Kościół św. Jakuba w Warszawie (Tarchomin)
52°19′09″N 20°56′27″E/52,319167 20,940833 nr rej. 644/6 z dnia 1.07.1965[1]
| |||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||
 Kościół św. Jakuba | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||
| 52°19′09″N 20°56′27″E/52,319167 20,940833
| |||||||||||
Kościół św. Jakuba – kościół parafialny przy ul. Mehoffera 2 w Warszawie, w diecezji warszawsko-praskiej, w dekanacie tarchomińskim. Jest siedzibą parafii św. Jakuba Apostoła.
Świątynia jest wybitnym przykładem gotyku mazowieckiego[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki kościoła pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła w Warszawie sięgają początków XV w., a pierwsza informacja o kościele pochodzi z 1427 z księgi ławniczej miasta Nowej Warszawy[3].
W 1510 roku szlachcic Grzegorz Borzym, pełnomocnik panny Małgorzaty i ur. Adriana z Gołymina pozostawił testament, w którym poleca pochować swe ciało w kościele św. Jakuba w Tarchominie i pozostawia dla kościoła legat 4 kopy groszy wierzytelności u ur. Wojciecha dz. z Tarchomina za bróg żyta i dziesięcinę kupioną w Ciemniewie. Testament spisał Tomasz wikariusz w Tarchominie, w obecności Pawła Baczewskiego, stryjecznego brata Grzegorza Borzyma z Baczy koło Ciechanowa[4].
W II połowie XV w. gospodarzem Tarchomina została rodzina Gołyńskich. Murowany kościół został wzniesiony przez wojewodę mazowieckiego Jakuba Gołyńskiego oraz jego syna, kanonika katedralnego płockiego Mikołaja Gołyńskiego pełniącego również funkcję proboszcza Tarchomina[5]. Budowa kościoła była kontynuowana przez kolejnego właściciela Białołęki, starostę warszawskiego Adriana Gołyńskiego. Za rok budowy przyjmuje się 1518 – data ta została umieszczona na jednej z cegieł w prezbiterium[6]. Nie wiadomo dokładnie, czy budowa została zakończona za życia zmarłego w 1540 Gołyńskiego, ale kościół stał już w 1570, kiedy kanonik płocki Jan Dąbrowski ufundował w nim altarię. Kościół zbudowano na niewielkim sztucznie usypanym wzgórku w celu zabezpieczenia go przed wylewami Wisły[7]. Został konsekrowany przez biskupa płockiego Piotra Dunina Wolskiego[7].
Kościół był budową jednonawową z węższym i niższym prezbiterium skierowanym na południowy wschód, zbudowaną z cegły w stylu gotyckim. Wejście znajdowało się pierwotnie w ścianie bocznej[6]. Świątynia została konsekrowana w 1582 przez biskupa płockiego Piotra Dunina Wolskiego[8]. W czasie potopu szwedzkiego kościół został ograbiony i od tej pory niszczał w związku z wyludnieniem zniszczonego Tarchomina.
W początkach XVIII w. Tarchomin został zakupiony przez rodzinę Ossolińskich. Z inicjatywy Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego w 1720 rozpoczęto restaurację i rozbudowę świątyni. Do 1730 wybudowano nową zakrystię, skarbiec przy prezbiterium i barokową kruchtę od frontu. Kościół wzmocniono 12 skarpami, otynkowano i pokryto nowym dachem. Uporządkowano również cmentarz przykościelny, wzniesiono budynki kostnicy i dzwonnicy, które wbudowano w mur otaczający cmentarz. We wnętrzu kościoła został zbudowany nowy drewniany chór muzyczny, ołtarz główny z tabernakulum, dwa ołtarze boczne, położono także nowe stropy. Po 1730 wybudowano nową ambonę, chrzcielnicę z czarnego marmuru i kryptę grobową rodziny Ossolińskich. W 1785 ówczesny proboszcz ks. Franciszek Czajkowski dokładnie opisał parafię ukazując usytuowanie i położenie kościoła parafialnego. Parafia wówczas należała do diecezji płockiej, archidiakonatu pułtuskiego, dekanatu radzymińskiego, województwa mazowieckiego, ziemi i powiatu warszawskiego. W 1878 w kościele zostały zainstalowane siedmiogłosowe organy.
