Mirtilla

Mirtilla
	Vaccinium corymbosum
Klassifikazzjoni xjentifika
Renju:	Plantae;
(mhux klassifikata):	Angiospermae;
Sottodiviżjoni:	Ara t-test .;
(mhux klassifikata):	Eudicotyledones;
(mhux klassifikata):	Asteridae;
Ordni:	Ericales;
Familja:	Ericaceae;
Sezzjoni:	Cyanococcus;

Il-mirtilla hi frotta li jagħmlu varji speċi tal-ġeneru Vaccinium (familja tal-Ericaceae). Dawn huma bakek żgħar blu-vjola b’togħma ħelwa u ftit izzukrata.

L-isem kien oriġinarjament jirreferi għall-Vaccinium myrtillus, il-mirtilla komuni, u għadu l-iżjed jirreferi għal dawn, iżda t-terminu jista' jirreferi wkoll għall-Vaccinium uliginosum u d-diversi speċi Amerikani li xi wħud minnhom huma kkultivati (Vaccinium caespitosum, Vaccinium corymbosum, Vaccinium angustifolium, Vaccinium deliciosum, Vaccinium membranaceum, Vaccinium ovalifolium, Vaccinium myrtilloides, eċċ.).

Fis-sens botaniku, il-mirtill jappartienu għall-ġeneru Vaccinium u għalhekk it-terminu jintuża għall-ispeċi kollha tal-ġeneru.

Fis-sens kulinari, issir distinzjoni bejn il-mirtilla (blu u pjuttost ħelwa) u il-mirtilla ħamra (Vaccinium vitis-idaea, ħamra u pjuttost qarsa).

Użi fit-tisjir

Il-bakek jistgħu jittieklu friski jew jintużaw fit-torti jew ħelu ieħor. It-torta tal-mirtill huwa deżerta tradizzjonali tal-istaġun fir-reġjuni muntanjużi tal-Ewropa. Il-muffins tal-mirtill huma pasti Amerikani klassiċi.

Il-mirtill jista' jintuża wkoll biex jintgħamlu xi ġammijiet, ġuleppi, sorbetti, tejiet, eaux-de-vie, likuri jew imbejjed.

Propjetajiet nutrizzjonali u mediċinali

Kompożizzjoni

Din hija waħda mill-bakek li għandha l-inqas zokkor u kaloriji; billi hi rikka fil-fibra u fl-antiossidanti tajba biex taqta' l-ġuħ ^[1], u fl-istess ħin hi dijuretiku qawwi.

Hi rikka fil-vitamini li jinħallu fl-ilma, fl-aċtu ċitriku u fl-aċtu maliku, fl-alkalojdi indoliċi, fl-antoċjani u fit-tannini; għandha propjetajiet antisettiċi, antidiarreatiċi, u antiemorraġiċi u kontra l-għama ta' bilejl.

Din hija waħda mill-frott l-iżjed rikki fl-antiossidanti, ikun kif ikun imkejjel. Minn tmienja u tletin tip ta’ frott u ħxejjex ttestjati, il-miritill ġie:

It-tieni għall-indiċi ORAC (Kapaċità għall-assorbenza tal-ossiġnu radikali)^[2]^[3].It-tin imqadded ġie l-ewwel.
It-tieni għall-Ferric reducing ability of plasma (FRAP) u fit-Trolox equivalent antioxidative capacity (TEAC). Il-lampun ġie l-ewwel.
It-tieni għat-Tartrate resistant acid phosphatase. Il-kassis ġie l-ewwel.

Ara t-tabella ta' hawn taħt li tagħti l-kompożizzjoni tal-blueberries Amerikani.

