Żytawa
50°54′N 14°48′E/50,900000 14,800000
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Kraj związkowy | |||
| Powiat | |||
| Prawa miejskie |
1255 | ||
| Zarządzający |
Thomas Zenker↗ | ||
| Powierzchnia |
66,74 km² | ||
| Wysokość |
242 m n.p.m. | ||
| Populacja (31 sierpnia 2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Nr kierunkowy |
03583 | ||
| Kod pocztowy |
02763, 02788 | ||
| Tablice rejestracyjne |
ZI, GR, LÖB, NOL, NY, WSW | ||
Położenie na mapie Saksonii  | |||
Położenie na mapie Niemiec  | |||
| 50°54′N 14°48′E/50,900000 14,800000
| |||
| Strona internetowa | |||
Żytawa[2] (niem. Zittau; górnołuż. Žitawa, ⓘ[ˈʒitawa]; cz. Žitava) – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Saksonia, w okręgu administracyjnym Drezno, w powiecie Görlitz, przy granicy z Polską i Czechami, w Łużycach Górnych. Do 31 lipca 2008 Żytawa była stolicą powiatu Löbau-Zittau.
Miasto należy do Związku Sześciu Miast[3].
Przynależność historyczna
[edytuj | edytuj kod]Początkowo część historycznej krainy Czech, następnie związana z Łużycami Górnymi od 1283 do 1319 oraz Dolnym Śląskiem od 1319 do 1346, w chwili zakładania Związku Sześciu Miast w 1346 wciąż uznawana za miasto czeskie – jedyne w związku obok pięciu miast łużyckich[4], z którymi wiążąc się ponownie zbliżyła się do Łużyc Górnych. Nie odnotowano formalnego włączenia Żytawy do Górnych Łużyc[5], jednakże po 1346 dzieliła historię tego regionu, z nim przechodząc na lata 1469–1490 pod panowanie węgierskie, a po 1635 – saskie. Świadectwem powiązań historycznych z Czechami i Śląskiem jest herb miasta, zawierający motywy czeskiego lwa i dolnośląskiego orła piastowskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Historia Żytawy sięga XII-wiecznej słowiańskiej osady[6]. Obszar leżał w granicach Czech od XI wieku[7]. Najstarsza wzmianka o Żytawie pod łacińską nazwą Sitavia pochodzi z 1238[7]. Prawa miejskie nadał w 1255 król czeski Przemysł Ottokar II, wyznaczając także granice miasta w celu budowy murów obronnych[7]. Żytawa została miastem królewskim, w którym ulokowano prowincjonalny sąd, a dekanat żytawski znajdował się pod bezpośrednim zarządem biskupów praskich[8]. W 1268 powstał klasztor franciszkanów[7]. Na początku XIV wieku miasto otrzymało po raz pierwszy herb i powstały pierwsze gildie rzemieślnicze[6].
W latach 1319–1346 Żytawa znajdowała się w granicach piastowskiego księstwa jaworskiego. W 1337, po prośbie księcia Henryka I jaworskiego, miasto przeprowadziło skuteczny atak na pobliski czeski zamek Tolštejn, który po 1320 stał się przyczółkiem rozbójników, napadających na miasto i okolice[9]. W nagrodę Henryk I uhonorował miasto umieszczając w jego herbie dolnośląskiego orła piastowskiego[9]. Po śmierci księcia w 1346 miasto ponownie przeszło we władanie Czech[10]. W 1346 Żytawa była jednym z miast-założycieli Związku Sześciu Miast. W 1359 i 1422 miasto niszczyły wielkie pożary[7]. Od 1421 do 1436 w Żytawie rezydowali kanonicy prascy[6]. W 1469 wraz ze Związkiem Sześciu Miast miasto uznało władzę króla Węgier Macieja Korwina, po którego śmierci w 1490 powróciło do Czech, wówczas we władaniu królewicza polskiego Władysława II Jagiellończyka[11]. W 1555, 1559 i 1599 wybuchały epidemie[7]. W 1586 otwarto gimnazjum w Żytawie[7]. Na mocy postanowień pokoju praskiego w 1635 wraz z większą częścią Łużyc przypadła Saksonii. Mimo to po 1635 w mieście wciąż osiedlali się Czesi, już jako imigranci z pobliskiego miasta Gródek nad Nysą, które pozostało w granicach Czech[12].
