John Donne

Donne, miniatuur deur Isaac Oliver (1616)

John Donne (Londen, 1572 – Londen, 31 meert 1631) was een dichter, skriever en predikaant die de Engelse Renaissance in de tied van Elizabeth en Jacobus luuster bi’jzetten.

Skoele

Donnes olders waren kattelieken in een tied det de Anglicaanse Karke ien-esteld was en ‘paapse’ mèensen vake vervolgd worden. Zien moe stamden of van de humanist Thomas More en zien va stamden uut een olde Welse femilie. Hi’j worden thuus eskoeld en gung daornao naor de universiteit. Hi’j studeerden niet fermeel of, want dan mos ie de Engelse monarch as heufd van de karke erkennen. Vervolngs hef hi’j lichtkaans in Europa rond ereisd. In de jaoren 1590 stapten Donne aover op ’t Anglicanisme. In 1591 begunden hi’j an een rechtenstudie. Zien eerste dichtbundels, Satires en Songs and Sonnets, gungen rond onder zien kameraoden.

Op zuuk naor roem en ienvloed naamp hi’j diel an expedities teung de Spanjaorden, en hi’j kwaamp te warken veur de hoge staotsman Sir Thomas Egerton. Dizze bracht hum ’t parlement in. Hi’j skreef veule gedichten, miest naor Lati’jns veurbeeld, mar oorspronkelijk van aord deur zien skarpe verbeelding.

Brulfte

Um zien charme en wit (onderholdende, geleerde humor) muchen de vrouwgies hum geern lieden. In 1601 trouwden hi’j mit Anne More. Zie duurden veur de brulfte gien toestemming te vraogen van heur va, Sir George More, umdet zo’n belaangriek man ’t mit ’t huwelik niet iens zol hebben ewest. Annes va leut Donne een tiedlaank opsluten toen as hi’j heurden van de trouweri’je, en Donne raakten zien anstelling bi’j Egerton kwiet. In de jaoren die volgden had hi’j ’t slim lastig um zien femilie te onderholden. In 1609 betaalden Annes va dan toch de bruudsschat.

Donne reisden in Fraankriek en Italië, en terogge in Engeland lik ’t det hi’j stokken hef helpen skrieben die teung kattelieken ericht waren. Hi’j skreef een propagandastok veur keuning Jacobus, Pseudo-martyr (1610), en worden hierveur töt doctor in de letteren benuumd deur de universiteit van Oxford. Ok penden hi’j een satirisch stokkien teung de jezuïeten, Ignatius his Conclave (1611).

Geleuf

Donne hef een melancholisch man ewest, die overwogen hef hum te verdoen. In ’t wark Bianthanatos (van ’t Grieks veur zölfmoord) skreef hi’j aover de redens die een zölfmoord rechtveerdigen konden. Donne’s stried had ok mit ’t geleuf te maken: hi’j vuulden hum niet van zien eing heil verzekerd. Uut zien wark sprek een grote morele ernst, en hi’j höld hum bezig mit de perblemen tussn de Anglicaanse en de Rooms-Kattelieke Karke. Hi’j hef eskrebem det elke karke die de kristelijke beginselen hooghöld wal een waore karke mos weden. Tussen 1607 en 1613 skreef hi’j religieuze gedichten die töt de beste in de Engelse literetuur erekend worden.

Er worden op an-edrongen det Donne veur de Karke van Engelaand an ’t wark gaon, mar hi’j vuulden hum niet weerdig en wol liever seculier wark, det hi’j aal niet vienden kon. Zöls de keuning leut weten det hi’j Donne veur de karke an ’t wark hebben wol.

Bi’j de karke

In 1611 kwaamp Donne veur Sir Robert Drury te warken, daor as hi’j mit deur Fraankriek en de Lege Landen reisden en die Donne’s femilie herbargden. Donne skreef varzen bi’j trouweri’jen en aoverliedens, waoronder ’t aoverlieden van Drury’s dochtertien Elizabeth. Hi’j zat opni’j in ’t parlement en bleef perberen um bi’j de staot in dienst te kommen in plaats van bi’j de karke. Uuteindelek voltooiden hi’j zien Griekse en Hebreeuwse studies en een stok Essayes in Divinity, en hi’j worden in 1615 töt diaken en priester ewi’jd. Al rap worden hi’j benuumd töt predikant van de koning en kreeg hi’j een theologische graod van de universiteit van Cambridge. Zien honderdzestig aover-ebleben preken leest ze vandage nog aal.

