Przejdź do zawartości

Kolorado (stan)

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: Kolorado.
Kolorado
State of Colorado
stan
38. stan od 1 sierpnia 1876
Ilustracja
„Ogród Bogów” w Colorado Springs.
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Hymn: Where the Columbines Grow
Dewiza: Nil sine numine
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Denver

Kod ISO 3166-2

US-CO

Gubernator

Jared Polis (D)

Powierzchnia

269 837 km²

Populacja (2023)
• liczba ludności


5 877 610

• gęstość

21,9 os./km²

Strefa czasowa

UTC-07:00
UTC-06:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Kolorado (ang. Colorado, wym. ⓘ/kɒləˈrɑːdoʊ/) – stan w środkowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych.

Na północy graniczy z Wyoming i Nebraską, na wschodzie z Kansas, na południu z Oklahomą i Nowym Meksykiem, a na zachodzie z Utah. Kolorado jest jednym z trzech stanów USA niemających naturalnych granic. Wyznaczają je: długość i szerokość geograficzna, a tym samym Kolorado ma kształt czworoboku. Nazwa stanu pochodzi od nazwy rzeki Kolorado; słowo colorado oznacza w języku hiszpańskim „zabarwiony”[1][2].

Kolorado jest najwyżej położonym stanem USA ze średnią wysokością 2091 m n.p.m.[3] Największy obszar metropolitalny Denver–Aurora–Lakewood liczy 3 mln mieszkańców i jest dziewiętnastym co do wielkości w Stanach Zjednoczonych[4]. Ponadto stan ma liczne i popularne ośrodki sportów zimowych, w Aspen, Breckenridge, Vail, Winter Park, Steamboat Springs i Crested Butte[5][6][7].

Symbole stanu

[edytuj | edytuj kod]
  • Dewiza: Nil sine numine (Nic bez opatrzności Boskiej)
  • Przydomek: The Centennial State (Stan Stulecia)

Kolorado zostało nazwane Stanem Stulecia, ponieważ w 1876 roku stało się 38. stanem, 100 lat po podpisaniu przez ojców założycieli Deklaracji Niepodległości[8].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie ziemie tego regionu były zamieszkiwane przez Indian, którzy przybyli do Kolorado wraz z końcem epoki lodowcowej. Najstarsze artefakty należące do pierwszych Indian datowane są na 11 200 lat p.n.e. Na początku XVIII wieku tereny dzisiejszego stanu Kolorado zostały opanowane przez Hiszpanów. W 1803 roku północno-wschodnia część dzisiejszego stanu została zakupiona od Francji, jako część francuskiej Luizjany. W 1848 roku południowa i zachodnia część stała się terytorium Stanów Zjednoczonych po wojnie amerykańsko-meksykańskiej. W roku 1858 odkryto złoża złota. W latach 1864–1870 trwały wojny z Indianami.

W 1967 r. Kolorado zostaje pierwszym stanem, który dekryminalizuje aborcję w wyjątkowych sytuacjach, takich jak gwałt i kazirodztwo[9]. W 2012 roku Kolorado, razem ze stanem Waszyngton stały się pierwszymi stanami, które zalegalizowały marihuanę do użytku rekreacyjnego[8].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
Góry w Kolorado
Jezioro Niedźwiedzia w Parku Narodowym Gór Skalistych

Kolorado jest wyżynno-górzystym stanem, którego średnia wysokość nad poziomem morza przekracza 2000 m. Jest też jedynym stanem, którego cała powierzchnia leży powyżej 1000 m n.p.m. Trzy czwarte powierzchni stanu to tereny wyżynne i wybitnie górzyste, obszary te leżą powyżej 1500–2000 m n.p.m. Jedynie wschodnia część jest płaska. Najwyższy szczyt Kolorado, Mount Elbert, wznosi się na 4399 m n.p.m. Zachodnią część stanu zajmują Góry Skaliste i Wyżyna Kolorado, wschodnią – obszar Wielkich Równin.

Kolorado znajduje się w strefie klimatu podzwrotnikowego kontynentalnego suchego z dużymi różnicami temperatur dnia i nocy. W górach występuje wielopiętrowość klimatyczna. Opady są niskie i wynoszą średnio od 380 do 630 mm rocznie. Wyższe opady występują w górach. Warto tu jednak zwrócić uwagę na lokalne różnice związane z ukształtowaniem terenu, gdzie górskie doliny są miejscami relatywnie suchymi. Zimy w Kolorado są śnieżne i mroźne. Lata zaś, z pominięciem obszarów górskich, są gorące i suche. W zachodniej części stanu temperatury wynoszą od 16 do 21 °C latem, choć mogą być wyższe (zależy to od wysokości nad poziomem morza oraz miejsca). W wysokich partiach gór panuje alpejski lub wręcz arktyczny klimat, co jest związane ze znacznymi wysokościami (powyżej 3000 m n.p.m.). Wschodnia część Kolorado cechuje się ekstremami termicznymi, gdzie zimą średnie wartości termiczne wynoszą kilka stopni poniżej zera, ale mogą obniżyć się do wartości od –18 °C do –23 °C. Lata są upalne, powyżej 30 °C, temperatury rzędu 35–38 °C nie należą do rzadkości. Taki rozkład temperatur związany jest z rzeźbą terenu Ameryki Północnej, co wiąże się z napływem mas powietrza – mroźnych, arktycznych zimą i gorących zwrotnikowych latem. Najwyższą temperaturę w Kolorado zanotowano 11 lipca 1888 roku i wynosiła ona 48 °C. Najniższa zanotowana temperatura z dnia 1 lutego 1985 roku wynosiła –61 °C[10][11][12].

