપડાં, અને અન્ય રક્ષણ આપતાં કપડાંનો સમાવેશ થાય છે.જોકે, કપડાં અને રક્ષણાત્મક સાધનો વચ્ચેનો તફાવત હંમેશા સ્પષ્ટ નથી હોતો, કારણ કે ફેશન માટે ડીઝાઇન કરાયેલા કપડાંનું હંમેશા રક્ષણાત્મક મૂલ્ય હોય છે, અને કાર્યક્રમો માટે તૈયાર કરાયેલાં કપડાંની ડીઝાઇનમાં હંમેશા ફેશનને ધ્યાનમાં રાખવામાં આવે છે.

વિદ્વત્તા

સંસ્થાનવાદી દેશોને નવા પ્રકારના વાતાવરણો સામે બાથ ભીડવી પડી હોવાને લીધે કપડાં અને તેની કાર્યપદ્ધત્તિ પરના શોધ-નિબંધો 1800ના વર્ષોથી મળતાં આવ્યા છે, જોકે તેમ છતાં મનો-સામાજિક, શરીર વિજ્ઞાનને લગતાં અને કપડાંના અન્ય કાર્યો (દા.ત.રક્ષણ, હેરફેર)માં સંગઠિત વૈજ્ઞાનિક સંશોધન તો 20મી સદીના પ્રથમ અર્ધમાં જ થયાં. આ સંશોધનોમાં 1930નું ફ્લુજેલનાં સાયકોલોજી ઓફ ક્લોથ્સ , ન્યૂબર્ઘનાં 1949નું આધારભૂત ફીઝિઓલોજી ઓફ હીટ રેગ્યુલેશન એન્ડ ધ સાયન્સ ઓફ ક્લોથિંગ નો સમાવેશ થાય છે. 1968 સુધીમાં પર્યાવરણીય શરીરવિજ્ઞાન આધુનિક થયું અને તેનો નોંધપાત્ર વિકાસ પણ થયો, પરંતુ તેની સરખામણીએ કપડાંનાં વિજ્ઞાનનો નજીવો જ વિકાસ થયો. ગણનાપાત્ર સંશોધન અને જ્ઞાન-આધારનો નોંધપાત્ર વિકાસ થયો, પરંતુ મુખ્ય ખ્યાલોમાં કોઇ ફેરફાર ન થયા. એટલું જ નહીં પણ કપડાંના વિકાસના ઉષ્ણતાનિયંત્રક (થર્મોરેગ્યુલેટરી) મોડેલ્સ વિકસિત કરવાનો પ્રયત્ન કરનારા સહિત સમકાલીન લેખકો દ્વારા પણ ન્યૂબર્ઘના પુસ્તકના સંદર્ભો હજુ પણ અપાય છે.

સાંસ્કૃતિક પાસા

જાતિગત તફાવત

ભૂતપૂર્વ યુએસ (US) સેક્રેટરી ઓફ સ્ટેટ કોન્ડોલીઝા રાઇસ અને તુર્કીના પ્રમુખ અબ્દુલ્લાહ ગુલ બંનેએ પશ્ચિમી શૈલીના બિઝનેસ સુટ્સ પહેર્યા છે.

મોટાભાગની સંસ્કૃતિમાં પુરુષ અને સ્ત્રીઓના કપડાંમાં જાતિગત તફાવતને યોગ્ય માનવામાં આવે છે. આ તફાવતો શૈલી, રંગો અને કાપડને લઇને હોય છે. પશ્ચિમી સમાજોમાં સ્કર્ટ, ડ્રેસ (સ્ત્રીઓ માટેનું સળંગ વસ્ત્ર) અને ઊંચી-એડીના જૂતાંને સ્ત્રીઓના કપડાં તરીકે માનવામાં આવે છે, જ્યારે નેકટાઇ સામાન્ય રીતે પુરુષોના કપડાંમાં જોવાય છે. ટ્રાઉઝર્સને એક સમયે સંપૂર્ણ પુરુષોના પોશાક તરીકે જોવામાં આવતું હતું, પરંતુ હવે તે બંને જાતિઓ દ્વારા પહેરવામાં આવે છે. પુરૂષોના કપડાં હંમેશા વધુ વ્યવહારૂ હોય છે (તેઓ પરિસ્થિતિના વિશાળ વૈવિધ્ય વચ્ચે સારી રીતે કામ કરી શકે તે માટે), પરંતુ સ્ત્રીઓ માટે કપડાંની પસંદગીમાં વિશાળ શ્રેણી ઉપલબ્ધ હોય છે. પુરૂષોને મોટાપ્રમાણમાં વિવિધ જાહેર સ્થળો પર લાક્ષણિકતાની રીતે તેમની છાતી ખુલ્લી રાખવાની છૂટ હોય છે. સામાન્ય રીતે સ્ત્રીઓ પુરૂષોના પરંપરાગત કપડાં પહેરે તે સ્વીકાર્ય હોય છે, જ્યારે તેનાથી ઉલટું અસમાન્ય ગણાય છે.

કેટલીક સંસ્કૃતિમાં ખર્ચને લગતાં કાયદા, પુરૂષે અને સ્ત્રીએ શું પહેરવું તેના પર નિયંત્રણ કરે છે. ઇસ્લામમાં સ્ત્રીએ સૌથી મર્યાદાપૂર્ણ પોશાક પહેરવો જરૂરી છે, જે સામાન્ય રીતે હિજાબ હોય છે. અલગ અલગ મુસ્લિમ સમાજોમાં "મર્યાદાપૂર્ણ"નો અર્થ બદલાતો રહે છે; જોકે, સ્ત્રીઓએ પુરૂષ કરતાં પોતાનાં શરીર વધુ ઢાંકવા એ વાત સર્વસામાન્ય છે. મર્યાદાના હેતુસર મુસ્લિમ સ્ત્રીઓ દ્વારા પહેરવામાં આવતાં કપડાંની વિવિધતાની શ્રેણીમાં માથાના સ્કાફથી લઇને બુરખાનો સમાવેશ થાય છે.

