Hopp til innhald

Selen

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
34 ArsenSelenBrom
S

Se

Te
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol,
atomnummer
Selen, Se, 34
Kjemisk serie Ikkje-metall
Gruppe, periode, blokk 16, 4, p
Tettleik, hardleik 4,81 kg/m3, 2,0 (ikkje SI)
Utsjånad Grått, metallglinsande
Selen
Atomeigenskapar
Atommasse 78,96 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna) 115 (103) pm
Kovalent radius 116 pm
Ioneradius 64; 184 pm (ladning: +4; −2)
van der Waals radius 190 pm
Elektronkonfigurasjon [Ar]
Elektron per energinivå 2, 8, 18, 6
Oksidasjonstrinn (oksid) −2, +2, +4, +6 (sterk syre)
Krystallstruktur Heksagonal
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform Fast stoff
Smeltepunkt 494 K (221°C)
Kokepunkt 957,8 K (684,6°C)
Molart volum 16,42 cm3/mol
Fordampingsvarme 95,48 kJ/mol
Smeltevarme 6,694 kJ/mol
Damptrykk 0,695 Pa ved 494 K
Ljodfart 3350 m/s ved 20 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet 2,55 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet 25,363 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet 10−10 MS/m
Termisk konduktivitet 0,519 W/(m·K)
Ioniseringspotensial 941,0 kJ/mol
2045 kJ/mol
2973,7 kJ/mol
4144 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso-
top
Naturleg
førekomst
Halverings-
tid
 (ikkje SI)
NM NE MeV
(ikkje SI)
NP
72Se (kunstig) 8,4 døgn ε (?) 72As
74Se 0,87% (stabilt)
75Se (kunstig) 119,779 døgn ε (?) 75As
76Se 9,36% (stabilt)
77Se 7,63% (stabilt)
78Se 23,78% (stabilt)
79Se (kunstig) 1,13 mill. år β 0,151 79Br
80Se 49,61% (stabilt)
82Se 8,73% 1,08·1020 år 2·β 2,995 82Kr
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Selen er eit ikkje-metallisk grunnstoff med kjemisk symbol Se og atomnummer 34. I periodesystemet er selen plassert i Gruppe 16.

Viktige sambindingar

[endre | endre wikiteksten]

Vanlege oksidasjonstal for selen i sambindingar er 6, 4, 2 og -2. Selen dannar mellom anna fluorid, klorid, bromid, oksid og sulfid.

Bruk av selen

[endre | endre wikiteksten]

Selen vert brukt i rustfritt stål.

Grunnstoffet kan brukast i glasproduksjon.

Biologisk rolle

[endre | endre wikiteksten]

Selen er eit essensielt sporstoff.[1] Selen finst i den 21. aminosyra, selenocystein, som det finst ein kode for i den utvida genetiske koden.[2][3] Protein som inneheld selenocystein vert kalla selenoprotein, og frå pattedyr er det kjent 25 slike; alle sterkt konserverte.[2] Dei fleiste gena for selenoprotein vert uttrykte i skjoldkjertelen, og mengda selen er her i stor grad uavhengig av mengda selen innteken gjennom maten.[1]

Det er eit smalt område mellom for lite og mykje selen i kroppen; i for store mengder er selen giftig.[2]

Kjemiske sambindingar med selen kan vera giftige.[4]

Sjå også

[endre | endre wikiteksten]
  1. 1,0 1,1 Schomburg, Lutz (2012). «Selenium, selenoproteins and the thyroid gland: Interactions in health and disease». Nature Reviews Endocrinology 8 (3): 160–171. PMID 22009156. doi:10.1038/nrendo.2011.174. 
  2. 2,0 2,1 2,2 Chambers, Ian G.; Ratan, Rajiv R. (2024). «Selenium abandons selenoproteins to inhibit ferroptosis rapidly». Nature Metabolism 6 (2): 200–202. PMID 38351123. doi:10.1038/s42255-024-00980-6. 
  3. Ambrogelly, Alexandre; Palioura, Sotiria; Söll, Dieter (2007). «Natural expansion of the genetic code». Nature Chemical Biology 3 (1): 29–35. PMID 17173027. doi:10.1038/nchembio847. 
  4. «selenforbindelser» i Store norske leksikon, snl.no. Henta 6. juli 2024.


Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy