Парламент на Грузија
Парламент на Грузија საქართველოს პარლამენტი sakartvelos p'arlament'i | |
|---|---|
| 10-то Собрание | |
 | |
| Тип | |
| Тип | |
| Водство | |
Претседател на парламентот | Шалва Папуашвили од 29 декември 2021 |
Прв заменик | Гиа Волски од 25 ноември 2019 |
Лидер на парламентарното мнозинство | Иракли Кобахиџе од 11 декември 2020 |
| Состав | |
| Места | 150 |
 | |
Мандат | Четири години |
| Избори | |
| Паралелно гласање 120 со пропорционална застапеност 30 преку едночлен плурален систем на окрузи | |
Последни избори | 2020 |
Следни избори | 2024 |
| Зборно место | |
 | |
Зграда на грузискиот парламент | |
| Мрежно место | |
| www.parliament.ge | |
| Устав | |
| Устав на Грузија 41°41′48″N 44°47′53″E / 41.696765° СГШ; 44.798026° ИГД | |
Парламент на Грузија (грузиски: საქართველოს პარლამენტი, романизиран: sakartvelos p'arlament'i) — врховен национален законодавен дом на Грузија. Тоа е еднодомен парламент, кој моментално се состои од 150 членови; од нив, 120 се со пропорционална застапеност, а 30 се избираат преку едночлен плурален систем на окрузи, кои ги претставуваат нивните изборни единици. Согласно уставните амандмани од 2017 година, парламентот ќе премине на целосно пропорционална застапеност во 2024 година.
Сите пратеници во парламентот се избираат на четири години врз основа на општо право на глас. Уставот на Грузија му дава на парламентот на Грузија централна законодавна власт, која е ограничена од законодавните тела на автономните републики Аџарија и Абхазија.
Историја
[уреди | уреди извор]Идејата за ограничување на кралската моќ и создавање на парламентарно тело на влада била зачната меѓу аристократите и граѓаните во Кралството Грузија од 12 век, за време на владеењето на кралицата Тамара, првата грузиска жена монарх.
Според мислењето на опозиционерите на кралицата Тамара и нивниот водач, Кутлу Арслан, првиот грузиски парламент требало да биде формиран од две „Комии“: Дарбази – или собрание на аристократи и влијателни граѓани кои одвреме навреме би се состанувале за да донесат одлуки за процесите што се случуваат во земјата, спроведувањето на овие одлуки кои му припаѓаат на монархот и Карави – тело на постојана седница меѓу состаноците на Дарбазите. Конфронтацијата завршила со победа на поддржувачите на кралската моќ. Кутлу Арслан бил уапсен по наредба на кралицата. Сепак, кралицата Тамар за време на нејзиното владеење имала комора на советници, кои можеле да предлагаат закони на монархот, но немале конечен збор за законите и како треба да се управува со земјата.
Последователно, дури во 1906 година на Грузијците им била дадена можност да испратат свои претставници во парламентарното тело на владата, во Втората државна дума (од 1801 година Грузија била инкорпорирана во Руската империја). Грузиски пратеници во Думата биле Ное Жорданија (подоцна претседател на независна Грузија во 1918-21 година), Илија Чавчаваѕе (основач на Грузиското национално движење), Иракли Церетели (лидер на Социјалдемократската фракција во Втората Дума, подоцна министер за Внатрешни работи на привремената влада на Русија), Карло Чхеиџе (лидер на меншевичката фракција во Четвртата државна дума, претседател на првото свикување на Централниот извршен комитет на серуските работнички и војници на пратениците во 1917 година и претседател на Транскавкаски Сејм во 1918 година) и други.