પુરૂષો ક્યારેક ટોગા અથવા કિલ્ટ જેવા પુરૂષોના સ્કર્ટ પહેરવાનું પસંદ કરે છે, ખાસ કરીને ઊજવણીના પ્રસંગો પર. આ પ્રકારના વસ્ત્રો (પહેલાના સમયમાં) પુરૂષો દ્વારા સામાન્ય રોજિંદા પોશાક તરીકે હંમેશા પહેરવામાં આવતાં હતાં. પુરૂષોના કપડાંની સરખામણીએ સ્ત્રીઓના કપડાં વધુ આકર્ષક હોય છે, જેની પાછળ હંમેશા પુરૂષોને આકર્ષવાનો હેતુ રહેલો છે. આધુનિક ઔદ્યાગિકકરણ પામેલા રાષ્ટ્રોમાં, સ્ત્રીઓ વધુ મેક-અપ, ઘરેણાં અને રંગબેરંગી કપડાં ધારણ કરે છે, જ્યારે પરંપરાગત સંસ્કૃતિઓમાં સ્ત્રીઓને પુરૂષોની ટગર ટગર જોવાની વૃત્તિથી મર્યાદાશીલ પોશાકથી રક્ષણ મળે છે.

સામાજિક દરજ્જો

અલિમ ખાનનો મેડલોથી ભરાયેલો પોશાક તેની સંપત્તિ, મોભા અને સત્તા વિશે સમાજને સંદેશો આપે છે.

કેટલાક સમાજોમાં કપડાં એ પદ કે મોભો દર્શાવવા માટે ઉપયોગ થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, પ્રાચીન રોમમાં માત્ર સેનેટ સભ્યોને જ ટાયરિઅન જાંબુડિયા રંગથી રંગેલા પોશાક પહેરવાની મંજૂરી હતી. પરંપરાગત હવાઇઅન સમાજમાં માત્ર ઊચ્ચ-ક્રમના પ્રમુખો જ પીંછાનો ડગલો અને પાલાઓઆ અથવા કોતરણીવાળો વ્હેલનો દાંત પહેરી શકે છે. ભારતના કેરાલાના ત્રાવણકોર રજવાડાં હેઠળ નીચલી જ્ઞાતિની સ્ત્રીઓને શરીરનો ઉપરનો ભાગ ઢાંકવા માટેના હક માટે કર ચૂકવવો પડતો હતો. ચીન પ્રજાસત્તાક બન્યું તે પહેલાં માત્ર સમ્રાટ જ પીળો રંગ (નો પોશાક) પહેરી શકતા હતા. લોકોએ શું પહેરવું જોઇએ તેના પર નિયંત્રણો રાખતાં ખર્ચને લગતા કાયદાના ઘણા વિગતવાર ઉદાહરણો ઇતિહાસ પૂરા પાડે છે. આ પ્રકારના કાયદા જે સમાજોમાં હોતા નથી, તેમાં સૌથી આધુનિક સમાજોનો સમાવેશ થાય છે. આ આધુનિક સમાજોમાં સામાજિક મોભો કપડાંથી નહીં, પરંતુ કોઇ વિરલ કે મોજશોખની વસ્તુની ખરીદીથી નક્કી થાય છે, કેમ કે તે વસ્તુઓ સંપત્તિવાનો અને મોભાદાર વ્યકિતઓ સુધી સીમિત હોય છે. વધુમાં, ઉમરાવો (મોટા માણસો)નું દબાણ પણ કપડાંની પસંદગી પર અસર કરે છે.

ધર્મ

આરબો પ્રાર્થના દરમિયાન સામાન્ય રીતે સફેદ પોશાક અને ટોપી પહેરે છે

ધાર્મિક પોશાક એ વ્યવસાયિક પોશાકમાં એક ખાસ કિસ્સા તરીકે ગણી શકાય. કેટલીક વખત તેમને ધાર્મિક ઉત્સવ કે વિધિ કરતી વખતે જ પહેરવામાં આવે છે. જોકે, ચોક્કસ ધર્મના દરજ્જાની નિશાનીના ભાગરૂપે તેને રોજ પણ પહેરી શકાય છે.

ઉદાહરણ તરીકે, જૈન લોકો ધાર્મિક વિધિ વખતે સિલાઇ વગરના કપડાંનો ટુકડો પહેરે છે. સિલાઇ વગરના કપડાં કોઇ પણ વિષયાંતર વગર હાથ પર લીધેલા કાર્યને એકીકૃત અને સંપૂર્ણ ભક્તિથી કરવામાં આવે છે તે બાબતને દર્શાવે છે. શિખો ધર્મના ભાગરૂપે માથામાં પાઘડી ધારણ કરે છે. હિંદુ ધર્મ, શિખ ધર્મ, બૌદ્ધ ધર્મ અને જૈન ધર્મ જેવા પૂર્વના ધર્મોમાં ધાર્મિક કપડાંની ચોખ્ખાઇને અત્યંત મહત્વ આપવામાં આવે છે, કારણ કે તે પવિત્રતા દર્શાવે છે. કપડાં બાઇબલમાં પણ પ્રધાનપણે દ્રશ્યમાન થાય છે જેમાં તે ઘણા સંદર્ભે રજૂ થાય છે, જેમાં સૌથી પ્રમુખ સંદર્ભોમાં: આદમ અને ઇવની વાર્તા, જોસેફનો ડગલો, જુદાહ અને તમાર, મોર્ડેકાઇ અને એસ્થર વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આગળ જોઇએ તો, મંદિરોમાં પૂજા કરતાં પૂજારીઓ માટે ખાસ પોશાક હોય છે, જે ન હોય તો તે મૃત્યુ માટે લાયક ઠરી શકે છે.

