Yin e Yang
Dins la filosofia chinesa, lo yin (chinés tradicional: 陰, simplificat: 阴); e lo yang (chinés tradicional: 陽, simplificat: 阳), son doas categorias complementàrias, que se pòdon trobar dins totes los aspèctes de la vida e de l'univèrs. Aquela nocion de complementaritat es pròpria a la pensada orientala que pensa puslèu la dualitat jos forma de complementaritat.
Lo simbòl del Yin e del Yang, lo tàijí tú (sovent enrodat de 8 trigramas) es plan conegut dins lo monde occidental dempuèi la fin del sègle XX. Lo yin representa entre autres, lo negre (o sovent lo blau), lo femenin, la luna, l'escur, lo fred, lo negatiu, eca. Lo Yang, el, representa entre autres lo blanc (o sovent lo roge), lo masculin, lo solelh, lo clarum, la calor, le positiu, eca. Aquela dualitat es tanben associada a fòrça autras oposicions complementàrias.
Cosmologia chinesa
[modificar | Modificar lo còdi]Dins la cosmologia chinesa, Yin e Yang son doas entitats que seguisson lo buf original qi en òbra dins totas causas.
Per exemple, pels caractèrs chineses simplificats:
- lo caractèr yin (阴) es associat a la Luna (月) que representa la part femenina de la natura;
- lo caractèr Yang (阳) es associat al Solelh (日) que representa la part masculina de la natura.
Per contra pels caractèrs chineses tradicionals, tanben utilizats dins lo japonés, lo corean e abans en vietnamian :
- Lo caractèr yin (陰) es associat al Nòrd del puèg (partida nivosa yin (侌), del puèg fù (阜), simplificat en 阝 per l'omogeneïzacion dels caractèrs).
- Lo caractèr yang (陽) es associat al Sud del puèg (partida brilhanta yang (昜), del puèg fù (阜)).
Dins ambedós cases, la partida nivosa e brilhanta, a un ròtle de construccion fonetica del caractèr. China essent dins l'Emisfèri Nòrd, lo solelh i es totjorn al Sud.
Segon lo Shuowen jiezi, diccionari de la dinastia Han, lo sens de yin es: « escur, [coma] lo sud de l'aiga o lo nòrd de la montanha »[1]; aquel de yang es « fòrta brilhança » [2].
Se prepausèt que los tèrmes yin e yang venián dels mots sanskrits linga e yoni. Pasmens, apareguèron abans l'introduccion du bodisme (veïcul de la cultura indiana) en China. Se tròban en efècte al capítol 42 del Dao De Jing : « Lo Dao dona naissença a l'un, l'un al dos, lo dos al tres, lo tres a las dètz mila causas e èssers, las dètz mila causas e èssers supòrtan lo yang e empachan lo yin » [3].
Lo simbòl yin-yang, nomenat en China « peis yin e yang » [4], forma la pus espandida del tàijítú dels taoïstas e dels neoconfucianistas, representa lo Tao resultant de la dinamica d'aqueles dos principis, l'unitat al delà del dualisme.
Caracterizacion
[modificar | Modificar lo còdi]Los punts de colors opausats, nomenat biaoli dins la medecina chinesa, remembran qu'ambedós concèptes son ligats, que se succedisson l'un l'autre e qu'un existís mercé a l'autre.
A partir de l'apròcha analitica, que consistís a considerar separadament lo Yin, puèi lo Yang, lo biaoli sufís a caracterizar la pensada confucianista, e son avantatge especific - l'amistiat – a respècte del dualisme çò a que tròp sovent es redusit dins la cultura occidentala, e sas apròchas crestiana o cartesiana – autre dualisme, font de dobla constrencha.
Lo biaoli significa tanben que dins tot çò qu'es blanc i a de negre, e lo contrari; qu'existís pas de negre total o de blanc immaculat; e qu'atal, degun se pòt considerar coma entierament marrit o bon.
L'amistat (entre de punts de vistas o entre de mejans fisics) es lo principi que permet a d'entitats (moralas o fisicas) opausadas de comunicar entre elas.
