Delnjoserbšćina
| kraje | Němska | |
| zwjazkowy kraj | Braniborska | |
| region | Delnja Łužica | |
| rěčnicy | 7 000 | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěče
| |
| družina pisma | łaćonski alfabet | |
| oficielny status | ||
| hamtska rěč | Delnja Łužica (Braniborska/Němska) | |
| rěčne kody | ||
| ISO 639-2: |
dsb | |
| ISO 639-3 (SIL): | ||
| wikipedija | ||
Delnjoserbšćina (delnjoserbsce dolnoserbšćina, němsce Niedersorbisch abo Wendisch, pólsce dolnołużycki, čěsce dolní lužická srbština) je zapadosłowjanska rěč, kotraž rěči so w Delnjej Łužicy, we wokolinje města Choćebuza a w Błótach. Wona je samostatna spisowna rěč, kotraž so we wurjekowanju, pisanju a w gramatice wot hornjoserbšćiny, jeje najblišeje přiwuzneje rěče, rozeznawa. Po ličbje rěčnikow je wona mjeńša z dweju serbskeju rěčow a akutnje wot wotemrěća wohrožena. Porno Hornjej Łužicy njejsu w Delnjej Łužicy hižo žane wsy, hdźež so přewažnje serbsce rěči.
Delnjoserbska rěč so jako cuza rěč a po modelu 2plus na wjacorych zakładnych a wyšich šulach kaž tež na Delnjoserbskim gymnaziju w Choćebuzu wuwučuje. RBB produkuje rozhłosowe wusyłanja kaž tež měsačny telewizny magacin Łužyca w delnjoserbšćinje. Jenička nowina w delnjoserbskej rěči je tydźenik Nowy Casnik.
Fonetika
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Delnjoserbšćina wuznamjenja so přez někotre specifiske zwukowe wuwića a wosebitosće, z kotrymiž rozeznawa so wot druhich zapadosłowjanskich rěčow.
Wokale:
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- *ę > ě (pod akcentom, přir.: měso, rěd, pěś) resp. 'e (zwonka akcenta, přir. śele)
- 'e > 'a (wjas, njamaš)
- *tṛt > t'art (kjarcma, gjarnc)
- o (po labialach a welarach, kotrež njesteji před labialemi resp. welarami, zwjetša pod akcentom, druhdy tež zwonka akcenta) > ó (w dialektach wšelako wurjekowane jako e, y abo ó, přir. *gora > góra [gera, gyra, góra].
Konsonanty
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- *ť, *ď > ś, ź (śerpjeś, źěd)
- zdźeržane *''g'' (přir. góra, glědaś, guska)
- zdźeržane palatalne ŕ (zdźěla tež we wuzwuku, přir. buŕ, ceptaŕ)
- stwjerdnjenje *''š'', *''ž'' (přir. šyroki, žyto)
- přechod č > c (mazurěrowanje, přir. cas, cesto, cytaś)
- *kŕ, *pŕ, *tŕ > kś, pś, tś (kśikaś se, pśěza, tśi)
- *kr, *pr, *tr > kš, pš, tš (kšej, pšawy, tšawa)
- zjednorjenje skupiny *str > tš (sotša, wótšy)
- zdźerženje skupiny *stŕ jako stś (stśělaś, stśigaś)
Delnjoserbski alfabet
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| Delnjoserbski alfabet | |||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | b | c | č | ć | d | e | ě | f | g | h | ch | i | j | k | ł | l | m | n | ń | o | p | r | ŕ | s | š | ś | t | u | w | y | z | ž | ź |
| A | B | C | Č | - | D | E | - | F | G | H | Ch | I | J | K | Ł | L | M | N | - | O | P | R | - | S | Š | Ś | T | U | W | Y | Z | Ž | Ź |
Digraf ch płaći jako swójski pismik a namaka so jako tajki tež w słownikach.
Rěčne pomniki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Najstarši wobšěrny rěčny pomnik delnjoserbšćiny je rukopisny přełožk Noweho zakonja Mikławša Jakubicy z lěta 1548. Prěnja ćišćana delnjoserbska kniha běchu delnjoserbske spěwarske a katechizm wot Albina Mollera z lěta 1574. Dalšej wažnej rěčnej pomnikaj stej Enchirideon Vandalicum Handrija Tary (1610) a rukopisna gramatika Jana Chojnana (1650).
Wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Słowniki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- www.dolnoserbski.de - němsko-delnjoserbski słownik w syći (němsce), (delnjoserbsce)
- SorbWord
- Korpus GENIE
- Leksikaliske zwučowanja (delnjoserbsce)
Druhe wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Rěčny kurs A1/A2/B1 z němčinu abo jendźelšćinu jako wuchadźišćo
- Sotra – awtomatiski přełožowar (delnjoserbsce/hornjoserbsce/němsce)
- Delnjoserbska digitalna biblioteka
- Delnjoserbski radijowy programm (real audio)
- Delnjoserbski tydźenik Nowy Casnik
Žórła a literatura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Muka, E.: Historische Laut- und Formenlehre, Lipsk, 1891.
- Serbski rěčny atlas, zwjazki 1-15.
- Pětš Janaš: Ortoepija a ortografija – wužytne a škodne postajenja. W Rozhledźe 45 (1995) čo. 6, str. 206–210
| wuchodosłowjanske rěče: | běłorušćina - rušćina - rusinšćina - rutenšćina † - stara wuchodosłowjanšćina † - stara Nowgorodska narěč† - ukrainšćina - zapadopolešćina |
| zapadosłowjanske rěče: | čěšćina - lešon kenaan † - lachšćina - pólšćina - połobšćina † - pomoršćina (kašubšćina, słowinšćina †) - serbšćina (delnjoserbšćina - hornjoserbšćina - wuchodoserbske dialekty †) - słowakšćina - šlešćina |
| južnosłowjanske rěče: | bołharšćina (Banatska bołharšćina) - bosnišćina - chorwatšćina (Hrodowska chorwatšćina, molišćina) - čornohóršćina - makedonšćina - serbišćina - słowjenšćina (prekmuršćina, rezijanšćina) - starocyrkwinosłowjanska rěč † |
| konstruowane słowjanske rěče: | Glagolica - Lydnevi - Mezislovanska - Mjezysłowjanšćina - Proslava - Ruslavsk - Slovio |
| fiktiwne słowjanske rěče: | Mrezisk - Seversk - Sevorian - Skuodian - Slavisk - Slavëni - Vozgian - Wenedyk |
| druhe: | prasłowjanšćina † |
| † mortwe |