Dakota Południowa

Dakota Południowa
State of South Dakota
	stan
	40. stan od 2 listopada 1889
Pieczęć	Flaga
	Dewiza: Under God the people rule
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Pierre
Kod ISO 3166-2	US-SD
Gubernator	Kristi Noem, Partia Republikańska
Powierzchnia	199 729 km²
Populacja (2023); • liczba ludności	; 919 318
• gęstość	4,68 os./km²
Strefa czasowa	UTC-06:00; UTC-05:00
Języki urzędowe	angielski
	Położenie na mapie USA;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Dakota Południowa (ang. South Dakota, wym. ^ⓘ/ˌsaʊθ dəˈkoʊtə/) – stan w środkowo-północnej części Stanów Zjednoczonych, na obszarze Wielkich Równin. Sąsiaduje od północy ze stanem Dakota Północna, od zachodu z Montaną i Wyoming, od południa z Nebraską, od wschodu z Minnesotą i Iowa.

Według spisu z 2020 roku liczy 886,7 tys. mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych stanów w USA. Stolicą jest Pierre, a największym miastem Sioux Falls. Stan ma najwyższy odsetek dzietności wyprzedzając takie stany jak Dakota Północna i Utah^[2].

Nazwa stanu pochodzi od zamieszkujących tam Indian Dakota (Siuksów).

Znajdują się tutaj najliczniejsze stada bizonów w USA (33 tys. osobników w 2020)^[3].

Symbole stanu

Dewiza: Under God the People Rule (Z woli Bożej rządy ludu).
Przydomek: The Mount Rushmore State (Stan Góry Rushmore).
Symbole: bażant, świerk z Czarnych Wzgórz, sasanka amerykańska, różowy kwarc, skrzypce.

Historia

1743 – początek eksploracji obszarów przez Francuzów (Louis-Joseph Vérendrye i François Vérendrye)
1803 – obszar przeszedł na własność USA jako część Luizjany po jej zakupieniu od Francji
1804–1806 – Meriwether Lewis i William Clark penetrowali tereny
1817 – powstało Fort Pierre (pierwsze stałe osiedle białych)
1818 – zakupienie od Wielkiej Brytanii północno-wschodnich terenów obejmujących części dzisiejszych Dakoty Północnej i Dakoty Południowej
1831 – do Fort Pierre po raz pierwszy dopłynął parowiec
1861 – utworzenie Terytorium Dakoty
1868 – na Terytorium Dakoty utworzony został Wielki Rezerwat Siuksów
1873 – do Dakoty Południowej dotarła kolej, a wraz z nią fala osadników
1874 – odkrycie złota w górach Black Hills
25 czerwca 1876 – bitwa pomiędzy Indianami z plemienia Dakotów i kawalerią Stanów Zjednoczonych dowodzoną przez pułkownika George’a Armstronga Custera nad Little BigHorn
1877 – podzielenie Terytorium Dakoty na dwie części – południową i północną
2 listopada 1889 – przyjęcie Dakoty Południowej do Unii (tego samego dnia do Unii została przyjęta Dakota Północna)
29 grudnia 1890 – masakra Siuksów nad potokiem Wounded Knee.

Geografia

Black Hills

Rzeźba terenu na ogół wyżynna, z głęboko wciętymi dolinami rzeki Missouri i jej dopływów. Na zachodzie pasmo górskie Black Hills z najwyższym szczytem Harney Peak (2207 m n.p.m.). Znajduje się tam Kopalnia Homestake – największa niegdyś kopalnia złota w Ameryce Północnej, zamknięta w 2002 roku^[4].

Główne rzeki: Missouri
Roślinność: prerie
Liczba hrabstw: 67 (lista)
Największe hrabstwo: Minnehaha
Liczba parków stanowych: 13

Stan znajduje się w dwóch strefach czasowych: UTC-06:00 i UTC-07:00.

Klimat

Dakota Południowa leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o kontynentalnej i suchej odmianie. Zimy są zimne i często mroźne, gdzie w wielu miejscach średnia dobowa może spaść do -12 °C. Lata są dość gorące co wiąże się z napływem gorących mas powietrza znad Meksyku. Średnie wartości letnie dochodzą do 32 °C. Średnie opady roczne około 500 mm. Najsuchsze regiony, leżące w południowo-zachodniej części stanu cechują się opadami rzędu od 150 do 300 mm rocznie, południowo-wschodnia część stanu to opady około 635 mm rocznie. Do częstych letnich zjawisk należą gwałtowne burze z silnym wiatrem. Czasami występuje gradobicie. Zimą zaś występują zawieje i zamiecie śnieżne^[5].