Во 1918 година бил формиран првиот грузиски национален парламент во новонезависната Демократска Република Грузија. Во 1921 година парламентот го усвоил првиот грузиски устав. Меѓутоа, набргу по усвојувањето на Уставот, Грузија била окупирана од болшевичката Црвена армија. Потоа следувало 69-годишно отсуство на независна парламентарна влада во грузиската историја. Изградбата на сегашната главна зграда на парламентот, која била посветена на Врховниот совет на Грузиската ССР, започнала во 1938 година и завршила во 1953 година, кога Грузија била дел од Советскиот Сојуз. Дизајниран е од архитектите Виктор Кокорин и Ѓорѓи Лежава.[1]
Првите повеќепартиски избори во Грузиската ССР биле одржани на 28 октомври 1990 година. Избраните членови подоцна ја прогласиле независноста на Грузија. На 26 мај 1991 година, населението на Грузија го избрало претседателот на Врховниот совет Звијад Гамсахурдија за претседател на земјата.
Напнатоста меѓу владејачките и опозициските партии постепено се интензивирало, која во 1991-92 година прераснала во вооружен конфликт. Претседателот ја напуштил државата, Врховниот совет престанал да функционира и власта ја презедел Воениот совет.
Во 1992 година, поранешниот министер за надворешни работи на Советскиот Сојуз Едуард Шеварнадзе се вратил во Грузија, преземајќи го претседавањето со Воениот совет кој бил реконституиран во Совет за државна безбедност. Државниот совет го вратил Уставот на Грузија од 1921 година, прогласувајќи го 4 август 1992 година како ден на парламентарните избори.
Во 1995 година, новоизбраниот Парламент донесол нов Устав. Грузија сега имала полупретседателски систем со еднодомен парламент. Во 2011 година Михаил Саакашвили, претседателот на Грузија, потпишал уставен амандман со кој се декретира седиштето на парламентот да биде западниот град Кутаиси.[2]
На 26 мај 2012 година, Саакашвили ја инаугурирал новата зграда на Парламентот во Кутаиси. Ова било направено во обид да се децентрализира моќта и да се префрли одредена политичка контрола поблиску до отцепениот регион Абхазија, иако бил критикуван како маргинализирање на законодавниот дом, а исто така и за уривање на советскиот воен споменик на локацијата на новата зграда.
Почнувајќи од 1 јануари 2019 година, Тбилиси повторно е единственото седиште на Парламентот и сите операции и состаноци сега се одржуваат во главниот град, слично на ситуацијата што постоеше пред преселбата во Кутаиси во 2012 година.
Статус и структура
[уреди | уреди извор]
Парламентот на Грузија е врховното претставничко тело на земјата кое врши законодавна власт, ги одредува главните насоки на внатрешната и надворешната политика на земјата, ја контролира активноста на Владата во границите утврдени со Уставот и остварува други права.
Парламентот на Грузија е еднодомен законодавен дом. Уставот предвидува, по целосното враќање на јурисдикцијата на Грузија на целата територија на Грузија (вклучувајќи ги отцепените Абхазија и Јужна Осетија, назначени од Грузија како територии окупирани од Русија), создавање на дводомен парламент: Советот на Републиката и Сенатот. Советот треба да биде составен од членови избрани по пропорционален систем; членовите на Сенатот треба да бидат избрани од автономните републики Абхазија, Аџарија и други територијални единици на Грузија, а пет членови назначени од претседателот на Грузија.
Парламентот е составен од 150 членови (намалување од вкупно 235 во 1995 година), избрани за мандат од четири години преку мешан систем: 120 се пропорционални претставници и 30 се избираат преку едночлен окружен плуралитетен систем, што ги претставува нивните изборни единици. Согласно уставните амандмани од 2017 година, Собранието ќе направи транзиција кон целосно пропорционална застапеност во 2024 година.[3]
Избори
[уреди | уреди извор]Парламентот на Грузија се избира врз основа на универзално, слободно, еднакво и директно избирачко право, со тајно гласање. Закажаните парламентарни избори се одржуваат во последната сабота од октомври во календарската година во која истекува мандатот на Собранието. Во случај на распуштање на Парламентот, изборите се распишуваат најрано до 45-тиот и најдоцна 60-тиот ден од распуштањето на законодавниот дом. Доколку датумот на изборите се совпадне со вонредна или воена состојба, изборите се одржуваат најрано до 45-тиот ден и најдоцна до 60-тиот ден по укинувањето на вонредната или воената состојба.
