Buzalla

Buzalla
Buzalla; comùn
	Buzalla – Veduta Panoràmma de Buzàlla
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligùria
Çitæ metropolitann-a	Zêna
Aministraçión
Scìndico	Loris Maieron (lìsta çìvica de çéntro-drîta "Insieme per Busalla") da-o 26-5-2014 (3º mandòu da-o 10-6-2024)
Dæta de instituçión	1861
Teritöio
Coordinæ:	44°34′15.76″N 8°56′43.24″E
Altitùdine	358 m s.l.m.
Superfìcce	17,06 km²
Abitanti	5 126 (31-10-2023)
Denscitæ	300,47 ab./km²
Fraçioìn	Bastîa, Camàrsa, Inagea, Oivê, Saissêua, Semìn, Vidónn-i
Comùn confinanti	A Crôxe, Fiacón (AL), L'Îzoa do Cantón, Mignànego, Obbia, Rónco, Savignón
Âtre informaçioìn
CAP	16012
Prefìsso	010
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	010006
Cod. cadastrâ	B282
Targa	GE
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)
Cl. climàtica	zöna E, 2 458 GG
Nomme abitanti	Buzaléixi
Sànto patrón	Santìscimo Nómme de Marîa
Giórno festîvo	12 de setenbre
Cartògrafîa
	Buzalla
	Buzalla – MappaPoxiçion do comùn de Buzàlla inta çitæ metropolitànn-a de Zêna
Scîto instituçionâle
	Wikidata · Info

ZE	Sta pàgina a l'é scrîta in zenéize

Buzàlla (Busalla in italiàn) o l'é 'n comùn lìgure de 5.126 abitànti^[1] inta çitæ metropolitànn-a de Zêna.

Geògrafia

Bûzàlla a se trêuva inta valle do Screivia in scî mónti de l'Apenìn Lìgure.

Stöia

Premissa: Ancón ancheu no se sa de dond'o ne vén o nómme "Buzàlla". A vôxe ciù acreditâ a l'é quella ch'o ne vén da-i "Bûzi", avalamenti e fòsse into létto do Scréivia. O popolìn o crédde, in càngio, chò-u nómme o ne vén da "bruzàlla" a caxón do fæto che inta sò stöia o pàize o l'è stæto de spesso sachezòu e bruxòu da-i varri ezèrciti che pasâvan de chi.

Axinélle de stöia

Into contâ i fæti stòrichi ch'àn vìsto Buzàlla cómme protagonista no l'é giûsto scrîve, cómme dîva o Sciô Tachélla, "stöia de Buzàlla" ma "Buzàlla inta stöia". Sto pàize chi, cómme quæxi tûtti quelli da Scréivia, o gh'à e sò reixe inte l'etæ da prîa, e o lîga o sò nómme a quelli tanti camìn che metéivan in comunicaçión, atravèrso o sò teritöio, a costêa lìgure co-e cianûe do nòrd. I Români àn aprofitòu de ste antîghe "stradde da sâ" pe-e sò conquiste, e vò-u li nàsce, into 148 prìmma de Cristo, a Stradda de Postómia ch'a l'à continoòu a exìste, no sôlo cómme "stradda militâre" ma cómme "comerciâle" ascì, pe tûtto l'èrto Medioêvo, pò-u periodo di castélli e di fèodi inperiâli. Buzàlla, pi-â sò poxiçión de ùrtimo baluardo fra i teritöi feodâli e quelli da Repûblica de Zêna, a l'é stæta de lóngo tiâ drénto a tante goære de predomìnio locâle, a sò vòtta inspiræ da-i interèsci politichi di gréndi stâti eoropêi cómme a Fransa, a Spagna, l'Aostria, o ducàtto de Milàn e o Régno Sabàodo.

Ma tornémmo chi: i varri Scignôri, fòrti de investitûe inperiâli, êan de spésso in goæra fra de lô co-o fìn d'alargâ o sò dominio in sciô teritöio, perché ciù grande o l'êa questo e ciù stradde poéivan êse controlæ, stradde da-e quæ, co-o daçio, poéivan tiâghe fêua 'n bèllo goâgno, in mòddo léçito co-o fâ i corsæ inte goære, ò in mòddo mêno léçito cómme rapinatoî in ténpo de pâxe. Buzàlla a l'intra inta stöia pi-â primma vòtta co-o nómme de Buzallam, into 1192^[4], inte 'n atto notarîle conservòu inte l'Archivio de Stâto Zenéize. Sto lóngo periodo, ch'o l'à tormentòu Buzàlla inte continoe goære de potêre e de confìn, o l'é arivòu a-o córmo quande o castéllo o l'é stæto caciòu zu into 1418^[5]^[6]: o castéllo no l'àn mâi ciù tiòu tórna sciù.