Miejscowości

Na terenie stanu Dakota Południowa znajduje się 310 miast (city lub town) oraz 1 wieś^[a] (village). Jedno miasto zamieszkane jest przez ponad 100 000 osób, 13 ma liczbę ludności przekraczającą 10 000, a 63 powyżej 1000 (2021 r.)^[6].

Lista miast zamieszkanych przez 1000 lub więcej osób (2021 r.)^[6]:

Sioux Falls (196 528)
Rapid City (76 184)
Aberdeen (28 324)
Brookings (23 577)
Watertown (22 722)
Mitchell (15 631)
Yankton (15 453)
Huron (14 231)
Pierre (14 000)
Spearfish (12 358)
Box Elder (12 310)
Vermillion (11 802)
Brandon (10 950)
Harrisburg (7638)
Sturgis (7107)
Tea (6256)
Madison (6071)
Belle Fourche (5699)
Dell Rapids (3953)
Hot Springs (3485)
Milbank (3474)
Hartford (3376)
Mobridge (3179)
Canton (3054)
Summerset (3027)
North Sioux City (3015)
Lead (2971)
Winner (2852)
Chamberlain (2468)
Sisseton (2428)
Lennox (2405)
Flandreau (2354)
Redfield (2188)
Fort Pierre (2162)
Volga (2151)
Beresford (2145)
Elk Point (2124)
Springfield (2053)
Custer (1949)
Webster (1707)
Parkston (1544)
Wagner (1467)
Groton (1382)
Crooks (1356)
Salem (1328)
Freeman (1322)
Miller (1318)
Platte (1279)
Baltic (1265)
Eagle Butte (1260)
Britton (1213)
Parker (1208)
Garretson (1202)
Deadwood (1201)
Clear Lake (1192)
Gregory (1189)
Lemmon (1154)
Mission (1146)
Clark (1141)
Gettysburg (1117)
Aurora (1071)
De Smet (1050)
Tyndall (1040)

Demografia

Gęstość zaludnienia w Dakocie Południowej (w milach kwadratowych).

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Dakota Południowa liczy 886 667 mieszkańców, co oznacza wzrost o 72 487 (8,9%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010^[7]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,9% populacji, 24,5% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,2% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,5% ludności stanu stanowią kobiety^[8].

Rasy i pochodzenie

Według danych z 2019 roku, 84,1% mieszkańców stanowiła ludność biała (81,5% nie licząc Latynosów), 8,6% to rdzenna ludność Ameryki, 2,8% miało rasę mieszaną, 2,4% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,3% to Azjaci, 0,23% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 3,7% ludności stanu^[9].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (34,4%), norweskiego (12,8%), irlandzkiego (9,4%), Siuksowie (6,8%), angielskiego (5,9%), „amerykańskiego” (4,5%) i holenderskiego (4,3%)^[9].

Język

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były^[10]:

język angielski – 93,46%,
język hiszpański – 2,06%,
język dakota – 1,39%,
język niemiecki – 1,37%.

Katedra katolicka w Sioux Falls.

Religia

W krajobrazie religijnym stanu dominują społeczności luterańskie (stworzone przez niemieckich i skandynawskich imigrantów), oraz katolicy.

Dane z 2014 r.^[11]:

protestanci – 57%:
- głównego nurtu – 32% (gł. Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce i Zjednoczony Kościół Metodystyczny),
- ewangelikalni – 25% (gł. Kościół Luterański Synodu Missouri, bezdenominacyjni, baptyści, uświęceniowcy, zielonoświątkowcy i huteryci),
katolicy – 22%,
brak religii – 18% (w tym: 4% agnostycy i 3% ateiści),
inne religie – 3% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, bahaiści, prawosławni, żydzi, buddyści, unitarianie uniwersaliści i scjentyści^[12]).

Gospodarka

Żniwa w Dakocie Południowej

Rolnictwo jest kluczowym sektorem gospodarki Dakoty Południowej, podobnie jak biotechnologia, usługi biznesowe i profesjonalne, rekreacja na świeżym powietrzu, oraz przemysł naftowy i gazowy. Stan ma również rozwijający się przemysł turystyczny, a do ulubionych atrakcji należą góra Mount Rushmore i Park Narodowy Badlands^[13]. Produkcja obejmuje maszyny, chemikalia, wyroby metalowe i sprzęt transportowy^[14].