Амандманот од 2017 година ја зголеми возраста за кандидатура за членство од 21 на 25 години.[3] Секој граѓанин на Грузија со избирачко право и кој живеел во Грузија најмалку 10 години се квалификува за членство во парламентот. За пратеник не може да биде избрано лице осудено на затвор. На изборите може да учествува политичка партија чиј член е актуелен пратеник во Собранието или е поддржан со потписи од најмалку 25.000 гласачи. За изборите во 2020 година прагот за влез во Собранието ќе се намали на 3 отсто и на партиите ќе им биде дозволено да формираат изборни блокови. Сепак, почнувајќи од 2024 година, прагот ќе се врати на 5 отсто и повеќе нема да се дозволуваат изборни блокови.
Сесии и седници
[уреди | уреди извор]Првата седница на новоизбраниот Парламент се одржува најдоцна 10-тиот ден по официјалното објавување на изборните резултати. Првиот состанок на Парламентот го свикува претседателот на Грузија. Собранието во службено својство се состанува на редовна седница двапати годишно, од септември до декември и од февруари до јуни. Помеѓу седниците, претседателот на Грузија може да свика вонредна седница на Парламентот на барање на претседателот на парламентот, најмалку една четвртина од членовите на Парламентот или на Владата.
Донесување закони
[уреди | уреди извор]Право да покренат предлог-закон имаат Владата, пратеник, парламентарна фракција, парламентарна комисија, врховните претставнички тела на Автономните републики Абхазија и Аџарија и не помалку од 25.000 гласачи. Закон се донесува ако е поддржан од мнозинство од присутните пратеници, но најмалку 1/3 од вкупниот број пратеници. Закон усвоен од Парламентот треба да биде доставен до претседателот на Грузија во рок од 10 дена. Претседателот може да го потпише и прогласи законот или да го врати во Собранието со оправдани забелешки во рок од 2 недели. Доколку се усвојат забелешките, конечната верзија на законот се доставува до претседателот во рок од 5 дена, а тој во рок од 5 дена мора да го потпише и да го прогласи законот. Доколку се отфрлат забелешките на претседателот, првичната верзија на законот се става на гласање во Собранието и доколку биде усвоена во рок од 3 дена се доставува до претседателот на државата за потпишување и објавување. Доколку претседателот не го објави законот, тогаш претседателот на Собранието го прави тоа по истекот на соодветниот рок.
Други овластувања
[уреди | уреди извор]Парламентот има овластување да ги ратификува, отповикува и поништува меѓународните договори со мнозинство од вкупниот број негови членови. Тие можат да отповикаат и претседател, член на Влада, судија на Врховен суд, јавен обвинител, главен ревизор или член на УО на Народната банка. Парламентот може да биде распуштен од претседателот на Грузија доколку законодавниот дом не ја одобри идната влада во утврдената временска рамка.
Претседател на Парламентот на Грузија
[уреди | уреди извор]Парламентот на Грузија го избира претседавачот за својот мандат со мнозинство од вкупниот број членови со тајно гласање. Претседавачот на Парламентот претседава со работата на Парламентот, обезбедува слободно изразување на мислењето и ги потпишува актите усвоени од Парламентот.
Седиште
[уреди | уреди извор]Седиштето на Парламентот на Грузија е во Тбилиси, главниот град на Грузија. Од 2012 до 2018 година, редовните парламентарни седници се одржувале во новата зграда специјално изградена за оваа намена во Кутаиси, тогаш вториот по големина град во Грузија, 231 километар западно од Тбилиси. Парламентот целосно се вратил во главниот град во јануари 2019 година.[3][4]
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „საქართველოს პარლამენტი“. parliament.ge (грузиски). Архивирано од изворникот на 2021-08-21. Посетено на 2022-04-12.
- ↑ „A Tale of Two Parliaments“. www.occrp.org (англиски). Посетено на 2022-04-12.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Key Points of Newly Adopted Constitution“. Civil.ge (англиски). 2017-09-27. Посетено на 2022-04-12.
- ↑ „New Constitution of Georgia comes into play as the presidential inauguration is over“. Agenda.ge. Посетено на 2022-04-12.