Tunesië

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Tunesië
Basisgegaevens
Officieel taal	Arabisch, Tamazight (Berbers), (Frans es twiede bestuurstaal)
Huidsjtad	Tunis
Sjtaotsvörm	Republiek
Sjtaotshoof	Kais Saied
Premier	Ahmed Hachani
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	islam (officieel)
Opperflaakde – % water	163.610 km² 5,0%
Inwoeners – Deechde:	11.708.370 (2020) 71,6/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Tunesischen dinar (TND)
Tiedzaone	UTC +1
Nationale fiesdaag
Vouksleed	Humatu-l-Himah,
Web | Code | Tel.	.tn, .تونس | TN | +216

Tunesië (Arabisch تونس‎ال at-tūnis, Frans La Tunisie) is 'n republiek in noordelek Afrika, aon de Middellandse Zie, grenzend aon Algerije en Libië. 't Land ligk op 't aajd groondgebeed vaan de Carthaagse republiek en heet en cultuur boe-in ziech Arabische en Berberse eleminte verminge. De hoofstad is Tunis, aander groete stei zien Sfax en Ariana. 't Land heet e weusteklimaot, meh in de noordeleke kösregio heers e werm mediterraan klimaot, wat 'n bleujende toeriste-industrie oonderhèlt.

Bestuurleke indeiling

Gouverneursjappe vaan Tunesië (zuug de teks).

Tunesië is verdeild in 24 gouverneursjappe. Die zien wijer verdeild in 264 distrikte, die weer bestoon oet gemeintes en sectore.

De gouverneursjappe, geneump nao hun hoofplaotse zien:

Ariana Béja Ben Arous Bizerte Gabès Gafsa Jendouba Kairouan Kasserine Kebili Kef Mahdia

Manouba Medenine Monastir Nabeul Sfax Sidi Bou Zid Siliana Sousse Tataouine Tozeur Tunis Zaghouan

Cultuur

Religie

Zoe'n 98% vaan de Tunesische bevolking is aonhenger van de soennitischen islam, wat daomèt de dominante religie in 't land is. D'n islam is ouch erkind es staotsreligie, wat de president verpliech moslim te zien en neet-moslims verbeujt moslims tot e aander gelouf te bekiere. De groondwèt sjrijf evels wel bepèrkde vrijheid vaan religie en secularisme veur: zoe is de plak (hijab) verboje bij euverheidsinstèllinge. Dao is in 't land 'n islamistische factie die dat tegegeit. Oonder 't rezjiem vaan Ben Ali woorte zij vervolg. Oongeveer 25.000 lui zien christelek, dat is e kwart percint vaan de bevolking. De bulk vaan die christene is katholiek en 't protestantisme oefent veural aontrèkkingskrach oet op islamitische joongere die ziech bekiere tot 't christendom. 't Joededom heet roond de 1500 aonhengers, veural in Tunis en op 't eiland Djerba.

't Christendom in Tunesië kint 'n lang gesjiedenis. Zoe waor Cyprianus in de derde iew nao Christus de bissjop van Carthago. Ouch woende hei nog bis in de 14e iew katholieke christene. In 1884 woort oonder Frans gezag e aartsbisdom opgerich, wat evels neet zoe lank nao de oonaofhankelikheid van 't land oonder drök van de nui regering woort opgeheve. De meiste kèrke woorte in dees periode genationaliseerd. Vendaog d'n daag is de kathedraal vaan Sint-Vincent-de-Paul de belaankriekste kèrk in 't land en e belaankriek relizjieus centrum veur katholieke christene.

In vreuger jaore woende ouch väöl joede in Tunesië. 't Aontal lui wat dat gelouf praktizeert, is hel gesloonke sinds de opriechting vaan Israel. Op 't eiland Djerba, boe de joedse gemeinsjap nog 't groets is, bevind ziech meugelek de ajdste synagoog vaan Afrika en de ganse wereld. Dit is daan ouch e belaankriek pelgrimsoord. Allewaal Tunesië bekind steit es e rilletief tolerant land, gief 't waal zörg euver de rechte van relizjieus minderhede, zeker sinds de polletieken oonrös vaan 2011.

Taol

De officieel taol is 't Arabisch, wat in gans 't land in zienen dialectische vörm weurt gesproke. Dit Tunesisch Arabisch, wat väöl Berberse, Franse en Italiaanse lienwäörd kint, is oonderdeil vaan de Maghrebijnse dialekgroop en laog in 'nen awwere vörm aon de basis vaan 't Maltees. Frans, de pos-koloniaol taol, weurt door väöl opgeleide lui es twiede taol gesproke. De Berbertaole, de oersprunkeleke taole vaan Noord-Afrika, zien in 't steidelek en gearabiseerd Tunesië wied trökgedroonge. Ze weure nog gesproke door sommege lui op Djerba en door de inwoeners vaan Matmata; in Sened storf 't in d'n twintegsten iew oet. De Berberdialekte vaan Tunesië stoon bekind es Shelha.

Sport

De belaankriekste sport is hei voetbal. 't Tunesisch voetbalèlftal won de Afrikacup in 2004 en deeg in 2006 veur de lèste kier mèt aon e Wereldkampiónsjap. Ouch handbal is populair.

Historie

Tunesië, Tunisiyyah, is geneump nao zien hoofplaots Tunis, e Berbers toponiem wat milennia trökgeit, meh wat ziech pas in d'n islamitischen tied oontwikkelde tot stad.

