Abchazisch

Abchazisch; аԥсуа бызшәа
Gesproken in	Georgië; Turkije; Rusland
Vitaliteit	potentieel bedreigd
Sprekers	117.000
Taalfamilie	* Abchazisch-Adygees Abchazisch-Abazijns Abchazisch; ; ;
Alfabet	cyrillisch
Officiële status
Officieel in	* Georgië (de jure) Abchazië; ;
Taalcodes
ISO 639-1	ab
ISO 639-2	abk
ISO 639-3	abk
	■ Verspreiding van het Abchazisch
Portaal	Taal

Het Abchazisch (аԥсуа бызшәа, aṗsua byzšwa) is een Abchazisch-Adygese taal, die wordt gesproken in Abchazië.

Verspreiding

De taal wordt gebruikt in Abchazië, een de facto onafhankelijke staat in de Zuidelijke Kaukasus, dat door het grootste deel van de internationale gemeenschap de jure als een autonoom deel van Georgië wordt gezien. Daarnaast wordt de taal ook gesproken door de Abchazische diaspora, die zich vooral in Turkije bevindt. Het Abchazisch wordt beschouwd als een potentieel bedreigde taal, omdat in de publieke sfeer in Abchazië veelal Russisch als voertaal wordt gebruikt.

Verwantschap

Abchazisch is nauw verwant aan het Abazijns, een taal die wordt gesproken in de Russische deelrepubliek Karatsjaj-Tsjerkessië. Hogerop is de taal ook verwant aan het Adygees, het Kabardijns en het uitgestorven Oebychs. Ze vormen samen de Abchazisch-Adygese taalfamilie.

Spraakkunst

Abchazisch is een polysynthetische en agglutinerende taal. De Abchazische zinsbouw is ergatief-absolutief en er zijn twee naamvallen (instrumentalis en adverbialis). De vervoeging van het werkwoord is bijzonder complex.

Klankleer

Medeklinkers
		labiaal	alveolaar		palato- alveolaar		alveolo- palataal		retro- flex	velaar			uvulaar					faryngaal
		labiaal	—	lab.	—	lab.	—	lab.	retro- flex	pal.	—	lab.	pal.	—	lab.	far.	lab. + far.	—	lab.
nasaal		m	n
plosief	steml.	pʰ	tʰ	tʰʷ						kʰʲ	kʰ	kʰʷ
	stemh.	b	d	dʷ						ɡʲ	ɡ	ɡʷ
	ejectief	pʼ	tʼ	tʼʷ						kʼʲ	kʼ	kʼʷ	qʼʲ	qʼ	qʼʷ
affricaat	steml.		t͡sʰ		t͡ʃʰ		t͡ɕʰ	t͡ɕʰʷ	ʈ͡ʂʰ
	stemh.		d͡z		d͡ʒ		d͡ʑ	d͡ʑʷ	ɖ͡ʐ
	ejectief		t͡sʼ		t͡ʃʼ		t͡ɕʼ	t͡ɕʼʷ	ʈ͡ʂʼ
fricatief	steml.	f	s		ʃ	ʃʷ	ɕ	ɕʷ	ʂ				χʲ	χ	χʷ	χˤ	χˤʷ	ħ	ħʷ
fricatief	stemh.	v	z		ʒ	ʒʷ	ʑ	ʑʷ	ʐ				ʁʲ	ʁ	ʁʷ
vibrant			r
approximant			l					ɥ

Klanken die in het groen zijn gemarkeerd, komen alleen voor in het Bzyp en het Sadz. Klanken in het blauw komen alleen voor in het Bzyp.

Klinkers
	voor	centraal	achter
gesloten	j ~ i	(ɨ)	w ~ u
midden	(e)	ə	(o)
open		a

Schrift

Abchazisch gebruikt sinds 1862 een aangepaste versie van het cyrillisch schrift. Het eerste alfabet telde 37 letters. Vanaf 1909 werd een alfabet met 55 letters ingevoerd. Tussen 1926 en 1928 werd kort overgeschakeld op het Latijns alfabet. Van 1938 tot 1954 werd het Georgisch alfabet gebruikt. Daarna werd het oorspronkelijke cyrillische alfabet weer in gebruik genomen.