In 1617 kwaamp Donne’s vrouwe in ’t kraombed uut de tied. Dit speulden zien gezondheid parten. In een karkelek-poletieke functie reisden hi’j naor Duutslaand, en in 1621 worden hi’j anesteld as deken van St. Paul’s Kattedraal, daor as hi’j zien belangrieke wark sekuur uutvoerden. Erstellende van een slimme koorts skreef hi’j Devotions upon Emergent Occasions (1624). In de leste jaoren van zien leben störben verskeiden kameraoden, kiender en zien moe. Nao zien dood worden Donne begraoben in St. Paul’s, daor as nog een beeld van hum te vienden is.

Arfgoed

Bi’j leben was Donne as predikaant ’t miest bekend. Postuum worden in 1633 zien Poems uutegeben. In 1640 publiseerden Izak Walton een Life van Donne. Binn’n neengtig jaor nao zien dood bent Donne’s Poems seuben keer opni’j edrokt; daarnao waren de mèensen een tiedlang minder drok op zien wark. Vanof de neengtiende en veural in de twintigste eeuw is der een ni’je, grote belangstelling ontstaon veur Donne’s proza en gedichten. T.S. Eliot stund mit zien stok The Metaphysical Poets an de wieg van een ni’je appreciatie van de metafysische dichters zoas Donne. Een kenmark van de metafysische poëzie, daoras Donne de veurnaamste exponent van was, is de conceit, de stark uut-ewarkte metafoor die vake netuurkundige veurbeelden gebruukt.

Een beruumd prozafragment det Donne hef eskreben komp uut aoverdenking 17 in Devotions upon Emergent Occasions: "Gieniene is een Eilaand, det allennig uut humzölf bestiet; iederiene is een stokkien van ’t Vastelaand, van ’t gehiel; as deur de Zee een Klute weg-espuuld wordt, is Europa daor minder umme, krek as wanneer een hiel stok Kuste weg-espuuld wordt, krek as wanneer ’t Huus van oen kameraoden of oen eing huus weg-espuuld wordt; ieder zien dood nimt iets van mi’j weg, umdet ik betrökken binne bi’j ’t Mèensdom; En vraog daorumme nooit wie as ze koomt halen; Ze koomt veur oezölf."

Gedicht mit vertaling

Een religieus gedicht van John Donne, hier mit vri’je Drèentse vertaling, is A Hymne to God the Father, ok To Christ of Christo Salvatori eheetn:

Wilt thou forgive that sinn, where I begunn, Which is my sinn, though it were done before? Wilt thou forgive those sinns through which I runn And doe them still, though still I doe deplore? When thou hast done, thou hast not done, for I have more.

Vergeeft mien zunden, vanof det ik begunden, mien zunde is ’t, al hebt ze ’t eerder daone. Vergeeft de zunden die a’j licht hebt evunden, die ’k niet kan laoten, die mit mi’j bint egaone. A’j det wilt doen, bi’j nog niet klaor, ik hebbe meer begaone.

Wilt thou forgive that sinn, by which I’have wonne Others to sinn, & made my sinn their dore? Wilt thou forgive that sinn which I did shunne A yeare or twoe, but wallowed in a score? When thou hast done, thou hast not done, for I have more.

Vergeeft mien zunden, daor a’k mien naobers mit hebbe wunnen, det zie ’t ok zolden doen. Vergeeft de zunden die ’k eben wus te laoten mar die ’k opni’j deu, en slimmer nog as toen. A’j det wilt doen, bi’j nog niet klaor, ik hebbe arger daone.

I have a sinn of feare that when I have spunn My last thred, I shall perish on the shore; Sweare by thy self that at my Death, thy Sunn Shall shine as it shines nowe, & heretofore; And having done that, thou hast done, I have noe more.

Mien zunde is de angst det a’k de tied verlaote ie mi’j niet bi’j oe in oen stee wilt lieden; geeft mi’j oen woord det, as ik starv’, oen Zunne zal skienen as Hi’j aal dut, en ok mi’j zal vienden; a’j det edaon hebt, bint mien zunden vot, dan bin ’k der bi’j vandaone.

Bronnen

• The New Encyclopædia Britannica
• Grierson, Herbert J.C. (red.), Donne: Poetical Works, Oxford University Press, 1971
• Leebmsbeschrieving op Luminarium

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.