Schottsch Gäälsche Spraak

Schottsch Gäälsch
Snackt in	Schottland, Kanada
Sprecher	bi 60.000 in Schottland, 500 - 1.000 in Kanada
Klassifikatschoon	Indogermaansche Spraken Keltsche Spraken Goideelsche Spraken Schottsch-Gäälsch Schottsch Gäälsche Spraak
Offitschell Status
Amtsspraak in	Schottland
Spraakkoods
ISO 639-1	gd
ISO 639-2	(B) gla	(T) –

Schottsch Gäälsch (Gàidhlig) is ene keltsche Spraak un is verwandt mit Iersch un Manx. Se höört to den Goideelschen Twieg vun de keltschen Spraken to.

Wo dat snackt warrt

Schottsch Gäälsch warrt snackt vun de Gälen, en keltschen Stamm in de Hoochlannen vun Schottland. Hüdigendaags gifft dat man blot noch 60. - 70.000 Lüüd, de düsse Spraak snacken doot. Vunwegen dat Schottsch Gäälsch blot in den Noorden vun dat Land un up de een oder anner Insel vör de Küst snackt warrt, warrt dor ok Highland-Gaelic to seggt. Afsunnerlicherwies gifft dat (dör Towannern) jüst in de Grootstadt Glasgow täämlich veel Lüde, de Schottsch-Gäälsch snacken könnt.

Historie

De Spraak is in dat 3. Johrhunnert vun Irland ut na Schottland henkamen. Hüdigendaags is dat dor de Spraak vun en Minnerheit, man in dat 11. Johrhunnert weer Schottsch Gäälsch de Spraak, de in Schottland an 'n meisten bruukt worrn is. Dat dat dor so düchtig mit bargdol gahn is, hett verscheden Grünn, dormang ok Striet üm den Gloven. De Jakobitenupstand vun 1745 un sien Ünnergang na de Slacht vun Culloden hett dor stark to bidragen. De Engelschen hefft in de Johren dorna dat Snacken vun Schottsch Gäälsch verbaden un veel Kinner hefft dat nich mehr as Mudderspraak lehren kunnt. Bavenhen is Schottsch Gäälsch bit na dat 20. Johrhunnert jümmers as so 'n Buernspraak ankeken worrn. Af un an warrt dat hüüt noch so sehn.

Up de Buten-Hebriden

De Buten-Hebriden ('na h-Eileanan an Iar') sünd ok hüütodaags noch de eenzigst Oort up de Welt, wo de meisten Inwahners Schottsch Gäälsch snacken doot. Dat liggt dor an, dat se so wiet af sünd vun den Rest vun dat Land.

Wie dat mit de Spraak utsütt

Dat ne'e Parlament vun Holyrood in Edinburgh hett in 'n April 2005 de schottsch-gäälsche Spraak as een vun de dree Spraken vun Schottland offiziell gellen laten. Nu gifft dat en gäälsch Radiostatschoon ('Radio nan Gaidheil'), de ehren Hööftsitt in Inverness hett. Midderwielen gifft dat al 65 Elementarscholen, wo Schottsch-Gäälsch de Spraak för den Ünnerricht is. Dat is ganz nee, denn vun 1872 af an weer de Engelsche Spraak de eenzig Ünnerrichtsspraak in Schottland. Man dat gifft nich noog Schoolmeesters för den Ünnerricht in düsse Spraak un ok veel Öllern wüllt lever, dat jem ehr Kinner goot Engelsch lehrt.

Up Skye ('An t-Eilean Sgitheanach') gifft dat dat Sabhal Mòr Ostaig, en Institut för den högern Ünnerricht, dat in 'n Momang in de ne'e University of the Highlands and Islands inbunnen warrt. Dor gifft dat all Vördrääg un allen Ünnerricht kumplett in Gäälsch. De eerste Sekundärschool, de ehren Ünnerricht ganz up Gäälsch afhöllt, is 2006 in Glasgow/Glaschu upmaakt worrn. Wenn de Kinner, de düsse School besöcht hefft, to 'n groten Deel Gäälsch snackt, denn is dat de eerste Generatschoon siet de 1970er Johren, de wirklich mit de gäälsche Spraak upwasst.

In de gäälschen Landstreken sünd ok de Wegwiesers in twee Spraken schreven. (Man mutt sik avers fragen, ob nich vunwegen dat Reversind Language Shift all Wegwiesers in ganz Schottland tweespraaksch schreven ween mütt.

In 'n Harvst 2006 is en Gäälsch Fernsehstatschoon upmaakt wurrn. De Schottsche Regeren hett dor £ 11,5 Mio. för utgeven. De BBC Alba send Programm up Gäälsch.

Woort	Utspraak	Up Platt
màthair	-ma:her- [maːheð]	Mudder
mo mhàthair	-mo va:her- [mo vaːheð]	miene Mudder
an cù	-an ku:- [ən kuː]	de Hund
do chù	-do xu:- [do xuː]	dien Hund
tha mi brònach	-ha mi bronax- [ha mi ˈbrɔːnəx]	bün-ik-trorig = Ik bün trorig.
tha mi glè bhrònach	-ha mi gle: vronax- [ha mi gleː ˈvrɔːnəx]	bün-ik-düchtig-trorig = Ik bün düchtig trorig.
A bheil thu brònach?	-a vel u bronax- [a veɪl u ˈbrɔːnəx]	Fraagpartikel-büst-du-trorig? = Büst du trorig?

En beten Gäälsch för 'n Urlaub

Schottsch Gäälsch                  Platt                           Utspraak

Madainn mhath                 Goden Morgen                      Mattenj wah

Feasgar math                  Goden Namiddag                   Fesskör mah

Dè ni mi dhuibh?              Woans kann ik Se helpen?            Dscheh ni mi ghöjw

Ciamar a tha sibh?            Wo(ans) geiht Se dat?                 Kimmr a hah schiw

Dè tha dol?                   Wat maakst du so?                 Dscheh hah doll

Thigibh a-steach              Kaamt Se rin                      Hickiv ö schtach

Tha mi duilich                Dat deit mi leid                  Hah mi dulich

Chan eil mi a' tuigsinn       Ik verstoh nich                   Cha njell mi tuckschin

Chan eil mòran Gàidhlig agam  Ik snack nich veel Gäälsch        Cha njell mohrön Gaahlik akm

A bheil Gàidhlig agad?        Snackst du Gäälsch?               ö wel Gaahlik aköt

Tha mi glè sgith              Ik bün düchtig mööd               hah mi gle ski

Tha gràdh agam ort            Ik hebb di leev                   hah grahgh aköm orscht

Seo a-nis                     So is dat                         scho ö nisch

 Tha mi a' lorg               Ik söök                           hah mi lorrok

 Mar sin leat                 Tschüüs                            mar schin lät

Slàinte                       Proost/Gesundheit                  slahntschö

's toigh leam ceol            Ik mag Musik                      stö löm kjol

 Tha mi fuar/blàth            Mi is koolt/warm                  hah mi fuör/plah

Dùin do ghob                  Hool dien Babbel                  duhnj do ghop

Tha an t-uisge ann            Dat regent                         hah an duschkj aun