A ògni mòddo Buzàlla a l'é sopravisciûa a-o castéllo, e co-o Rinasciménto a l'à avûo 'n çèrto benêse econòmico cómme pàize agricolo a despêto da scarscitæ de dötréi géneri alimentâri cómme o vìn e-e castagne; ma a poéiva contâ in sciâ produçión de fén che alôa o l'êa o mangiâ de béstie dêuviæ inti traspòrti. E pròpio a caxón de l'èrta domanda de foraggio e de âtra röba da mangiâ, fra Buzàlla e i pàixi de l'èrta Ponçéivia l'é comensòu 'na goæra in sciâ gestión di terén e di bòschi; e l'é pe questo che i governatoî di pòsti àn cercòu de métise d'acòrdio e védde de scistemâ 'na vòtta pe tûtte i confìn. Ma i animi no se són carmæ pe nìnte e ve pariâ stranio che ancón ancheu o fêugo o côa sott'a-a çénie e ògni tànto sccèupan ratelle e lîti... ma sôlo co-e carte bolæ... pe fortûnn-a!

Ma tornémmo a-a nòstra stöia: into 1725, Buzàlla a lé stæta vendûa a-a Repùblica de Zêna da-i Spìnoa e da dötréi Scignôri che gh'àivan a proprietæ do féodo con despæge quöte de posèsso. Into 1798 o Napolión o l'à scancelòu i fèodi e Buzàlla a l'é finîa inta Repùblica Françéize; chéito o Bonapàrte, o pàize o l'é diventòu pàrte do Régno de Sardégna de Savòia insémme a Zêna e a-a Ligùria. Ma rigoàrdo a-e stradde, quéste són stæte mêgioæ, prìmma fra tûtte a Stradda Rêgia fæta vèrso o 1821 da-o govèrno piemontéize; lóngo sta stradda vò-u li nasce 'na quantitæ de lucànde in graddo d'asciste i caratê, i mû, i cavalli, e de protézze a röba ch'a l'êa in scî câri. Dötræ de ste costruçioìn, a despêto di varri interventi pò-u càngio d'ûzo, móstran ancón ancheu a tipica architetûa cómme quélla che se védde inta fotografîa e ch'a l'é vixìn a Buzàlla.

Into 1853 l'é stæto finîo a lìnia feroviaria Zêna-Turìn co-a costruçión de unn-a de ciù lónghe galerîe, con colìsse dógge: a galerîa di Zôvi ch'a l'unisce o træto Buzàlla-Mignànego. De consegoénsa chi n'à ciù patîo inti quelli ténpi l'è stæto o tràfego in sce stradda ch'o s'ea ridûto sólo a quello locâle. Inta segónda meitæ do sécolo XIX, Buzàlla a l'é stæta caraterizâ da 'na notévole industrializaçión do sò teritöio, a ògni mòddo inte quelli ànni se védde ascì a nascita de tante ville de canpagna dêuviæ pi-â vilezatûa inta stæ da-a ricca borghexîa zenéize. L'indûstria da Valàdda e-e strutûe de vilézzo, coscì cómme e câze e i òrti da génte do pòsto, són riêscîi a convive benìscimo into tesciûo urbanìstico, contadìn e industriâle do pàize.

Co-o pasâ di anni Buzàlla ascì a l'à vìsto o fenòmeno di pendolæ: in mûggio de génte a l'à preferîo stâ inte 'n pòsto quêto cómme quello do pàize e spostâse tûtti i giórni p'andâ a travagiâ da 'n'âtra parte; i zenéixi no vegniàn ciù in canpagna inte ville ma se trasformiàn, con i rexidénti, in turisti in viâgio pòu móndo.

Abitanti

Evoluçión demografica

Abitanti censîi^[7]

Pòsti de interesse

L'antiga caza da famiggia Poggi, vexìn a l'educandâto de Buzalla, a gh'a 'na targa in marmo donde gh'e scrito in italiàn: "Comune di Buzalla - Mandamento di Ronco - Provincia di Genova". A targa a l'é rilevante pe-o fæto che Buzalla a l'é scrita co-a zitta comme Zena e Zenéize.