યહૂદી કર્મકાંડમાં પણ શોકના ભાગરૂપે વ્યક્તિએ ઉપરનું કપડું ચીરવું જરૂરી હોય છે. આનો પ્રસંગ પણ બાઇબલમાં જોવા મળે છે. જેકોબ જ્યારે તેના દીકરા જોસેફનાં દેખીતાં મૃત્યુ વિશે સાંભળે છે ત્યારે તે આમ કરે છે.

ઉદ્ભવ અને ઇતિહાસ

નોંધાયેલો પ્રથમ ઉપયોગ

પુરાતત્વવિદો અને નૃવંશશાસ્ત્રીઓના મતે, સૌથી પહેલાં કપડાંમાં રૂંવાટી, ચામડું, પાંદડાં અથવા ઘાસનો ઉપયોગ થયો હોવો જોઇએ. આ કપડાં શરીર પર લટકાવવામાં, વીંટવામાં અથવા બાંધવામાં આવતા હતા. આ પ્રકારના કપડાંનું જ્ઞાન અનુમાનિત રહેતું આવ્યું છે કારણ કે પથ્થર, હાડકું, છીપ અને હાથકારીગરીની ધાતુની વસ્તુઓની સરખામણીએ કપડાંની વસ્તુઓ ઝડપથી બગડતી હોય છે. પુરાતત્વવિદોએ આશરે 30,000 બીસી (BC)માં વપરાતી હાડકા અને હાથીદાંતની સીવવાની સોય બહુ પહેલા કોસ્ટેન્સ્કી, રશિયા પાસેથી 1988માં શોધી કાઢી હતી. કપડાંમાં વપરાતાં શણના રંગેલા રેસા જ્યોર્જિયા પ્રજાસત્તાકની 36,000 બીપી (BP) જૂની પ્રાગઐતિહાસિક ગુફામાંથી મળી આવ્યા છે.

માનવજાતિએ કપડાં પહેરવાનું ક્યારે શરૂ કર્યું તે બાબતે વિજ્ઞાનીઓમાં હજુ પણ ચર્ચાઓ ચાલે છે. મેક્સ પ્લેન્ક ઇન્સ્ટિટ્યુટ ફોર ઇવોલ્યુશનરી એન્થ્રોપોલોજી ખાતેના નૃવંશશાસ્ત્રીઓ રાલ્ફ કિટ્ટલર, મેનફ્રેડ કેસર અને માર્ક સ્ટોનકિંગે માનવ શરીરની જૂની ઉત્પત્તિનું મૂલ્યાંકન હાથ ધર્યું હતું. જેમાં કપડાં 1,07,000 વર્ષ જૂના જ હોવાનું જાણવા મળ્યું હતું. શરીરની જૂ કપડાંના-પહેરવેશની સૂચક છે કારણ કે મોટાભાગના માનવોને આછા શરીરના વાળ હોય છે, અને એ રીતે જૂને જીવવા માટે માનવોના કપડાંની જરૂર પડે છે. તેમનું સંશોધન સૂચવે છે કે કપડાંની શોધ અને આધુનિક બુદ્ધિમાન માનવી નું આફ્રિકાના હૂંફાળા હવામાન તરફથી ઉત્તર દિશા તરફનું સ્થળાંતર બંને એક સાથે શરૂ થયું હોવું જોઇએ. આ સ્થળાંતર 50,૦૦૦ થી 1,00,000 વર્ષ પહેલા થયું હોવાનું મનાય છે. જોકે, સંશોધકોનાં અન્ય જૂથે એ જ પ્રકારની ઉત્પત્તિ શોધવાની રીતોનો ઉપયોગ કરીને કપડાં 5,40,000 પહેલાં ઉદ્ભવ્યા હોવાનું અનુમાન આપ્યું છે (રીડ et al. 2004. પીએલઓએસ (PLoS ) જીવવિજ્ઞાન 2(11): e340). હજુ પણ, કપડાંના ઉદ્ભવની તારીખ વણઉકેલી જ રહી છે.