Pomiędzy 1697 a 1763 miasto znajdowało się pod panowaniem królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. W czasie wojny siedmioletniej w 1757 wojska austriackie przeprowadziły ostrzał Żytawy, doprowadzając do wielkiego pożaru[7], po którym nastąpił upadek handlowy miasta[6]. Zniszczone wówczas zostały m.in. kościół św. Jana i ratusz[6]. W 1806 Żytawa została częścią Królestwa Saksonii. Pomiędzy 1840 a 1845 wzniesiono nowy ratusz, a w 1859 otwarto dworzec kolejowy[6]. Do 1869 rozebrano znaczną część obwarowań miejskich[6]. Od 1871 miasto znalazło się w granicach zjednoczonych Niemiec.
W 1904 powstała elektrownia miejska i uruchomiono komunikację tramwajową[7]. W 1920 do miasta włączono wieś Porajów, która pozostawała dzielnicą miasta do 1945, gdy została włączona w granice powojennej Polski[7]. W 1932 miał miejsce pożar teatru, w 1936 otwarto nowy teatr[7]. W czasie II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen[13]. W 1945 w Żytawie zamieszkiwało ok. 4000 Czechów, którzy założyli Czeską Radę Narodową i podjęli starania o włączenie miasta do Czechosłowacji, jednakże ich postulaty zostały definitywnie odrzucone w 1948[14]. W 1945 znalazła się w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec, z której w 1949 utworzono NRD. Od 1990 w granicach odtworzonego Wolnego Kraju Saksonia oraz Republiki Federalnej Niemiec.
1 maja 2004 w Żytawie miała miejsce uroczystość przyjęcia Polski i Czech do Unii Europejskiej, w której uczestniczyli premier Polski Leszek Miller, premier Czech Vladimír Špidla i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder. Od tego czasu obserwuje się wzrost liczby Polaków i Czechów w populacji Żytawy[15]. W 2010 miasto dotknęła powódź[6].
Z okolic Żytawy i pobliskiego Lubija swoje korzenie wywodzi polsko-niemiecki ród szlachecki Oppeln-Bronikowskich.
W 1812 roku w Żytawie zmarł powstaniec kościuszkowski i uczestnik wojen napoleońskich Maciej Mirosławski.
12 listopada 1949 w okolicy Żytawy przy próbie ucieczki z Polski został ujęty Tadeusz Cieśla, wielokrotny kurier Armii Andersa zajmujący się przemycaniem do zachodnich stref okupacyjnych osób zagrożonych prześladowaniami w kraju.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Miasto liczy 25 950 mieszkańców (2013).
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Wielka zasłona Wielkopostna z 1472 r. w Kościele-Muzeum Św. Krzyża (Museum Kirche zum Heiligen Kreuz);
- dawny „Dom Solny” z 1511 r. (Salzhaus);
- neorenesansowy ratusz z XIX wieku;
- Stare Miasto z fontannami;
- klasztor franciszkanów (obecnie muzeum miejskie – Kulturhistorisches Museum Franziskanerkloster);
- Kościół katolicki pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
- Kościół Trójcy Świętej
- Kościół szpitalny pw. św. Jakuba
- łaźnia miejska;
- gmach poczty;
- wieża ciśnień;
- dworzec kolejowy.
Edukacja i kultura
[edytuj | edytuj kod]Miasto jest siedzibą Uniwersytetu Nauk Stosowanych Zittau/Görlitz (Hochschule Zittau/Görlitz) oraz Międzynarodowego Instytutu Uniwersyteckiego (Internationales Hochschulinstitut Zittau) – jednostki centralnej Uniwersytetu w Dreźnie. W Zittau działa Teatr im. Gerharta Hauptmanna.
Jest to także miasto narodzin Heinricha Marschnera.
Transport
[edytuj | edytuj kod]
Znajdowały się tutaj dwa drogowe przejścia graniczne z Polską:
oraz tranzyt przez Polskę Żytawa – Gródek nad Nysą przez most kolejowy w Żytawie.
Dworzec Główny w Żytawie jest węzłem kolejowym następujących linii:
- Zittau – Hrádek nad Nisou – Liberec
- Zittau – Varnsdorf – Rybniště / Seifhennersdorf (Mandaubahn)
- Zittau – Görlitz – Cottbus (Neißetalbahn)
- Zittau – Bischofswerda – Dresden Hbf
- Zittau – Zittau Süd – Bertsdorf – Kurort Oybin / Kurort Jonsdorf (linia wąskotorowa)
W czasach NRD produkowany był tu samochód Robur w fabryce VEB ROBUR-Werke Zittau w latach 1962–1991 jako ciężarówka i autobus. Ostatnie egzemplarze zjechały z taśmy produkcyjnej w roku 1991[16].
