Karl XII av Sverige

Karl XII
Statue av Karl XII på Karl XIIs torg i Stockholm
Konge av Sverige
Regjeringstid	5. april 1697–30. november 1718 (formyndarregjering til november 1697)
Fødd	17. juni 1682
Fødestad	Stockholm
Død	30. november 1718 (36 år)
Dødsstad	Fredrikshald i Noreg
Gravstad	Riddarholmskyrkan i Stockholm
Føregangar	Karl XI av Sverige
Etterfølgjar	Ulrika Eleonora av Sverige
Gift med	Aldri gift
Dynasti	Huset Pfalz-Zweibrücken-Kleeburg
Motto	Dominus protector meus (latin, 'Herren er min hyrde') Med Guds hjälp
Far	Karl XI av Sverige
Mor	Ulrika Eleonora d.e.

Karl XII , (fødd 17. juni^jul./ 27. juni 1682^greg. i Stockholm, død 30. november^jul./ 11. desember 1718^greg. i Fredrikshald) latin Carolus Rex, var svensk konge frå 1697 til 1718. Han vart skoten ved Fredriksten festning i Fredrikshald (Halden). Han leidde Sverige gjennom ei rad erobringskrigar. Saman med Gustaf II Adolf er han den mest kjende svenske krigarkongen. I Sverige kan han verta omtala som «hjältekonungen» eller «krigarkungen».

Karl vart konge femten år gamal og reiste frå landet tre år seinare for å ta del i krigshandlingar i Europa. Ei stund vart Sverige ei leiande makt nord i Europa. Polen-Sachsen, Danmark-Noreg, og Russland allierte seg for å gå til åtak på Sverige. Slik byrja Den store nordiske krigen. Ein trudde at sidan Karl XII var så ung, ville han ikkje kunna makta å organisera eit forsvar av landet.

Barndom og slekt

Karl XII vart fødd på slottet Tre Kronor den 27. juni 1682. Foreldra var Karl XI av Sverige og Ulrika Eleonora d.e.. Syskena var Ulrika Eleonora d.y.. Syskenborn var August II av Polen (August den sterke), Frederik IV av Danmark-Noreg og Frederik IV av Holstein-Gottorp.

Slag der Karl XII var med

• Slaget ved Narva - 20. november 1700
• Slaget ved Düna - 9. juli 1701
• Slaget ved Klissow - 9. juli 1702
• Slaget ved Pultusk - 21. april 1703
• Slaget ved Punitz - 28. oktober 1704
• Slaget ved Holowczyn - 4. juli 1708
• Slaget ved Poltava - 28. juni 1709

Karl XII fell

Karl XII:s likfärd, måla av Gustaf Cederström 1884

Karl XII hadde oppnådd å få støtte frå den russiske tsaren i den store nordiske krigen. Våren 1718 forlet Karl XII og hærfølgjet hans Lund på veg mot den norske grensa, og i oktober byrja han ein ny offensiv. Sjølv leidde han 36 000 menn mot Sør-Noreg, medan 7 500 menn skulle angripe Trondheim lenger nord.

Det gjekk lenge bra for svenskane. Nordmennene viste lite motstand før dei kom til Fredriksten festning i Fredrikshald. Dette vart knutepunktet for svenskane. Dei omleira festninga og kjempa seg langsamt framover mot murane. Om dagen kjempa dei ope, medan dei brukte natta til å grave nye skyttargraver for å komme endå nærare nordmennene. Dei norske soldatane heldt fram å skyte på fienden sjølv etter at det var blitt mørkt, og det er sagt at mellom ti og tjue soldatar fall kvar natt.

Kvelden 11. desember 1718 var kongen ute og inspiserte. Mellom kl. 8 og kl. 9, medan han var i ei av dei gamle svenske skyttargravene, vart han treft av ei kule som gjennombora tinningen slik at han døydde momentant. Dei svenske troppane førte liket hans til Tistedalen og vidare heimover til Sverige. Han vart gravlagd i Riddarholmskyrkan den 26. februar 1719.

Kort tid etter at kongen hadde falle, byrja det gå rykte om at ein svensk løynmordar hadde skote kongen. Det er ført prov og motprov for denne påstanden, sist av Peter From, som i boka Karl XII:s död - gåtans lösning (2005) har undersøkt saka med hjelp av moderne rettsmedisin og ein kritisk analyse av kjeldematerialet. Etter From peikar alle fakta på at kula kom frå norsk hald, ettersom både retning og avstand til dei norske troppane stemmer overeins med såret.[1].

Litteratur

• Gunnar Grenander, "Karl XII:s död. Ett ögonvittnes berättelse bekräftas", Meddelanden från Armémuseum 1988
• Frans G. Bengtsson, Karl XII:s levnad (1935-36)
• Voltaire, Karl XII (1731)
• Bengt Liljegren, Karl XII: En biografi (2000)
• Rolf Uppström, Mysteriet Karl XII:s död (1994)
• Arthur Stille, Carl XII:s fälttågsplaner 1707–1709 (1908)
• Harald Hjärne, Karl XII: Omstörtningen i Östeuropa 1697–1703 (1902)
• Peter From, Karl XII:s död - gåtans lösning (2005) ISBN 91-85057-56-8

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Karl XII av Sverige

• Den store nordiske krigen og Karl XII Arkivert 2017-10-20 ved Wayback Machine.
• Svensk Historisk Forskning Arkivert 2007-09-28 ved Wayback Machine.
• Karl XII av Anders Wesslén Arkivert 2005-03-05 ved Wayback Machine.
• Karl XII - hans liv och krig Arkivert 2014-12-17 ved Wayback Machine.
• Karl XII av Björn Söder Arkivert 2004-12-07 ved Wayback Machine.

Føregangar Karl XI

Sveriges konge 1697–1718

Etterfylgjar Ulrika Eleonora

Denne historieartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.