કપડાં બનાવવા

આર્ક્ટિક વિસ્તાર જેવી કેટલીક માનવ સંસ્કૃતિઓમાં વિવિધ લોકો તેમના કપડાં સંપૂર્ણ રૂંવાટી અને ચામડાંનો ઉપયોગ કરીને જ બનાવે છે. અન્ય સંસ્કૃતિઓમાં ચામડાંની જગ્યાએ કે પછી પૂરવણીરૂપે કપડાં આવ્યા: જે વણેલા, ગૂંથેલા અથવા વિવિધ પ્રાણીઓ કે શાકભાજીના રેસાથી વીંટેલા સ્વરૂપમાં રહેતા હતા. આધુનિક ગ્રાહકો ભલે કપડાંના ઉત્પાદનને ખૂબ જ સરળ રીતે લે, પરંતુ હાથથી કાપડ બનાવવું તે ખૂબ જ કંટાળાજનક અને મહેનત માંગી લે તેવી પ્રક્રિયા છે. ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ વખતે વીજ સાળથી પ્રથમ કાપડ ઉદ્યોગનું યાંત્રીકરણ કરવામાં આવ્યું તે આ વાતનો ઉત્તમ પુરાવો છે. વિવિધ સંસ્કૃતિઓએ કાપડ માંથી કપડાં બનાવવાની વિવિધ રીતો વિકસિત કરી છે. જેમાંથી એક સરળ રીત કપડાંને વીંટવાની છે. કાપડનો લંબચોરસ ટુકડો ધરાવતાં કપડાં ઘણા લોકો પહેરતાં આવ્યા છે અને હજુ પણ પહેરે છે - ઉદાહરણ તરીકે, ભારતીય ઉપખંડમાં પુરૂષોની ધોતી અને સ્ત્રીઓની સાડી, સ્કોટિશ લોકોનું કિલ્ટ અથવા તો જાવાનીઝનું સરોન્ગ. ઉદાહરણમાં પ્રથમ બે પોશાકમાં કપડાં સરળ રીતે બાંધવાના જ હોય છે; જ્યારે અન્ય બેમાં ટાંકણી અથવા પટ્ટો પોશાકને આધાર આપે છે. કિંમતી કાપડને કાપવામાં આવતું નથી, જેથી કરીને વિવિધ માપ ધરાવતાં લોકો અથવા તો એક જ વ્યક્તિ જુદાજુદા માપ પ્રમાણે તેને પહેરી શકે.

અન્ય એક રીતમાં કાપડને કાપવા અને સીવવામાં આવે છે, જેમાં કાપડના દરેક લંબચોરસ ટુકડાને કપડાં બનાવવા વપરાય છે. દરજી કાપડના એક ખૂણેથી ત્રિકોણાકાર ટુકડા કાપે છે અને કપડાંને મજબૂત બનાવવા માટે બાદમાં તેને અન્ય જગ્યાએ કળી તરીકે વાપરે છે. પુરૂષોના શર્ટ અને સ્ત્રીઓની ખમીસ માટેના પરંપરાગત યુરોપીયન ઢાંચામાં આ રીતનો ઉપયોગ થાય છે. આધુનિક યુરોપીઅન ફેશન, કાપડ સાથે ઓછી રૂઢિચુસ્તતાથી ચીટકીને રહેવામાં માને છે. તેમાં કાપડને એવી રીતે કપાય છે કે જૂના-આકારના કપડાં અવશેષ માત્ર રહી જાય. ઔદ્યાગિક સીવણ સંચાલનમાં કતરણ કે ટુકડાને કચરા તરીકે વેચી દેવાય છે; ઘરેલુ દરજીઓ તેમનો ઉપયોગ રજાઇ (કે ગોદડું) બનાવવામાં કરી શકે છે. કપડાંને બનાવવામાં માનવોએ ગાળેલા હજારો વર્ષોમાં, તેમણે અજાયબીભરી વિવિધ ઢબની પ્રભાવી હારમાળાઓ સર્જી છે. જેમાંથી ઘણી ઢબની પુનઃરચના છબી, ચિત્ર, લાદીચિત્ર વગેરે સ્વરૂપે તેમજ લેખિત વર્ણનોમાં હયાત પોશાકોમાંથી કરવામાં આવી છે. પહેરવેશનો ઇતિહાસ વર્તમાન ફેશન ડીઝાઇનરો માટે પ્રેરણાના સ્ત્રોતની ગરજ સારે છે. સાથે સાથે રમતો, ફિલ્મો, ટેલિવિઝન માટે પહેરવેશ બનાવારા માટે વ્યવસાયિક રસના વિષય તરીકે તેમજ ઐતિહાસિક પુનઃઅધિનિયમ માટે પણ તે પ્રેરણાસ્ત્રોત છે.

સમકાલીન કપડાં

રેવ શૈલી, 2007

પશ્ચિમી ઢબનો ફેલાવો

21મી સદીના શરૂઆતના વર્ષોથી જ, પશ્ચિમી ઢબના પોશાક મહ્દ અંશે આંતરાષ્ટ્રીય ઢબ બની ગયા છે. આ પ્રક્રિયા સેંકડો વર્ષ પૂર્વે યુરોપીઅન સંસ્થાનવાદથી જ શરૂ થઇ ગઇ હતી. પશ્ચિમી માધ્યમ સંસ્થાઓએ વિશ્વભરના બજારો પર પગદંડો જમાવી દીધો હોવાથી સાંસ્કૃતિક ફેલાવાની પ્રક્રિયા કાયમી બની ગઇ, જેથી પશ્ચિમી સંસ્કૃતિ તેમજ ઢબોનો ફેલાવો થયો. ફાસ્ટ ફેશન પોશાક એ વૈશ્વિક ઘટના બની ગઇ. આ પશ્ચિમી પોશાકો ઓછા ખર્ચાળ હતાં, અને તેમનું ઉત્પાદન મોટાપાયે થતું હતું. પશ્ચિમી દેશોના વપરાયેલા કપડાં દાન સ્વરૂપે સખાવતી સંસ્થાઓ દ્વારા ગરીબ દેશોમાં મોકલવામાં આવે છે.

