Nasantuan nga Imperio a Romano
Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian[1] Imperium Romanum Sacrum Heiliges Römisches Reich Sacro Romano Impero | |
|---|---|
| 962–1806 | |
 Imperial a wagayway
 Kuartenio nga Agila
| |
 Ti kadakkel ti Nasantuan nga Imperio a Romano idi 1600, a dakkel a naiparang kadagiti agdama a pagbeddengan dagiti estado | |
| Kapitolio | Saan a nainaganan; Imperial a Dieta a nakatugaw idiay Regensburg manipud idi 1594 aginggana idi 1806 |
| Sapasap a sasao | Latin, Aleman, Italiano, nadumaduma a Lumaud a Hermaniko, Romanse ken Eslabo |
| Relihion | Romano a Katolisismo; Luteranismo (opisial a mabigbigan manipud iti Kappia iti Augsburg 1555) ken Kalbinismo (opisial a mabigbigan manipud iti Kappia iti Westphalia 1648) |
| Gobierno | Nabutosan a monarkia |
| Emperador | |
• 962–973 | Otto I (immuna) |
• 1792–1806 | Francis II (naudi) |
| Lehislatura | Imperial a Dieta |
| Historikal a panawen | Tengnga a Panawen Nasapa a moderno a paset ti panawen |
• Otto I ket isu ti nabalangatan nga Emperador dagiti Romano | 2 Pebrero 962 |
| 2 Pebrero 1033 | |
| 25 Septiembre 1555 | |
| 24 Oktubre 1648 | |
• Francis II nagikkat | 6 Agosto 1806 |
| Parte ita nga aldaw ti |  Alemania Austria Bélga Czech Republic
 San Marino Eslobenia Suisa Pransia Italia Polonia Slovakia |
Ti Nasantuan nga Imperio a Romano (HRE; Aleman: Heiliges Römisches Reich (HRR), Latin: Imperium Romanum Sacrum (IRS), Italiano: Sacro Romano Impero (SRI)) ket maysa idi a transnasional nga imperio a rimsua manipud idi 962 aginggana idi 1806 idiay Tengnga nga Europa. Tinurayan daytoy babaen ti Emperador ti Nasantuan a Romano. Ti karakterna daytoy ket bimmaliw idi panawen ti Tengnga a Panawen ken ti Nasapa a Moderno a paset ti panawen, idi ti bileg iti emperador ket nagininut a kimmapsut a naiparabor iti prinsesa. Kadagiti kinaudi a siglona, ti karakterna ket nagbalin a immasideg kadagiti kappon ti teritorio.
Dagiti teritorio ti imperio ket naipatengngaan iti Pagarian iti Alemania, ken mairaman dagiti kaarrubana ateritorio, nga idi kapigsana ket mairaman ti Pagarian iti Italia ken ti Pagarian iti Burgundy. Para iti kaaduan a pakasaritaanna, ti Imperio ket kaaduan a binuklan dagiti ginaut a babbabassit a paset, dagiti prinsipalidad, dagiti dukado, dagiti kondado, dagiti Nawaya nga Imperial a Siudad ken dagiti daddum apay a pinagturturayan.
Idi 962 Otto I ket nabalangatan nga Emperador ti Nasantuan a Romano (Aleman: Römisch-Deutscher Kaiser), uray no ti Romano nga imperial a titulo ket immuna anaipasubli kenni Karlomagno idi 800. Ni Otto ket isu ti immuna nga emperador iti daytoy a pagturayan a saan a kameng iti nasapsapa a Karolingio a dinastinia.[2] Ti kinaudi nga Emperador ti Nasantuan a Romano idi ket ni Francis II, nga isu ket nagikkat ken rinunawna ti Imperio idi 1806 idi panawen ti Napoleoniko a Gubgubat.[3] Iti bilin iti sumaganad a 1512 a Dieat iti Cologne, ti nagan ket opisial a sinukatan ti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian (Aleman: Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation, Latin: Imperium Romanum Sacrum Nationis Germanicæ).[4]
Dagiti teritorio ken pagturayan iti Nasantuan nga Imperio a Romano iti termino dagiti agdama nga estado ket buklen ti Alemania (malaksid ti Akin-abagatan a Schleswig), Austria (malaksid ti Burgenland), ti Republika a Tseka, Suisa ken Listenstain, ti Olánda, Belgium, Luxembourg ken Eslobenia (malaksid ti Prekmurje), ken dagiti naisangsangayan a paset iti dumaya a Pransia (a nangnangruna ti Artois, Alsace, Franche-Comté, Pranses a Flanders, Savoy ken Lorraine), akin-amianan nga Italia (a nangnangruna ti Lombardia, Piedmont, Emilia-Romagna, Tuscany, Trentino ken Abagatan a Tyrol), ken ti lumaud a Polonia (a nangnangruna ti Silesia, Pomerania ken Neumark).