W 1881 majątek Tarchomina kupił Władysław Kisiel-Kiślański, dzięki któremu w latach 1894–1898 przeprowadzono gruntowny remont kościoła i innych zabudowań[9]. Naprawiono wtedy zewnętrzne tynki, posadzka pokryta została lastrikiem, zaś na ścianach prezbiterium Franciszek Stelmaski namalował postacie czterech ewangelistów oraz św. Stanisława i św. Wojciecha[9]. Usunięto również cztery stare i zniszczone ołtarze oraz odremontowano ołtarze – główny i dwa boczne – oraz ambonę[9].
W 1941 Niemcy skonfiskowali dzwony, a w 1944 kościół poniósł straty z powodu działań wojennych. Uszkodzony dach i stropy naprawiono w 1945, zaś w latach 1982–1983 dach pokryto miedzianą blachą.
W 1965 roku świątynia wraz z dzwonnicą została wpisana do rejestru zabytków[1].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Jednonawowy kościół zbudowano w stylu gotyckim z cegły ułożonej w wątku polskim. Na jednej ze ścian bocznych zachowały się ślady portalu oraz dekoracji z zendrówki. Od frontu w XVIII wieku dobudowano barokową kruchtę.
Wnętrze świątyni jest utrzymane w stylu barokowym[8]. Znajdują się tam chrzcielnica z czarnego marmuru, lichtarze z herbem fundatora i płyta spiżowa do krypty, a także tablice ku pamięci Stadnickich z XVIII w. i rzeźby Piotra i Pawła z drewna lipowego. Z końca XIX w. pochodzą posadzka i malowidła czterech Ewangelistów oraz św. Stanisława i Wojciecha. W podłodze ozdobna metalowa płyta z herbem Ossolińskich herbu Topór i napisem: Aedificat proprias hic ascia moesta ruina przykrywająca kryptę, w której pochowano chorążego Dworu Królewskiego, kapitana sandomierskiego, Regimentu Laski Wielkiej Królewskiej Chorągwi Ignacego Ossolińskiego zmarłego jako pięcioletnie dziecko w 1755, ale już obdarzonego tytułami[10]. Trumienkę z kośćmi i tabliczką informacyjną odkryto w 1978 przy budowie sali dla ministrantów[10].
W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Pana Jezusa na Krzyżu, a nad nim obraz przedstawiający patrona kościoła, św. Jakuba Apostoła. Po bokach znajdują się dwie wysokie drewniane figury św. Piotra i św. Pawła[8]. Świątynia ma dwie zakrystie[2].
Organy zbudował w końcu XIX wieku Józef Szymański z Warszawy, po wojnie częściowo je rozbudowano, a w 1978–1979 zostały gruntownie wyremontowane. W 2006 organy zostały rozbudowane poprzez dodanie II manuału.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Wnętrze świątyni, widok w kierunku ołtarza głównego -
Widok w kierunku chóru -
Metalowa płyta z herbem Ossolińskich herbu Topór -
Barokowa dzwonnica
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 30 czerwca 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 2. [dostęp 2024-07-28].
- ↑ a b Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 91.
- ↑ Historia Białołęki i jej dzień dzisiejszy. [dostęp 2012-07-24].
- ↑ Tarchomin, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014 [dostęp 2020-06-16].
- ↑ O parafii Św. Jakuba Apostoła w Tarchominie. [dostęp 2012-07-22].
- ↑ a b Ewa Korpysz. Czy pierwsza była św. Katarzyna?. „Stolica”, s. 19, marzec 2016.
- ↑ a b Edward Figauzer: Kościół Św. Jakuba Apostoła w Tarchominie [w:] Historia Białołęki i jej dzień dzisiejszy. Warszawa: Gminny Ośrodek Kultury Warszawa-Białołęka, 2002, s. 185. ISBN 83-917635-0-1.
- ↑ a b c Kościoły Warszawy. Warszawa: Wydawnictwa Rady Prymasowskiej Budowy Kościołów Warszawy, 1982, s. 193.
- ↑ a b c Jan Berger: Pod zaborami [w:] Historia Białołęki i jej dzień dzisiejszy. Warszawa: Gminny Ośrodek Kultury Warszawa-Białołęka, 2002, s. 37. ISBN 83-917635-0-1.
- ↑ a b Edward Figauzer: Kościół Św. Jakuba Apostoła w Tarchominie [w:] Historia Białołęki i jej dzień dzisiejszy. Warszawa: Gminny Ośrodek Kultury Warszawa-Białołęka, 2002, s. 186. ISBN 83-917635-0-1.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Niespodziewane odkrycie w białołęckim kościele. zabytki.um.warszawa.pl, 2017-09-22. [dostęp 2017-09-22].