વંશીય અને સાંસ્કૃતિક વારસો

લોકો વંશીય અથવા રાષ્ટ્રીય પહેરવેશને ખાસ પ્રસંગો કે ચોક્કસ ભૂમિકા કે વ્યવસાયમાં પહેરતાં હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, આધુનિક કોરીઅન પુરૂષો અને સ્ત્રીઓએ રોજબરોજના પોશાક તરીકે પશ્ચિમી-ઢબના કપડાંને સ્વીકાર્યા હોવા છતાં તેઓ આજે પણ લગ્નો અને સાંસ્કૃતિક રજાઓના દિવસે પરંપરાગત હેનબોક પહેરે છે. પશ્ચિમી પહેરવેશની વસ્તુઓને વિશિષ્ટ આનુષાંગિક કે બિન-પશ્ચિમી રીતે પહેરેલી પણ જોઇ શકાય છે. ટોન્ગન પુરૂષ વપરાયેલી ટી-શર્ટ અને વીંટેલા ટોન્ગન સ્કર્ટ અથવા તુપેનુની જોડી પહેરી શકે છે.

રમતગમત અને પ્રવૃત્તિઓ

મોટાભાગની રમતગમત અને શારીરિક પ્રવૃત્તિઓને આરામ અને સલામતીના કારણોસર ખાસ કપડાં પહેરીને કરવામાં આવે છે. સામાન્ય સ્પોર્ટસવેર (રમતગમતના કપડાં)માં શોર્ટ પેન્ટ્સ, ટી-શર્ટ, ટેનિસ શર્ટ, ટ્રેકસુટ અને ટ્રેઇનર્સનો સમાવેશ થાય છે.

ખાસ પોશાકમાં વેટ સુટ્સ (તરવા, ડૂબકી મારવા અથવા સર્ફિંગ માટે), સાલોપેટીસ (સ્કિઇંગ માટે) અને લીઓટાર્ડ્સ (જીમ્નેસ્ટીક્સ માટે)નો સમાવેશ થાય છે. પરસેવાને ચૂસી લેવા માટે મૂળ આવરણ તરીકે પણ હંમેશા સ્પેન્ડેક્સ પદાર્થનો ઉપયોગ થાય છે. સ્પેન્ડેક્સ કુસ્તી, ટ્રેક એન્ડ ફીલ્ડ, નૃત્ય, જીમ્નેસ્ટિક્સ અને તરણ જેવી ચુસ્ત પોશાકની જરૂરિયાત ધરાવતી સક્રિય રમતોમાં ઇચ્છનીય છે.

ફેશન

ફેશનમાં ઢબની જાતજાતની શ્રેણી અસ્તિત્વ ધરાવે છે, જે ભૂગોળ, આધુનિક માધ્યમોમાં સ્થાન, આર્થિક પરિસ્થિતિથી જુદું પડે છે. તો ઓટ ક્યુટુર (ખાસ ગ્રાહક માટે પોશાક બનાવવો)થી લઇને પરંપરાગત વેશભૂષા, થ્રિપ્ટ સ્ટોર ગ્રન્જ (દાનના કપડાંના સ્ટોરમાં મળતો એક પ્રકારનો પોશાક) સુધીની શ્રેણી પણ તેમાં જોવા મળે છે.

ભવિષ્યના વલણો

નવી સાંસ્કૃતિક અસરો અને તક્નિકી સંશોધનો ભેગા થતાં રહેતાં હોવાથી કપડાંની દુનિયા હંમેશા બદલાતી રહે છે. વિજ્ઞાની પ્રયોગશાળાઓમાં સંશોધકો રેસાઓના એવા નમૂના તૈયાર કરી રહ્યા છે જે પરંપરાગત ભૂમિકાઓ ઉપરાંતના હેતુ પાર પાડે. જેમ કે તાપમાનને જાતે જ સુસંગત થાય તેવા કપડાં, (બંદૂકની)ગોળીઓને પાછી પાડે, છબીઓને મૂર્ત કરે અને વીજળી પેદા કરે તેવા કપડાં. ગ્રાહકોને ઉપલબ્ધ કેટલાક વ્યવહારુ કપડાંમાં ગોળી-પ્રતિકારક પોશાકનો સમાવેશ થાય છે જે પ્રવાહીને ટાળતાં રાસાયણિક મિશ્રણોથી આવરેલા કેવલર અને કાટ-પ્રતિકારક રેસાથી બનેલા હોય છે.

રાજકીય વિવાદો

કામના સ્થળ પરની પરિસ્થિતિ

મોટાપાયે થયેલા યાંત્રીકરણે 20મી સદીના મધ્ય સુધીમાં તો માનવ ઉદ્યોગોના મોટાભાગના ખ્યાલોનું રૂપાંતર કરી નાખ્યું હતું. કપડાં બનાવતાં મજૂરોએ પુનરાવર્તિત હાથ મજૂરીની માગણી હોય તેવી પડકારજનક સ્થિતિઓમાં મજૂરી કરે રાખી. કપડાંનું વિશાળ પ્રમાણમાં ઉત્પાદન સ્વેટશોપ્સ(કામના નામે વેઠ કરાવાય તેવી દુકાનો) નામે ઓળખાતી દુકાનોમાં થતું હોય છે, જ્યાં મજૂરોને ઘણા કલાક મજૂરી કરવા છતાં, કોઇ પ્રકારના લાભો કે પ્રતિનિધિત્વથી વંચિત રખાય છે. આ પ્રકારના મોટાભાગના ઉદાહરણ વિકાસશીલ દેશોમાં જોવા મળે છે. જોકે વિક્સિત દેશોમાં બનતાં કપડાં પણ આવી જ રીતે બનતાં હોય છે, જેમાં ગેરકાયદે રહેતાં વસાહતીઓને આ પ્રકારના કામોમાં જોતરાય છે.