Nagan
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti termino a sacrum (i.e., "nasantuan" iti panunot a "naikonsagrar") a naikapet iti mediebal a Romano nga Imperio ket naus-usar manipud idi 1157, babaen ni Frederick I Barbarossa ("Nasantuan nga Imperio"; ti porma a "Nasantuan nga Imperio a Romano" ket napasingkedan manipud idi 1254 ken dagiti sumakbay).[5] Ti termino ket nainayon tapno maipakita ti panagayat ni Frederick a mangituray ti Italia ken ti Papa.[6] Sakbay idi 1157, ti pagturayan ket makunkuna laeng a kas ti Romano nga Imperio.[4]
Iti bilin ti sumaganad a Dieta idi 1512 iti Cologne, ti nagan ket opisial a sinukatan ti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian (Aleman: Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation, Latin: Imperium Romanum Sacrum Nationis Germanicæ).[7] Daytoy a porma ket immuna a nausar iti maysa a dokumento idi 1474.[6]
Ti Nasantuan nga Imperio a Romano ket naipanaganan manipud iti Romano nga Imperio ken naikapanunutan idi a daytoy ket katuloyna. Daytoy ket naibatay iti mediebal a konsepto iti translatio imperii.[8]
Ti Pranses a mannurat ti Panagpalpalawag a ni Voltaire ket nasagibar a nangisao a: "Daytoy nga aglalaok a rimpuok a tinawtawagan idi ken bokudna pay tinawtawagan pay tatta a ti Nasantuan nga Imperio a Romano ket saan a nasantuan, wenno Romana, wenno maysa nga imperio."[9]
Paammo
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Nagnagan iti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian kadagiti sabsabali a pagsasao:
- ^ Martin Arbage, "Otto I", iti Mediebal nga Italia: Maysa nga Ensiklopedia (Routledge, 2004), p. 810 online: "Ni Otto ket mabalin a maikapanunutan nga isu ti immuna a nagturay iti Nasantuan nga Imperio a Romano, uray no dayta a termino ket saan nga inususar aginggana idi maikasangapulo ket dua a siglo."
- ^ Bryce, James (1889). Ti Nasantuan nga Imperio a Romano. Londres: Macmillan ken Co. p. 1.
- ^ a b Peter Hamish Wilson, Ti Nasantuan nga Imperio a Romano, 1495–1806, MacMillan a Pagmalditan 1999, Londres, panid 2; Ti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian Naiyarkibo 2012-02-29 iti Wayback Machine idi Embahada iti Pederala Republik a iti Alemania idiay Londres a sapot ti pagsaadan
- ^ Peter Moraw, Heiliges Reich, iti: Lexikon des Mittelalters, Munich & Zurich: Artemis 1977–1999, tom. 4, col. 2025–2028.
- ^ a b Joachim Whaley, ed. (2011). Ti Alemania ken ti Nasantuan nga Imperio a Romano: Tomo I: Ti Maximiliano I aginggana ti Kappia iti Westphalia, 1493-1648. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. p. 17.
- ^ Peter Hamish Wilson, Ti Nasantuan nga Imperio a Romano, 1495-1806, MacMillan Press 1999, Londres, panid 2; Ti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian Naiyarkibo 2012-02-29 iti Wayback Machine idiay embahada iti Pederala Republika iti Alemania idiay Londres a sapot ti pagsaadan
- ^ Whaley 2011, pp. 17-20
- ^ Kasisigud a testo: Ce corps qui s'appelait et qui s'appelle encore le saint empire romain n'était en aucune manière ni saint, ni romain, ni empire. In Essai sur l'histoire générale et sur les mœurs et l'esprit des nations, Kapitulio 70 (1756)
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- Heinz Angermeier, Das Alte Reich in der deutschen Geschichte. Studien über Kontinuitäten und Zäsuren, München 1991
- Karl Otmar Freiherr von Aretin, Das Alte Reich 1648–1806. 4 vols. Stuttgart, 1993–2000
- Peter Claus Hartmann, Kulturgeschichte des Heiligen Römischen Reiches 1648 bis 1806. Wien, 2001
- Georg Schmidt, Geschichte des Alten Reiches. München, 1999
- James Bryce, Ti Nasantuan nga Imperio a Romano. ISBN 0-333-03609-3
- Jonathan W. Zophy (ed.), Ti Nasantuan nga Imperio a Romano: Maysa Manual a Diksionario. Greenwood Press, 1980
- Deutsche Reichstagsakten Naiyarkibo 2013-04-08 iti Wayback Machine
- George Donaldson, Alemania: Maysa a Kompleto a Pakasaritaan. Liblibro ti Gotham, New York 1985
- Jason Phillip Coy, Benjamin Marschke, David Warren Sabean, Ti Nasantuan nga Imperio a Romano, Naipammanunutan manen, Liblibro ti Berghahn (2010)
- Joachim Whaley, TiAlemania ken ti Nasantuan nga Imperio a Romano, Tomo 1 ken 2, OUP, 2011
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Wikimedia Commons