Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե
Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե (գերմ.՝ Johann Gottlieb Fichte, մայիսի 19, 1762[1][2][3][…], Ռամենաու, Սաքսոնիայի կյուրֆիուրսություն, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն[4] - հունվարի 27, 1814[1][3][5][…] կամ հունվարի 29, 1814[6][7][8], Բեռլին, Բրանդենբուրգ, Պրուսիայի թագավորություն[4]), գերմանացի փիլիսոփա և հասարակական գործիչ, գերմանական դասական իդեալիզմի ներկայացուցիչ։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծնվել է գյուղացու ընտանիքում։ Սովորել է Ենայի և Լայպցիգի համալսարաններում։ Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության ազդեցությամբ աշխատություն է գրել ի պաշտպանություն մտքի ազատության։ 1794-1799 թվականներին եղել է Ենայի համալսարանի պրոֆեսոր, սակայն աթեիզմ քարոզելու մեղադրանքի պատճառով, ստիպված հեռացել է Ենայից, տեղափոխվել Բեռլին, 1810 թվականից՝ Բեռլինի համալսարանի պրոֆեսոր, 1810-1812 թվականներին՝ առաջին ընտրովի ռեկտորը։ Ֆիխտեի դասախոսական գործունեության գագաթնակետը եղավ հռչակավոր «Խոսք ուղղված գերմանական ազգին» ճառը (1808)։
Նա մահացավ 1814 թվականի հունվարի 29-ին Բեռլինում՝ վարակվելով տենդով կնոջից, ով անձնվիրաբար իրեն նվիրել էր զինվորական հոսպիտալներում վիրավորներին խնամելուն։
Ֆիխտեի փիլիսոփայական հայացքները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆիխտեի հիմնական գաղափարները արտահայտված են մի շարք աշխատություններում՝ «Գիտաուսմունք» ընդհանուր վերնագրով (1794)։ Ֆիխտեն ելնում է «տեսական բանականության» (գիտության) նկատմամբ «գործնական բանականության» (բարոյականության) առաջնայնության կանտյան դրույթից։ Սակայն, որպեսզի բարոյականությունը մարդկային կյանքի իրական հիմքը հանդիսանա, այն պետք է կանխադրվի տեսականորեն՝ գիտակցության ակտիվության պայմանների համակարգային բացահայտման մեջ։ Այս խնդիրը դրված է փիլիսոփայության առջև։
Փիլիսոփայության սկիզբը Ֆիխտեն տեսնում է «Ես»-ի անմիջականորեն տրված փաստի մեջ, որը «արգասաբեր երևակայության» (սուբյեկտի անգիտակցական գործունեության) միջոցով ենթադրում է «ոչ-Ես»-ը՝ ճանաչողության օբյեկտը։ Այդպիսով հաստատվում են «գիտաուսմունքի» առաջին երկու հիմնադրույթները՝ ինքն իրեն որպես թեզիս ենթադրող «Ես»-ը և որպես հակաթեզիս նրան հակադրված «ոչ-Ես»-ը։ Այս հակաթեզիսը Ֆիխտեն հաղթահարում է երրորդ հիմնադրույթում, որը հաստատում է «Ես»-ի և «ոչ-Ես»-ի համադրությանը, որովհետև սուբյեկտի և օբյեկտի հակադրումը նա հասկանում է էմպիրիկորեն, այնինչ այս հակադրման բուն պայմանը թաքնված է բացարձակ «Ես»-ի մեջ։
«Գիտաուսմունքի» հետագա վերամշակումներում Ֆիխտեն հատկապես պնդում է այս դրույթը՝ խուսափելու համար այն կարծիքից, թե իբր մարդկային «Ես»-ն է ստեղծում իրեն շրջապատող էմպիրիկական աշխարհը։ Տեսական փիլիսոփայության իմաստն այն է, որ մարդկային «Ես»-ը, ինչպես և նրան շրջապատող աշխարհը, բացարձակ (աստվածային) «Ես»-ի արդյունքներն են։
Ֆիխտեի գործնական փիլիսոփայության (ընդգրկում է բարոյագիտությունը, իրավունքի ու պետության մասին ուսմունքը և մանկավարժությունը) կենտրոնում ստոիցիզմի ոգով ըմբոնված ազատության գաղափարն է։ Քանի որ աշխարհը ենթարկվում է անհրաժեշտության սկզբունքին, ազատությունը ոչ թե անհրաժեշտ օրենքների շրջանակից դուրս գալու անիմաստ փորձն է, այլ բարոյական նորմաներին ինքնակամ նվիրվածությունը։
Ֆիխտեի փիլիսոփայությունը մեծապես ազդել է գերմանական դասական իդեալիզմի (Շելինգ և մասամբ Հեգել) և ռոմանտիզմի վրա։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Kroner R. Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Discogs — 2000.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Фихте Иоганн Готлиб // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Olomouc City Library regional database (չեխերեն)
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ CONOR.Sl
- ↑ https://whoswho.de/bio/johann-gottlieb-fichte.html#
- ↑ zeno.org — 2007.
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|
- Մայիսի 19 ծնունդներ
- 1762 ծնունդներ
- Հունվարի 27 մահեր
- 1814 մահեր
- Հունվարի 29 մահեր
- Բեռլին քաղաքում մահացածներ
- Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարանի դասախոսներ
- Բավարիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Ենայի համալսարանի շրջանավարտներ
- Լայպցիգի համալսարանի շրջանավարտներ
- Քյոնիգսբերգի համալսարանի շրջանավարտներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Փիլիսոփաներ այբբենական կարգով
- Գերմանացի փիլիսոփաներ
- 18-րդ դարի փիլիսոփաներ
- 19-րդ դարի փիլիսոփաներ
- Իդեալիստներ
- Քաղաքական փիլիսոփաներ
- Գերմանացի հասարակական գործիչներ
- Գերմանացի ազգայնականներ
- Գերմանացի գրողներ
- Փիլիսոփայության պատմաբաններ
- Իրավունքի փիլիսոփաներ
- Տիֆից մահացածներ
- Անձինք նամականիշերի վրա