ઘણી એનજીઓ (NGO), ડીઝાઇનરો (કેથેરિન હેમ્નેટ્ટ, અમેરિકન એપરલ, વેજા, ક્વિકસિલ્વર, ઇવોકલ, એદુન,..) અને ક્લીન ક્લોથ્સ કેમ્પેઇન (સીસીસી (CCC)) જેવા ઝુંબેશ જૂથોએ આ પરિસ્થિતિમાં સુધારો લાવવા માટે કમર કસી છે. સાથે સાથે તેમણે જાગૃતતા લાવવા માટેના કાર્યક્રમોને પ્રયોજ્યા છે જેના લીધે માધ્યમો અને સામાન્ય પ્રજાનું ધ્યાન મજૂરો તરફ ખેંચાયું છે.

મલ્ટિ ફાઇબર એગ્રીમેન્ટ (એમએફએ (MFA)) નાબૂદ થયા પછી જ બાંગ્લાદેશ, ચીન, ભારત અને શ્રીલંકા જેવા ઓછી મજૂરી આપતાં દેશોમાં ઉત્પાદનનું આઉટસોર્સિંગશક્ય બન્યું હતું. કાપડની આયાતના જથ્થાને નિયત કરનારા એમએફએ(MFA)ને રક્ષક પગલું ગણવામાં આવ્યું. કપડાં બનાવતાં મજૂરોની દયનીય કામના સ્થળ પરની પરિસ્થિતિ માટે હંમેશા વૈશ્વિકરણને સૌથી વધુ જવાબદાર પરિબળ માનવામાં આવે છે. શ્રમિકોના રક્ષણ અને હકો માટેના પ્રમાણો સ્થાપતી આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રમ સંસ્થા સાથેની સંધિઓને ઘણા દેશો માનતાં હોવા છતાં, ઘણા દેશો એવા છે કે જેમણે સંધિના કેટલાક હિસ્સાને બાકાત રાખ્યા હોય કે પછી સંપૂર્ણપણે સંધિનો અમલ કરવામાં તે નિષ્ફળ નીવડ્યા હોય. જેમ કે ભારતે સંધિની કલમ 87 અને 92ને બહાલી આપી નથી. વૈશ્વિકરણના ટીકાકારોએ "સ્વેટશોપ્શ" સામે ભારે હોબાળો મચાવ્યો હોવા છતાં કામ અને મજૂરી પૂરાં પાડતાં વિકાસશીલ દેશો માટે કાપડનું ઉત્પાદન એ સાતત્ય ધરાવતાં ઉદ્યોગ તરીકે ઉભરી આવ્યો છે, પછી ભલે તે હજારો લોકોનું શોષણ કરતો હોય કે નહીં.

રૂવાંટી

કપડાંમાં પ્રાણીઓની રૂંવાટીનો ઉપયોગ છેક પ્રાગઐતિહાસિક યુગથી થતો આવ્યો છે. મોંઘા અને ડીઝાઇનર કપડાંને લીધે હાલમાં તે વિક્સિત દેશો સાથે જોડાયેલી વસ્તુ છે. જોકે આર્ક્ટિક વિસ્તારના અને ઊંચાઇ પર રહેતા મૂળ લોકો હજુ પણ હૂંફ અને રક્ષણ માટે રૂંવાટીનો ઉપયોગ કરે છે. એક સમયમાં બિનવિવાદિત ગણાતી આ વસ્તુ તાજેતરમાં ઘણી ઝૂંબેશોના કારણે ચર્ચાનું કેન્દ્ર બની છે કારણ કે ઝૂંબેશ કરનારા લોકો તેને ઘાતકી અને બિનજરૂરી માને છે. પ્રાણીઓના હકો અને પ્રાણીઓની સ્વતંત્રતા માટે લડતાં ધણાં જૂથો સાથે રહીને પેટા (PETA)એ ફર ફાર્મિંગ અને અન્ય ઘાતકી પ્રવૃત્તિઓ તરફ લોકોનું ધ્યાન ખેંચ્યું છે.

જીવનચક્ર

કપડાંની દેખભાળ

કપડાંને અંદર અને બહાર બંને તરફથી પ્રહાર સહન કરવો પડે છે. માનવ શરીર ચામડીના કોષ અને શરીરી તેલને છોડે છે તેમજ તેમાંથી પરસેવો, મૂત્ર અને ફેસેસ (ઝાડા જેવું પ્રવાહી) પણ છૂટે છે. બહારથી સૂર્ય, ભેજ, ઘર્ષણ અને ધૂળ કપડાં પર હુમલો કરે છે. ચાંચડ અને જૂ સિલાઇમાં સંતાઇ શકે છે. પહેરેલા કપડાં, જો ચોખ્ખા અને ફરીથી ઘસીને સાફ ન કરવામાં આવે તો, ખંજવાળ આવે છે, કપડાં ગાભાં જેવા લાગે છે અને તે તેમનું મૂળ કાર્ય ગુમાવે છે (જેમ કે બટન તૂટી જાય, સિલાઇ નીકળી જાય, કાપડ ઝરી અથવા ફાટી જાય અને ઝીપર (ચેઇન) બગડી જાય).

કેટલાક કિસ્સામાં, લોકો કપડાંની વસ્તુને તે જ્યાં સુધી ફાટીને કટકો ન થઇ જાય ત્યાં સુધી પહેરે છે. ચામડાંને સાફ કરવામાં મુશ્કેલીઓ સર્જાતી હોય છે, તેમાં પણ છાલમાંથી બનાવેલાં કાપડ (તાપા)ને ઓગાળ્યા વગર ધોઇ શકાતું નથી. તેને ધારણ કરનારાં ફાટ્યા કે ચીર્યા પર થીગડું મારી શકે છે અને સપાટીની ધૂળને ખંખેરી શકશે, પરંતુ જૂનું ચામડું અને છાલનું કપડું હંમેશા જૂનું જ દેખાશે. જોકે કાપડ ધરાવતાં પોશાક તેમજ મોટાભાગનું કપડું ધોઇ શકાશે અને તેનું સમારકામ (પણ બનાતની સરખામણીમાં થીગડું મારવું, રફૂ કરવું) પણ થઇ શકશે.