Cyrillisch schrift
А а [a]	Б б [b]	В в [v]	Г г [ɡ]	Гь гь [ɡʲ]	Гә гә [ɡʷ]	Ӷ ӷ [ʁ/ɣ]	Ӷь ӷь [ʁʲ/ɣʲ]
Ӷә ӷә [ʁʷ/ɣʷ]	Д д [d]	Дә дә [dʷ]	Е е [a/ja]	Ж ж [ʐ]	Жь жь [ʒ]	Жә жә [ʒʷ]	З з [z]
Ӡ ӡ [d͡z]	Ӡә ӡә [d͡ʑʷ]	И и [j/jɨ/ɨj]	К к [kʼ]	Кь кь [kʲʼ]	Кә кә [kʷʼ]	Қ қ [kʰ]	Қь қь [kʲʰ]
Қә қә [kʷʰ]	Ҟ ҟ [qʼ]	Ҟь ҟь [qʲʼ]	Ҟә ҟә [qʷʼ]	Л л [l]	М м [m]	Н н [n]	О о [a/wa]
П п [pʼ]	Ԥ ԥ [pʰ]	Р р [r]	С с [s]	Т т [tʼ]	Тә тә [tʷʼ]	Ҭ ҭ [tʰ]	Ҭә ҭә [tʷʰ]
У у [w/wɨ/ɨw]	Ф ф [f]	Х х [x/χ]	Хь хь [xʲ/χʲ]	Хә хә [xʷ/χʷ]	Ҳ ҳ [ħ]	Ҳә ҳә [ħʷ]	Ц ц [t͡sʰ]
Цә цә [t͡ɕʷʰ]	Ҵ ҵ [t͡sʼ]	Ҵә ҵә [t͡ɕʷʼ]	Ч ч [t͡ʃʰ]	Ҷ ҷ [t͡ʃʼ]	Ҽ ҽ [t͡ʂʰ]	Ҿ ҿ [t͡ʂʼ]	Ш ш [ʂ]
Шь шь [ʃ]	Шә шә [ʃʷ]	Ы ы [ɨ]	Ҩ ҩ [ɥ/ɥˤ]	Џ џ [d͡ʐ]	Џь џь [d͡ʒ]	Ь ь [ʲ]	Ә ә [ʷ]

De letters ⟨ӷ⟩ en ⟨ԥ⟩ worden soms weergegeven als ⟨ҕ⟩ en ⟨ҧ⟩.

Tekstvoorbeeld

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Abchazisch.

Nederlands^[2]	Abchazisch^[3]	Romanisatie
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.	Дарбанзаалак ауаҩы дшоуп ихы дақәиҭны. Ауаа зегь зинлеи патулеи еиҟароуп. Урҭ ирымоуп ахшыҩи аламыси, дара дарагь аешьеи аешьеи реиԥш еизыҟазароуп.	Darbanzaalak auaòy dšoup ihy dak̦a̋ițny. Auaa zegʹ zinlei patulei eik̄aroup. Urț irymoup ahšyòi alamysi, dara daragʹ aešʹei aešʹei reip̀š eizyk̄azaroup.

Referenties

↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. www.unesco.org. Gearchiveerd op 9 mei 2021. Geraadpleegd op 13 mei 2021.
↑ Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 25 juli 2021. Geraadpleegd op 13 mei 2021.
↑ Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 19 juli 2021. Geraadpleegd op 13 mei 2021.

Externe link

(en) Ethnologue

Zie de Abchazische uitgave van Wikipedia.

[1] UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. www.unesco.org. Gearchiveerd op 9 mei 2021. Geraadpleegd op 13 mei 2021.

[2] Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 25 juli 2021. Geraadpleegd op 13 mei 2021.

[3] Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 19 juli 2021. Geraadpleegd op 13 mei 2021.

[1]

[2]

[3]

Abchazisch-Abazijns:	Abazijns · Abchazisch
Circassisch:	Adygees · Kabardijns
Oebychs:	Oebychs (†)