Klimat (1979-2013)
[edytuj | edytuj kod]| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 14.3 | 15.5 | 19.6 | 27.8 | 30.2 | 34.1 | 36.3 | 36.0 | 28.8 | 25.2 | 17.3 | 12.8 | 36,3 |
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 1,0 | 2,5 | 7,2 | 13,1 | 18,4 | 21,0 | 23,0 | 23,0 | 18,1 | 12,6 | 5,9 | 2,3 | 12,3 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -1,5 | -0,7 | 3,0 | 7,7 | 12,7 | 15,5 | 17,3 | 16,9 | 12,8 | 8,4 | 3,3 | 0,0 | 8,0 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -4,2 | -3,7 | -0,5 | 2,6 | 6,9 | 10,2 | 11,9 | 11,5 | 8,5 | 4,8 | 0,8 | -2,4 | 3,9 |
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -25.1 | -22.7 | -14.4 | -9.2 | -3.2 | 0.4 | 3.9 | 3.5 | -0.1 | -7.8 | -14.7 | -23.7 | −25,1 |
| Opady [mm] | 58 | 47 | 54 | 43 | 62 | 76 | 96 | 89 | 61 | 47 | 57 | 62 | 753 |
| Średnia liczba dni z opadami | 12 | 10 | 11 | 9 | 11 | 12 | 12 | 11 | 10 | 9 | 11 | 13 | 131 |
| Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[17] | |||||||||||||
Współpraca
[edytuj | edytuj kod]
Bogatynia, Polska
Eichgraben, Austria (kontakty utrzymuje dzielnica Eichgraben)
Liberec, Czechy
Pistoia, Włochy
Portsmouth, Stany Zjednoczone
Villingen-Schwenningen, Badenia-Wirtembergia- Zielona Góra, Polska (od 2016)
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Rynek -
Ratusz -
Kościół św. Jana Chrzciciela -
Fontanna -
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny -
Kościół św. Jakuba -
Dom Solny -
Łaźnia miejska -
Gmach poczty -
Zabytkowy budynek szkolny -
-
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bevölkerung des Freistaates Sachsen jeweils am Monatsende ausgewählter Berichtsmonate nach Gemeinden.
- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP: Nazewnictwo geograficzne świata. T. 12: Europa Część II. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2010, s. 150. ISBN 978-83-254-0825-1.
- ↑ Żytawa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-08-05].
- ↑ Hermann Knothe, Geschichte des Oberlausitzer Adels und seiner Güter, Lipsk, Breitkopf & Härtel, 1879, s. 546–547.
- ↑ Ibid., s. 643.
- ↑ a b c d e f g h Historia miasta – rzemieślnicy, herb i pożary | Zittau [online], zittau.de [dostęp 2019-12-03] (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Stadtchronik; Zittau [online], zittau.de [dostęp 2019-12-03] (niem.).
- ↑ 11.-15. století, Hrádek nad Nisou. Pohled do historie [online], www.hradek.eu [dostęp 2019-12-11].
- ↑ a b Wie der Adler in Zittaus Wappen kam; Sächsische.de [online], www.saechsische.de [dostęp 2019-12-11].
- ↑ Gustav Köhler, Der Bund der Sechsstädte in der Ober-Lausitz: Eine Jubelschrift, Görlitz, G. Heinze & Comp., 1846, s. 12.
- ↑ Ibid., s. 30.
- ↑ 16.- 19. století – Hrádek nad Nisou – Pohled do historie [online], www.hradek.eu [dostęp 2019-12-11].
- ↑ Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7.
- ↑ 20. století, Hrádek nad Nisou. Pohled do historie [online], www.hradek.eu [dostęp 2019-12-11].
- ↑ Nachbarn gegen Wohnungsleerstand; Sächsische.de [online], www.saechsische.de [dostęp 2019-12-11].
- ↑ Dobiesław Wieliński: Dwie fazy rozwoju. (pol.). (wersja zarchiwizowana przez Internet Archive, kopia z 01.02.2009).
- ↑ European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- strona oficjalna miasta
- sukna wielkopostne
- Związek Miast – Mały Trójkąt. kleines-dreieck.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-18)].
- Zittau, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 624.
