Letusan lelangit-gusi tak bersuara
| IPA – nombor | 103 (134) |
| IPA – teks | t͡ʃ |
| IPA – imej | 
|
| Entiti | ʧ |
| X-SAMPA | tS |
| Kirshenbaum | tS |
 Contoh bunyi (bantuan·maklumat)
| |
Letusan lelangit-gusi tak bersuara ialah sejenis bunyi konsonan yang terdapat dalam sebilangan bahasa lisan, dilambangkan oleh aksara t͡ʃ dalam Abjad Fonetik Antarabangsa (IPA) dan tS dalam X-SAMPA.
Dalam bahasa Melayu, letusan lelangit-gusi tak bersuara dilambangkan oleh huruf Rumi c (contohnya: cuci, lancar dan Mac) dalam sistem Ejaan yang Disempurnakan disetujui Malaysia dan Indonesia pada tahun 1972.[1] Sebelum tahun 1972, ia hanya diwakili mengikut gaya ejaan diperkenalkan hasil pengaruh Barat - Ejaan Rumi Baharu di Malaysia mengeja bunyi ini dengan dwilambang ch mengikut kelaziman bahasa Inggeris dipelopori Richard James Wilkinson manakala sistem-sistem ejaan Republik dan van Ophuijsen di Indonesia menggunakan dwilambang tj mengikut kelaziman bahasa Belanda.[1][2] Bunyi konsonan ini turut diwakili huruf Jawi چ ca.
Ciri-ciri
[sunting | sunting sumber]Ciri-ciri letusan lelangit-gusi tak bersuara:
- Cara artikulasinya adalah letusan sibilan, iaitu dihasilkan mula-mulanya dengan menghalang arus udara sepenuhnya, kemudian mengarahkannya melalui alur pada lidah hingga ke hujung tajam gigi, menimbulkan gelora yang kuat.
- Daerah artikulasinya adalah lelangit-gusi, iaitu belakang gusi melengkung (separa dipalatalkan), dalam erti kata lain disebut dengan daun lidah di belakang batas gusi, dan bahagian hadapan lidah dilengkungkan ke arah lelangit.
- Jenis pembunyiannya adalah tak bersuara, iaitu dihasilkan tanpa menggetarkan pita vokal.
- Ini ialah satu konsonan lisan, iaitu udara dibenarkan keluar melalui mulut.
- Ini ialah satu konsonan tengah, iaitu dihasilkan dengan membenarkan arus udara mengalir melalui tengah lidah dan bukan sisinya.
- Mekanisme arus udaranya adalah egresif pulmonik, iaitu disebut dengan menolak udara keluar dari paru-paru melalui saluran vokal, dan bukannya dari glotis atau mulut.
Penggunaan
[sunting | sunting sumber]| Bahasa | Perkataan | IPA | Erti | Catatan | |
|---|---|---|---|---|---|
| Melayu | cuci | [t͡ʃut͡ʃi] | 'cuci' | Rujuk fonologi bahasa Melayu | |
| Arab[3] | Palestin Tengah | مكتبة | [ˈmat͡ʃt̪abɐ] | 'perpustakaan' | Berpadan dengan [k] dalam bahasa Arab Baku dan loghat-loghat lain. Rujuk fonologi bahasa Arab |
| Jordan | كتاب | [t͡ʃiˈt̪aːb] | 'buku' | ||
| Iraq | |||||
| Georgia[4] | ჩიხი | [t͡ʃixi] | 'jalan buntu' | ||
| Inggeris | bleach | [bliːt͡ʃ] | 'peluntur' | Rujuk fonologi bahasa Inggeris | |
| Itali[5] | ciao | [t͡ʃao] | 'ciao' | Rujuk fonologi bahasa Itali | |
| Nunggubuyu[6] | [t͡ʃaɾo] | 'jarum' | |||
| Portugis | Brazil[7] | presidente | [pɾeziˈdẽt͡ʃi] | 'presiden' | Alofon bagi /t/. Rujuk fonologi bahasa Portugis |
| Rotuman[8] | joni | [ˈt͡ʃɔni] | 'melepaskan diri' | ||
| Sepanyol[9] | chafar | [t͡ʃaˈfaɾ] | 'mengemekkan' | Rujuk fonologi bahasa Sepanyol | |
| Zapotec | Tilquiapan[10] | chane | [t͡ʃanɘ] | ||
Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ a b Asmah Haji Omar (1989), "The Malay Spelling Reform", Journal of the Simplified Spelling Society (2): 9–13, diarkibkan daripada yang asal pada 26 Ogos 2011
- ^ S. Takdir Alisjahbana (1976). Language Planning for Modernization: The Case of Indonesian and Malaysian. Den Haag: Mouton & Co. m/s. 61–62. ISBN 9783110819106.
- ^ Watson (2002:17)
- ^ Shosted & Chikovani (2006:255)
- ^ Rogers & d'Arcangeli (2004:117)
- ^ Ladefoged (2005:158)
- ^ Barbosa & Albano (2004:228)
- ^ Blevins (1994:492)
- ^ Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)
- ^ Merrill (2008:108)
Bibliografi
[sunting | sunting sumber]- Barbosa, Plínio A.; Albano, Eleonora C. (2004), "Brazilian Portuguese", Journal of the International Phonetic Association, 34 (2): 227–232
- Blevin, Juliette (1994), "The Bimoraic Foot in Rotuman Phonology and Morphology", Oceanic Linguistics, 33(2): 491–516
- Ladefoged, Peter (2005). Vowels and Consonants (ed. Second). Blackwell. Text "authorlink-Peter Ladefoged" ignored (bantuan)ʈ
- Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), "Castilian Spanish", Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259
- Merrill, Elizabeth (2008), "Tilquipan Zapotec", Journal of the International Phonetic Association, 38 (1): 107–114
- Rogers, Derek; d'Arcangeli, Luciana (2004), "Italian", Journal of the International Phonetic Association, 34 (1): 117–121
- Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), "Standard Georgian", Journal of the International Phonetic Association, 36 (2): 255–264
- Watson, Janet (2002). The Phonology and Morphology of Arabic. New York: Oxford University Press.