Astatɩ

Astatɩ, paasɩma-ɩ ɖooo alɩwaatu natʊyʊ taa nɛ hɩla anɛyɔ eka-iode yaa alabame, ɛkɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 85 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔ At. Palakɩ-ɩ nɛ tʊmɩyɛ piŋ kɛ ɖɔkɔtɔ nɔmɔʊ taa.

Astatɩ (Ɛnglɩsɩ kʊnʊŋ taa lɛ astatine, pɩtɩŋna krɛkɩ yɔɔ astatos pʊ-tɔbʊʊ se ɛfɛyɩ ɖiɣɖiɣ). Pɩnaɣ 1869, alɩwaatʊ ndʊ Dimitri Mendeleïv susaɣa ɛ-tɛ pʊtʊnaa tɛ caɣyɛ kpata lɛ, ɩyɔdɩ tɛ kaawɛ hooo. Pʊcɔ posusi keelee ɛ-tɛ natʊ tɔm lɛ, paaya-ɩ se éka-iode (eka-iodine Ɛnglɩsɩ taa), nɛ pɩwɩlɩɣ se ɛɛwɛ ɩyɔdɩ tɛɛ kɛnɛ. Lɛɣtʊ tɩnaa takɩ cɛyɩ pa-tɩ se paana-ɩ kedeŋga taa, ɛzɩma ɛtɔtɔyɩ yɔ, natʊ sakɩyɛ kɛ cɛtɩm tɔm.

Kajalaɣ pɩɣyɩɣ pɩlɩna éka-iode yɔɔ yɔ paalaba-tʊ pɩnaɣ 1932 pɩtɩŋna Fred Allison nɛ ɛ-ɛgbaɣdɩnaa mba paawɛ Alabama laɣsɩ sakɩyɛ sukuli taa (ŋgʊ pɩsɩna sɔnɔ Auburn sukuli sɔsɔʊ). Ɛyaa mba paha-ɩ hɩɖɛ se alabame (alabamine Ɛnglɩsɩ kʊnʊŋ taa) pɩlɩna Alabama nɛ yʊsaɣ mayaɣ kɛ Am, pʊwayɩ yɔɔ pɛlɛza nɛ pɩpɩsɩ Ab.

Yʊsaɣ mayaɣ Ab kaakɛ pʊtʊ 85 takayasɩ sakɩyɛ taa kedeŋga kpeekpe you sɔsɔʊ ŋgʊ alɩwaatʊ taa. Pɩnaɣ 1937 lɛ kpɛlɩ kpɛlɛkɩyʊ Rajendralal De yɔɔdɩ pʊtʊ 85 natʊ tɔm pɩtɩŋna monazite ŋgʊ ɛyaa se dakin yɔ (pʊwɛ ɛzɩ Dacca yɔ) nɛ dekhine.