ધોલાઇ, ઇસ્ત્રી અને સંગ્રહ

ધોલાઇ માટે માનવોએ ઘણી ખાસ પદ્ધત્તિઓ વિકસાવી છે, જેમાં ઝરણાની નીચે ખડકો પર કપડાંને કૂટવાથી શરૂ કરીને આધુનિક ઇલેક્ટ્રોનિક વોશિંગ મશીન અને ડ્રાય ક્લીનિંગ (પાણી સિવાયના દ્વાવકોમાં ધૂળ દૂર કરવી)નો સમાવેશ થાય છે. ગરમ પાણીમાં ધોલાઇ (ઉકાળવું), રાસાયણિક સફાઇ અને ઇસ્ત્રી વગેરે આરોગ્યના હેતુસર કાપડને જંતુમુક્ત કરવાની પરંપરાગત રીતો છે.

ઘણા પ્રકારના કપડાંને તેને પહેરતાં પહેલા કરચલી દૂર કરવા માટે ઇસ્ત્રી કરવી પડે તે રીતે ડીઝાઇન કરવામાં આવ્યા હોય છે. મોટાભાગના આધુનિક ઔપચારિક (ફોર્મલ) અને અર્ધ-ઔપચારિક (સેમિ-ફોર્મલ) કપડાં આ કક્ષામાં આવે છે (જેમ કે, ડ્રેસ શર્ટ્સ અને સુટ્સ). ઇસ્ત્રી કરેલા કપડાં ચોખ્ખા, નવા અને સુઘડ દેખાય છે તેમ માનવામાં આવે છે. મોટાભાગના સમકાલીન કેઝ્યુઅલ (પ્રાસંગિક) કપડાં વણાટ સામગ્રીમાંથી બનાવેલા હોય છે, જેથી તે જલદીથી ચોળાઇ ન જાય અને તેમને ઇસ્ત્રીની જરૂર ન પડે. કેટલાક કપડાં કાયમી ઇસ્ત્રી જેવા હોય છે જેના પર આવરણની પ્રક્રિયા કરવામાં આવી હોય છે (જેમ કે પોલીટેટ્રાફ્લોરોઇથીલીન), જેથી તેમાં કરચલીઓ દબાઇ જાય છે અને ઇસ્ત્રી કર્યા વગર જ તે લીસું દેખાય છે.

એક વખત કપડાંને ધોયા અને પછી સંભવતઃ ઇસ્ત્રી કર્યા પછી તેમને સામાન્ય રીતે કપડાંના હેન્ગર પર લટકાવાય છે અથવા તો ગડી વાળી દેવામાં આવે છે જેથી તે ફરીથી પહેરવામાં આવે ત્યાં સુધી નવા જેવા રહે છે. કપડાંની ગડી એટલા માટે વાળવાંમાં આવે છે જેથી તેમનો ઓછી જગ્યામાં સંગ્રહ થઇ શકે, તેમાં કરચલીઓ ન પડે, કરચલીઓ જેમની તેમ જ રહે. દુકાનમાં સેલ હોય ત્યારે પણ ગ્રાહકો તેમને સારી રીતે જોઇ શકે તે હેતુથી આકર્ષક રીતે મૂકાય છે.

પ્રવાસની તૈયારી વખતે ઘણા પ્રકારના કપડાંને કપડાંની પેટી (સુટકેસ)માં મૂકતાં પહેલા ગડી વળાય છે. સુટ્સ જેવા કપડાંને ખાસ પોશાકની પેટીમાં લટકાવાય છે અથવા તો ગડીની જગ્યાએ તેનું ભૂંગળું વળાય છે. ઘણા લોકો તેમના કપડાંને પ્રવાસમાં તૂટી જાય તેવી નાજુક વસ્તુની આસપાસ વીંટીને તેમનો પેકિંગ સામગ્રી તરીકે ઉપયોગ કરે છે.

સમારકામ

પહેલાના સમયમાં, સમારકામ એક કળા હતી. ચોક્સાઇવાળો દરજી અથવા દરજણ કાપડની કોરમાંથી મેળવેલા દોરા અને સિલાઇના છેડાથી એટલી કુશળતાપૂર્વક સમારકામ કરે છે કે ચીરો દેખાય જ નહીં. જ્યારે કાચી સામગ્રી એટલે કે કાપડ એ મજૂરી કરતાં મોંઘુ હોય, ત્યારે તેને બચાવવા માટે મજૂરી ચૂકવાય તે સમજી શકાય તેમ છે. આજે કપડાંને ઉપભોજ્ય વસ્તુ ગણવામાં આવે છે. કપડાંના સમારકામમાં જરૂરી મજૂરી કરતાં તેનું મોટા પ્રમાણમાં ઉત્પાદન ઓછું ખર્ચાળ છે. ઘણા લોકો કપડાંનાં સમારકામમાં સમય બગાડવા કરતાં નવા કપડાં જ ખરીદી લે છે. કરકસર કરતાં લોકો હજુ પણ ઝીપર અને બટન બદલે છે તેમજ ચીરાયેલી કિનારો સિલાઇ કરાવે છે.