Rolnictwo

Dziewięć dziesiątych powierzchni stanu pokrywają uprawy lub pastwiska. Prawie dwie piąte gospodarki rolnej stanu opiera się na hodowli bydła i świń. Dakota Południowa jest jednym z dziesięciu największych producentów kukurydzy w kraju, a obfite uprawy kukurydzy są częściowo wykorzystywane do tworzenia biopaliw^[14].

Zasoby

Black Hills bogate są w minerały ze złożami złota, srebra, miedzi i ołowiu. W zachodniej części stanu znajdują się także skromne stanowe rezerwy ropy naftowej i gazu ziemnego^[14].

Energia

Cztery z sześciu głównych zapór hydroelektrycznych na rzece Missouri znajdują się w Dakocie Południowej^[14]. Hydroelektrownie mają największy udział w produkcji energii elektrycznej w stanie (około połowy w 2020 roku). Pozostała produkcja pochodzi prawie w całości z wiatru, węgla i gazu ziemnego. Dakota Południowa nie posiada żadnych elektrowni jądrowych^[14].

Podatki

Dakota Południowa należy do stanów z najniższymi podatkami. Jest to jeden z zaledwie dziewięciu stanów, które nie pobierają szeroko zakrojonego podatku dochodowego od osób fizycznych. Jednak podatki od sprzedaży i akcyza, są znacznie wyższe od średniej krajowej^[15]^[16].

Uczelnie

Uwagi

↑ Wentworth

Przypisy

↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
↑ How have US fertility and birth rates changed over time? [online], USAFacts [dostęp 2023-10-22] (ang.).
↑ AndyA. Gott AndyA., Which State Has the Most Bison? [online], KXRB 1140 AM/100.1 FM, 13 czerwca 2020 [dostęp 2024-08-15] (ang.).
↑ Sanford Lab Homestake Visitor Center [online], Deadwood [dostęp 2021-11-16] (ang.).
↑ Precipitation Normals (1971–2000). South Dakota State University. [dostęp 2008-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-30]. (ang.).
↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10] .
↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: South Dakota; UNITED STATES [online], census.gov [dostęp 2021-11-16] (ang.).
↑ ^a ^b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2021-11-16] .
↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-19] .
↑ Adults in South Dakota. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2021-11-16].
↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].
↑ Overview of South Dakota, [w:] Us News [online] [dostęp 2022-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e U.S. Energy Information Administration - EIA - Independent Statistics and Analysis [online], eia.gov [dostęp 2022-05-01] .
↑ South Dakota is a “Low Tax State” Overall, But Not for Families Living in Poverty [online], ITEP [dostęp 2024-08-20] (ang.).
↑ MakenzieM. Huber MakenzieM., SD has lowest per capita tax burden in the region; highest sales tax burden, report says • South Dakota Searchlight [online], South Dakota Searchlight, 7 sierpnia 2023 [dostęp 2024-08-20] (ang.).

Bibliografia

Encyklopedia Geograficzna Świata: Ameryka Północna. Wydawnictwo OPRES Kraków 199 ISBN 83-85909-20-6

[7] Wentworth

[1] State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).

[2] How have US fertility and birth rates changed over time? [online], USAFacts [dostęp 2023-10-22] (ang.).

[3] AndyA. Gott AndyA., Which State Has the Most Bison? [online], KXRB 1140 AM/100.1 FM, 13 czerwca 2020 [dostęp 2024-08-15] (ang.).

[4] Sanford Lab Homestake Visitor Center [online], Deadwood [dostęp 2021-11-16] (ang.).

[test-5] Precipitation Normals (1971–2000). South Dakota State University. [dostęp 2008-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)]. (ang.).

[uscb-6] City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-30]. (ang.).

[8] Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10] .

[:0-9] U.S. Census Bureau QuickFacts: South Dakota; UNITED STATES [online], census.gov [dostęp 2021-11-16] (ang.).

[:1-10] 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2021-11-16] .

[11] Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-19] .

[12] Adults in South Dakota. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2021-11-16].

[13] State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].

[14] Overview of South Dakota, [w:] Us News [online] [dostęp 2022-05-01] (ang.).

[:2-15] U.S. Energy Information Administration - EIA - Independent Statistics and Analysis [online], eia.gov [dostęp 2022-05-01] .

[16] South Dakota is a “Low Tax State” Overall, But Not for Families Living in Poverty [online], ITEP [dostęp 2024-08-20] (ang.).

[17] MakenzieM. Huber MakenzieM., SD has lowest per capita tax burden in the region; highest sales tax burden, report says • South Dakota Searchlight [online], South Dakota Searchlight, 7 sierpnia 2023 [dostęp 2024-08-20] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]