Simbòls presents dins la taula unicode:
- Tàijítú :☯ (position : U+262F);
- Yin : 陰 e 阴 (respectivament code U+9670 e U+9634);
- Yang : 陽 e 阳 (respectivament code U+967D e U+9633);
- Qi : 氣 e 气 (respectivament code U+6C23 e U+6C14);
Relacions entre lo yin e lo yang
[modificar | Modificar lo còdi]Se poiriá descriure en tèrmes de yin e yang, tot çò que se tròba:
- en relacion d'oposicion, tot en sabent que, coma o mòstra lo taijitu, cadun pòrta en el lo gèrme de l'autre;
- en relacion d'interdependéncia, l'un se concep pas sens l'autre; l'excès o la manca d'un dels dos provòca de consequéncias sus l'autre e un desequilibri del tot;
- en relacion d'engendrament e de mutacion de l'un en l'autre, per exemple quand lo jorn fa plaça a la nuèch;
Lo yin e lo yang pòdon cadun se subdevesir en soselements yin e yang; atal, se distinguissèm pas que doas categorias dins lo concèpte de temperatura, lo fred es yin e la calor yang, mas es possible de subdevesir la nocion de calor en dos segon un critèri quin que siá (tolerància per exemple), e de distinguir una calor yin e una calor yang...
Qualques correspondéncias yin-yang
[modificar | Modificar lo còdi]S'agís pas de correspondéncias absoludas, perque son atribuidas sonque a l'interior d'una amistat d'opausats.
De fach, se pòt pas vertadièrament dire qu'una causa es Yin, qu'una autra es Yang. Seriá pus exacte de dire qu'una causa es mai Yin a respècte de l'autra qu'es mai Yang. Per exemple, lo movement de la pujada es Yang a respècte del movement de la davalada, qu'es Yin. Dins tota causa i a de Yin e de Yang, coma o illustra lo famós simbòl del Tai Ji, perque es l'interaccion de las doas fòrças que provòca lo movement, lo Qi, l'energia.
| yin | yang | ||
|---|---|---|---|
| negre | 黑 hēi | blanc | 白 bái |
| escur | 暗 àn | clar | 亮 liàng |
| nuèch | 黑夜 heī yè | jorn | 白天 bái tiān |
| luna | 月 yuè | solelh | 日 rì |
| ivèrn | 冬 dōng | estiu | 夏 xià |
| nòrd | 北 běi | sud | 南 nán |
| esquèrra | 左 zǔo | drecha | 右 yoù |
| tèrra | 地 dì | cèl | 天 tiān |
| femna | 女 nǚ | òme | 男 nán |
| vuèit | 虛 xū | plan | 實 shí |
| introversion | 內 nèi | extraversion | 外 wài |
| passiu | 被動 bèidòng | actiu | 主動 zhǔdòng |
| par | 偶 oǔ | impar | 寄 jī |
Divisibilitat infinida
[modificar | Modificar lo còdi]Existís un autre aspècte de l'inter-relacion Yin e Yang: la divisibilitat infinida. Coma los savis Taoïstas l'esprimiguèron dins lors simbòls del Tai Ji pel punt blanc (roge a l'origina) e negre al sen de la color complementària, i a totjorn del Yin al sen del Yang, e lo contrari. Per aquò, dins tota causa o tota situacion, seriá possible de trobar a l'encòp lo Yin e lo Yang. Prengam per exemple un pendul que se considerarà jols aspèctes de l'energia cinetica (Yang) contra l'energia potenciala (Yin). Lo moment que lo pendul es en naut, prèp de tornar davalar, seriá lo moment Yin del movement del pendul. Tota l'energia es alara potenciala, prèsta a èsser largada. Al moment que lo pendul torna davalar, aquela energia potenciala se transforma en energia cinetica. I a alara transmutabilitat, creissença del yang al sen del Yin. Al contrari, quand aquel pendul torna pujar, aquela energia cinetica se transforma tornarmai en energia potenciala, pendent la pujada. L'energia potenciala, Yin, existís alara sonque perque una fasa d'energia cinetica existissiá. Aquela energia cinetica seriá estat possibla sonque perque d'energia potenciala s'es acumulada. Aquel exemple celèbra que dins tota causa Yang, i a de Yin, e lo contrari. Aquelas meteissas fasas del movement de pendul se poirián regardar jos un autre angle, çò que cambiariá tot. Poiriam per exemple considerar lo movement (yang) contra l'immobilitat (Yin), o encara lo punt mai naut qu'atenh aquel pendul (Yang) contra lo punt mai bas (Yin). La reflexion seriá alara tota autra.