Kompożizzjoni tal-mirtilla kbira Amerikana (koltivata, blueberry)

Mirtilla (kompożizzjomi għal kull 100 g ta' bakek nejjin)
Ilma : 84 g	Irmied totali : 0,2 g	Valur enerġetiku : 57 kcal	Fibra : 2,4 à 7 g
Gluċidi : 15 g	Zokkor sempliċi : 10 g	Proteini : 0,7 g	Lipidi : 0,3 g
Nutrijenti minerali
Potassju : 77 mg	Fosfru : 12 mg	Kalċju : 6 mg	Manjeżju : 6 mg
Sodju : 1 mg	Ħadid : 280 µg	Żingu : 160 µg	Ramm : 57 µg
Vitamini
Vitamina C : 9700 µg	Vitamina B3 : 420 µg	Vitamina B5 : 120 µg	Vitamina B6 : 52 µg
Vitamina B2 : 41 µg	Vitamina B1 : 37 µg	Vitamina K : 19,3 µg	Vitamina A : 16 µg
Vitamina E : 0,57 µg
Aċti xaħmin
Poli-insaturati : 150 µg	Mono-insaturati : 47 µg	Saturati : 28 µg

L-effett fuq il-vista

Il-prova xjentifika tal-effett tal-mirtill fuq il-mard tal-għajnejn bdiet fis-snien 1980. L-effetti protettivi u ta' benefiċċju fuq il-katarretti ġejjin mill-qawwa antiossidanti li għandu l-mirtill.

L-effett fuq il-memorja

Waħda mill-proprjetajiet notevoli li għandu l-meraq tal-mirtill hi l-kapaċità tiegħu li jġeded il-memorja tal-firien xjuħ. Dan urih J.A. Joseph f’Boston u ġie kkonfermat minn timijiet oħra. Mhuwiex ċar jekk dan l-effet tajjeb fuq il-memorja hux riproduċibbli fil-bniedem ^[4]. Xi riċerkaturi qegħdin jistudjaw xi soluzzjonijiet terapewtiċi f'oqsma oħra (il-prevenzjoni tal-kanċer u l-mard deġenerattiv).

Żewġ speċi ta' mirtilla selvaġġa li jinstabu fl-Ewropa: *Vaccinium myrtillus*(fuq) u *Vaccinium uliginosum*(isfel)

*Vaccinium corymbosum*, mirtilla koltivata ta' oriġni Amerikana li tikber f’arbuxxelli u u għandha frott kbir

Periklu

Il-mitrill selvaġġ jista’ jiġu maħsud b'biċċa għodda speċjali msejħa "moxt" (Hawn *Vaccinium myrtillus* fil-Massif Central, Franza)

Ekinokoċċosi, il-periklu tal-mirtill selvaġġ: meta tiekol frott nej selvaġġ imniġġeż mill-ħmieġ tal-volpi, tkun fil-periklu li taqbdek l-ekinokoċċosi alveolari^[5], tip ta' [[duda]. Din il-parasitożi gravi ħafna tiġi mill-Echinococcus multilocularis, dudu żgħir li l-adult tiegħu isir parassita fil-musrana ż-żgħira tal-volpi u tista' jinfetta l-bnedmin. Din il-marda rari ħafna (15 każ fis-sena fi Franza) tiġi minħabba l-iżvilupp bil-mod ħafna tal-parassita fil-fwied. Qabel in-nies kienu jmutu biha, imma l-kura bl-albendażol twaqqaf l-iżvillup tagħha. It-tisjir joqtol il-parassita (torti, ġamm), iżda l-ebda trattament ieħor, bħall-ħasil jew iffriżar, huwa ċert.

Tkabbir

Il-mirtilla hi l-unika xitla li għandha bżonn ħamrija għanja fl-aluminju ^[6].

Għedewwa

Dawn il-baħrijiet (heterocera) jieklu l-mirtilla:

- Peribatodes rhomboidaria

- Eulithis populata

- Crocallis elinguaria

- Semiothisa clathrata

- Rheumaptera undulata

- Jodis putata (Geometridae).

Referenzi

^ AL Molan, MA Lila, J. Mawson, "Satiety in rats following mirtilla extract consumption induced by appetite-suppressing mechanisms unrelated to in vitro or in vivo antioxidant capacity", Food Chemistry, February 2008
^ [1]
^ [2]
^ Myrtilles rajeunissent la mémoire: c'est une blague?
^ Myrtilles et renards
^ La question du chaulage

[1] AL Molan, MA Lila, J. Mawson, "Satiety in rats following mirtilla extract consumption induced by appetite-suppressing mechanisms unrelated to in vitro or in vivo antioxidant capacity", Food Chemistry, February 2008

[2] [1]

[3] [2]

[4] Myrtilles rajeunissent la mémoire: c'est une blague?

[5] Myrtilles et renards

[6] La question du chaulage

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]