1700-talet
< 1700-talet > viser til hundreåret frå 1700 til 1799 i den julianske og den gregorianske kalenderen.
Konfliktar og tankeretningar fekk verdsomspennande følgjer i dette hundreåret, der opplysingstida gav støytet til den amerikanske og den franske revolusjonen, europeiske stormakter som Frankrike og Storbritannia kjempa om herredømet både i Europa og koloniområda i Amerika og Asia. Nye religiøse retningar og «oppvaknignar» som metodisme og First Great Awakening fann stad i Europa og USA på 1700-talet.
Inokulasjon mot sjukdom blei innført frå Austen til Europa, og den første vaksinen blei utvikla av Edward Jenner i 1796.
Europa
[endre | endre wikiteksten]
Den spanske arvefølgjekrigen 1701-1714 rørte store delar av Europa. Den polske arvefølgjekrigen (1733-1738) råka Polen, Rhinland og Nord-Italia. Den austerrikske arvefølgjekrigen (1740–1748) og sjuårskrigen (1756–1763) omfatta nesten alle stormaktene i Europa.
Storbritannia, som var blitt danna gjennom ein union mellom England og Skottland i 1707, mista herredømet over USA, men blei likevel ei stormakt gjennom å ha sigra over Frankrike i Amerika og gjennom koloniar i India, Sør-Afrika og Australia. England fekk sine første dagsaviser i byrjinga av hundreåret med The Daily Courant og The Norwich Post. South Sea-bobla, ei tidleg finansboble, sprakk i 1720 og ruinerte mange britar. Det britisk-styrte Irland opplevde ein hungersnaud som drap rundt ein tidel av innbyggjarane.
Russland tok over frå Sverige som den viktigaste makta i Baltikum etter Den store nordiske krigen 1700-21. Peter den store reformerted kyrkja i 1721 og oppheva slaveriet i 1723 — slavane blei i staden liveigne.
Kongedømet Preussen oppstod i 1701 og voks gjennom Dei schlesiske krigane og Delingane av Polen. Hungersnaud i Aust-Preussen i 1708-09 drap ein tredel av innbyggjarane.
Camisard-opprøret mot fransk undertrykking av hugenottane fann stad i Frankrike frå 1702 til 1715. Rákóczi-opprøret mot Habsburg-styret fann stad i Ungarn frå 1703 til 1711. Kosakkopprøret, det største bondeopprøret i Russland stad, utspelte seg i 1774-75. Den franske revolusjonen, som gjorde Frankrike til republikk, braut ut i 1789. Det irske opprøret i 1789 klarte ikkje å gjera slutt på det britiske styret.
Jordskjelvet i Lisboa i 1755 drap tusentals og fekk innverknad på politikk, kunst og filosofi.
Asia
[endre | endre wikiteksten]
Første Saudi-staten blei grunnlagd i 1744 av Mohammed Ibn Saud.
Safavid-dynastiet enda då afghanarar erobra Iran i 1722. I 1736 tok Nadir sjah tittelen som sjah av Persia og grunnla afsjaridedynastiet. I 1739 gjekk sjahen inn i Mogul-hovudstaden Delhi. Mogulriket hadde gått inn i ei nedgangstid frå stormogulen Aurangzeb døydde i 1797.
Britisk India var i ferd med å dannast ettersom britane fekk stadig større innpass i Sør-Asia. Bengal var kome under styret til Det britiske austindiakompaniet og blitt plyndra etter slaget ved Plassey i 1757. På 1770-talet leid området under ein hungersnaud som drap ein tredjedel av innbyggjarane i Bengal og naboområdet Orissa. Storbritannia utkjempa fleire krigar mot Mysore-riket, leidd av Haider Ali og Tipu Sultan. Dei karnatiske krigane omfatta Storbritannia, Frankrike og Marathariket mellom 1744 og 1763. Britane tok kontroll over Ceylon (Sri Lanka) frå nederlenderane i 1796.
Det burmesiske Konbaung-dynastiet erobra Ayutthaya-riket i 1767.
Kina under Qianlong-keisaren (regj. 1735-1799) utvida territoriet sitt kraftig. Kvit lotus-opprøret byrja i 1796.
Amerika
[endre | endre wikiteksten]Den amerikanske sjølvstendeerklæringa i 1776 førte til ein krig mot Storbritannia som gav USA sjølvstende.
Los Angeles blei grunnlagd av spanjolar og New Orleans av franskmenn. Ein traktat mellom USA og Spania overførte Mississippi-territoriet til USA i 1795.
Provinsen Øvre Canada forbaud slaveri i 1793.
Afrika
[endre | endre wikiteksten]
Sahel opplevde hungersnaud i 1738-1756, halvparten av innbyggjarane i Timbuktu døydde.
Fulaniar tok til å grunnleggja mange mindre statar i Vest-Afrika.
Krigar mellom europeiske innvandrarar og xhosaer som byrja i Sør-Afrika i 1779 skulle vara fram til 1879.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «18th century» frå Wikipedia på engelsk, den 23. juni 2009.