પુનઃવપરાશ

વપરાયેલા, પહેરી ન શકાય તેવા કપડાંનો એક સમયે રજાઇ, ચીંથરાં, ગોદડાં, પટ્ટી અને બીજા ઘણા ઘરેલુ વપરાશો માટે ઉપયોગ થતો હતો. તેમનું કાગળમાં પુનઃરૂપાંતર પણ થતું હતું. આજે, વપરાયેલા કપડાં સામાન્ય રીતે ફેંકી દેવાય છે અથવા દાન કરી દેવામાં આવે છે. તેમને માલ રવાના કરતી દુકાન, ડ્રેસ એજન્સીઓ અને ગુજરી બજારમાં તેમજ ઓનલાઇન નિલામીમાં વેચી દેવાય છે.

પ્રાથમિક રીતે પેટ્રોકેમિકલ્સ પરથી બનતી કૃત્રિમ બનાવટોના જીવનચક્ર વિશે ઘણી ચિંતાઓ થાય છે.ઢાંચો:Weasel-inline કુદરતી રેસાઓથી વિરૂદ્ધ, તેમનો સ્ત્રોત ફરીથી બનતો નથી (લાખો વર્ષો કરતાં ઓછા સમયમાં) અને તેઓ બાયોડીગ્રેડેબલ (સજીવ દ્રવ્ય દ્વારા વિઘટનક્ષમ) પણ નથી.

વધુ વાંચન

• Finnane, Antonia (2008), Changing Clothes in China: Fashion, History, Nation, New York: Columbia University Press, ISBN 978-0-231-14350-9, http://books.google.com/?id=Ju3N4VeiQ28C&printsec=frontcover&dq=clothes+history&q  ઇબુક ISBN 978-0-231-51273-2
• Forsberg, Krister & Mansdorf, S.Z, Quick Selection Guide to Chemical Protective Clothing (5th ed.), Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, ISBN 978-0-470-14681-1, http://books.google.com/?id=UkA2MK9vXEIC&printsec=frontcover&dq=clothing+protective&q 
• Gavin, Timothy P, "Clothing and Thermoregulation During Exercise", Sports Medicine 33 (13): 941–947, doi:10.2165/00007256-200333130-00001, PMID 14606923, archived from the original on 7 જુલાઈ 2011, https://web.archive.org/web/20110707083519/http://adisonline.com/sportsmedicine/Abstract/2003/33130/Clothing_and_Thermoregulation_During_Exercise.1.aspx, retrieved 17 નવેમ્બર 2010 
• Hollander, Anne L (1993), Seeing Through Clothes, Berkley & Los Angeles, California, and London, UK: University of California Press, ISBN 0-520-08231-1, http://books.google.com/?id=CSItqzbG9nIC&printsec=frontcover&dq=clothes&q 
• Montain, Scott J; Sawaka, Michael N; Cadarett, Bruce S; Quigley, Mark D; McKay, James M (1994), "Physiological tolerance to uncompensable heat stress: effects of exercise intensity, protective clothing, and climate", Journal of Applied Physiology 77 (1): 216–222, PMID 7961236, archived from the original on 28 જૂન 2011, https://web.archive.org/web/20110628235053/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA283851&Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf, retrieved 17 નવેમ્બર 2010 
• Ross, Robert (2008), Clothing, a Global History: or, The Imperialist's New Clothes, Cambridge, UK: Polity Press, ISBN 978-0-7456-3186-8, http://books.google.com/?id=e7LZe4b18ScC&printsec=frontcover&dq=clothes+history&q  પેપરબેક ISBN 978-0-7456-3187-5
• Tochihara, Yutaka & Ohnaka, Tadakatsu, ed. (2005), Environmental Ergonomics: The Ergonomics of Human Comfort, Health and Performance in the Thermal Environment, Vol.3, Amsterdam & Boston: Elsevier, pp. 315–320, ISBN 0-080-44466-0, http://books.google.com/?id=qvh2sdJoQR8C&printsec=frontcover&dq=environmental+ergonomics&q (ખાસ જુઓ સેક્શન્સ 5 - 'ક્લોથિંગ' - અને 6 'પ્રોટેક્ટિવ ક્લોથિંગ')
• Yarborough, Portia & Nelson, Cherilyn N, ed. (2005), Performance of Protective Clothing: Global Needs and Emerging Markets, 8th Vol., West Conshohocken, PA: ASTM International, ISBN 0-8031-3488-6, ISSN 1040-3035, http://books.google.com/?id=pbnN_SL4H9AC&printsec=frontcover&dq=protective+clothing+nelson&q 

બાહ્ય લિંક્સ

• બીબીસી (BBC) વિલ્ટશાયર ડેન્ટ્સ ગ્લોવ મ્યુઝીયમ
• ઇન્ટરનેશનલ ટેક્સટાઇલ એન્ડ એપરલ એસોસિએશન સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૨-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન, સ્કોલરલી પબ્લિકેશન્સ
• જર્મન હોઝિઅરી મ્યુઝીયમ (અંગ્રેજી ભાષા) સંગ્રહિત ૨૦૦૪-૧૦-૧૦ ના રોજ વેબેક મશિન
• મોલેક્યુલર ઇવોલ્યુશન ઓફ પેડિક્યુલસ હ્યુમન્સ એન્ડ ધ ઓરિજિન ઓફ ક્લોથિંગ સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૯-૧૦ ના રોજ વેબેક મશિન બાય રાલ્ફ કિટલર, મેનફ્રેડ કેસર અને માર્ક સ્ટોનકિંગ (.PDF file)
• કોર્નેલ હોમ ઇકોનોમિક્સ આર્કાઇવ: રીસર્ચ, ટ્રેડિશન, હિસ્ટરી (એચઇએઆરટીએચ (HEARTH))