De oersprunkeleke bewoeners vaan Tunesië weure geach de Berbers te zien. Zij naome roond 4000 veur Christus de landbouw euver vaan de Egyptenere. Landbouw waor meugelek in de vröchbaar kösstrieke vaan 't land. Roond 't jaor 1000 veur Christus begóste de Feniciërs 't gebeed te kolonisere; koloniste oet Tyrus stiechde in de negenden iew veur Christus Carthago (volges de legende gebäörde dat oonder keuningin Dido in 814 v.Chr.). De Carthagers spraoke e dialek vaan 't Fenicisch, 'n hendeg aon 't Hebreeuws verwante Semitische taol, en verierde Kanaänitische gode wie Baäl en Tanit.

Carthago greujde oet tot 'n groete machsfactor, zeker naotot de concurrentie mèt de Griekse kolonies op Sicilië leide tot 'nen oorlog dee Carthago won. Boete Noord-Afrika bojde de stad zien imperium oet tot in Spaanje. De naom Hispania weurt geach vaan Carthaagse orizjien te zien. Concurrentie mèt 't Romeins Riek veurde tot de Punische Oorloge, boebij Hannibal (in Tunesië nog ummertouw gezeen es nationalen held) de Romeinse Republiek hendeg bedreigde. Roeme won de oorloge evels en Carthago woort oetindelek (nao de Slaag um Carthago, 149 veur Christus) platgelag. Nao de vereuvering góng Tunesië wijer es de Romeinse provincie Africa, wat 'land vaan de Berbers' beteikent. Oonder Romeinse hiersjap woort 't land de graansjuur vaan 't Romeins Riek. In de ierste iewe vaan de jaortèlling verspreide ziech 't christendóm. In de viefden iew vestegde de Vandaole ziech hei, 'nen iew later kaom 't gebeed nog ins in Oos-Romeinse han, wie keizer Justinianus 't inliefde.

Aon de associatie mèt de Latiense en christeleke wereld kaom 'n ind roond 't jaor 700, wie de Arabiere 't land binnevele en d'n islam brachte. Zij stiechde de stad Kairouan, boe de ajdste moskee in de westeleke islamitische wereld steit. Tunesië, wat aonvenkelek Ifriqiyyah hètde, bleujde oonder islamitische hiersjappij, neet wieneg door de inveuring vaan irrigatie. 't Gebeed laog in de vreug middeliewe in versjèllende han; zoe regeerde hei in d'n tienden iew de Fatimide-dynastie. De twiste tösse de Ziride en de Hammadide d'n iew dao-op lete 't land in verval achter. In d'n twelfden iew kaom de Noormanne, die al e keuninkriek op (oets ouch Arabisch) Sicilië hadde, de kös vaan Tunesië kort bezètte. Naotot de Arabiere de Noormanne hadde verdreve, woort 't christendóm actief vervolg. Vaanaof oongeveer 1230 tot 1574 regeerde de Hafside, die vaan Berberse orizjien waore.

Aon 't begin vaan de nuien tied kaom Tunis, wie de res vaan de Maghrib (Barbarije), bekind te stoon es zieruiversnös. Dit kaom door de falende mach vaan de lèste Hafside. Door hun zwaakde vereuverde Spaanje väöl kösstei in Noord-Afrika. Ouch de Ottomaanse Turke droonge aon en oetindelek liefde ze de Maghreb in, boebij ze ouch de mieste Spaonse bezittinge pakde. De sultan delegeerde de hiersjappij aon liemaander (paşalar) en achterlienmaander (beyler). De beyler haolde oetindelek groete otonomie. Vaanaof 1705 regeerde de Husseinide (e Turks geslach wat vaan Kreta aofkumsteg waor). In de negentienden iew kaom 't Turks Riek, ouch Tunesië, in verval en mingde Westerse len ziech ummer mier in de binnelandse politiek. In 1881 bezatte de Fransoze 't, en maakde 't land e protectoraot, boebij de Hoesseinide es keuninge mochte aonblieve.

In 1942 waor Tunesië de buun vaan hevege gevechte. De Geallieerde, die mèt Operatie Toorts in Noord-Afrika aon land waore gekoume, avanceerde tot aon Tunesië vaanoet 't noorde en vaanoet 't zuie (nao de Slaag bij El-Alamein). Veldmaarsjalk Erwin Rommel begós 'n tegecampagne tege de Amerikane, wat in 't begin good lökde. Oetindelek wiste ziech de Geallieerde te vereinege en braoke ze door de Marethlinie heer.

Nao d'n oorlog naom de oonrös in gans Frans Noord-Afrika touw; ouch in Tunesië. In 1955 woort beslote tot otonomie, ind 1956 woort 't land al oonaofhenkelek. De bey, Mohammed VIII al-Amin, waor neet geleef en heer mós in 1957 al aoftrejje. Daomèt woort Tunesië 'n republiek, 'n einpartijstaot feitelek, oonder Habib Bourgiba. Dezen dictator weurt wel mèt Atatürk vergeleke: heer waor oetgesproke secularistisch en heel 'ne persoenlekheidscultus um ziech op. Heer brach stabiliteit, wat häöm in de Westerse wereld steun oplieverde. In november 1987 trooj heer trök en woort generaol Zine El-Abidine Ben Ali president. Heer veurde e vergeliekbaar beleid wie ziene veurgenger, wat 't land economische veurspood brach meh persoenleke vrijhede minimaliseerde. Wie de economie verslechterde, kierde ziech de bevolking tege häöm. Ind 2010 en begin 2011 kaom 't tot 'ne volksopstand, dee Ben Ali op de vlöch jaogde en de regeringspartij oet 't zaol stoetde. Dees gebäörtenis kaom internationaol bekind te stoon es de Jasmienrevolutie, en zat 't zoegeneump Arabisch Veurjaor in gaank.

Bronne

Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold vaan, 't corresponderend Ingels artikel.

Externe link

• Website vaan 't gouvernemint