Ze stanu Kolorado, a dokładnie z wysokiego pasma Gór Skalistych, wypływają większe rzeki Stanów Zjednoczonych. Są to Rio Colorado, czyli rzeka Kolorado, i Rio Grande, a także liczne dopływy Missisipi, jak rzeka Arkansas. Tym samym stan Kolorado należy do dwóch zlewisk: Oceanu Spokojnego i Zatoki Meksykańskiej (Ocean Atlantycki). W górach liczne są polodowcowe jeziora.

Roślinność zróżnicowana ze względu na rzeźbę terenu. W górach rosną lasy iglaste i wysokogórskie łąki, zaś na wschodzie suche prerie, w większości zastąpione przez pola uprawne i łąki. W południowo-zachodniej części stanu występują obszary półpustynne.

Miasta

[edytuj | edytuj kod]
Największe miasta w stanie Kolorado, powyżej 120 000 mieszkańców (2021)[13]

Na terenie stanu Kolorado znajdują się 272 miasta (city lub town), w tym 13 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 51 powyżej 10 000 mieszkańców, a 150 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[13].

Denver, 2013

Lista miast zamieszkanych przez 5000 lub więcej osób (2021 r.)[13]:

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
Mapa gęstości zaludnienia Kolorado

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Kolorado liczy 5 773 714 mieszkańców, co oznacza wzrost o 744 518 (14,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[14]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 21,9% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 14,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,6% ludności stanu stanowią kobiety[15].

Język

[edytuj | edytuj kod]

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były[16]:

Rasy i pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Według danych pięcioletnich z 2023 roku, 73,5% mieszkańców stanowiła ludność biała (65,7% nie licząc Latynosów), 12,7% miało rasę mieszaną, 4% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 3,2% Azjaci, 1% rdzenna ludność Ameryki, 0,15% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 22,2% ludności stanu[17].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (17,7%), meksykańskiego (15,8%), angielskiego (12,1%), irlandzkiego (10,9%), włoskiego (4,8%) i afroamerykańskiego. Istnieją także duże grupy osób pochodzenia „amerykańskiego” (210,5 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (201,9 tys.), europejskiego (nieokreślonego) (190,4 tys.), francuskiego (155,3 tys.), polskiego (137,3 tys.), hiszpańskiego (123,3 tys.), szwedzkiego (117 tys.) i norweskiego (112,4 tys.)[17]

Religia

[edytuj | edytuj kod]
Teren bezdenominacyjnego megakościoła New Life Church w Colorado Springs

Dane z 2014 r.[18]:

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Produkt krajowy brutto Kolorado w 2015 roku osiągnął wartość 288,8 mld USD[22], co uplasowało stan na 19. miejscu w Stanach Zjednoczonych[22]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 2,0%, co było wartością ponadprzeciętną w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[23]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 52 975 USD, co uplasowało stan na 16. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577 USD)[24].

Przemysł i bogactwa naturalne

[edytuj | edytuj kod]

Wiele firm i przedsiębiorstw ma w stanie Kolorado swe siedziby, a najbardziej znane z nich są podane w poniższej tabeli. Główne uprawy rolne to: kukurydza, pszenica, buraki cukrowe, jęczmień, ziemniaki, jabłka, brzoskwinie. Można tu też znaleźć wielkie hodowle bydła, owiec i drobiu. Wydobywa się uran i molibden.

Największe przedsiębiorstwa mające siedzibę w Kolorado Gałąź przemysłu
Quark Inc. komputerowy
J.D. Edwards komputerowy
Janus Capital Group(inne języki) usługi inwestycyjne
RE/MAX(inne języki) nieruchomości
EchoStar Communications Corporation elektroniczny, komunikacyjny
Newmont Corporation wydobywczy, górnictwo
Coors Brewing Company browarnictwo
Vail Resorts(inne języki) wyciągi narciarskie
Aspen Skiing Company(inne języki) wyciągi narciarskie

Uczelnie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Colorado Department of Personnel & Administration (DPA) Division of Information Technologies (DoIT). [dostęp 2010-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-03)]. (ang.).
  2. ↑ Colorado. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2023-04-24]. (ang.).
  3. ↑ Average Elevation of U.S.A States Map [online], AtlasBig [dostęp 2021-07-07] (ang.).
  4. ↑ Michael Roberts, Metro Denver’s Population Is Up More Than 388,000 in Eight Years [online], Westword [dostęp 2022-01-27] (ang.).
  5. ↑ Holly Johnson, Timothy J. Forster, The 12 Best Ski Resorts in the U.S. for 2024-2025 [online], US News [dostęp 2024-12-16] (ang.).
  6. ↑ Kelly Lyell, Which Colorado destinations made USA Today Readers' Choice Awards' top 10 for snow? [online], Coloradoan, 2024 [dostęp 2024-12-16] (ang.).
  7. ↑ 5 of the best Colorado ski resorts [online], Travel, 16 grudnia 2024 [dostęp 2024-12-16] (ang.).
  8. ↑ a b Casey Leins, 10 Things to Know About Colorado [online], U.S. News, 2019 [dostęp 2021-07-07].
  9. ↑ Planned Parenthood of the Rocky Mountains - Who We Are - Our History [online], Planned Parenthood [dostęp 2024-12-16] (ang.).
  10. ↑ DRI.edu. wrcc.dri.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-07)]. Western Regional Climate Center. Retrieved October 24, 2006.
  11. ↑ Record Highest Temperatures by State. National Climatic Data Center, January 1, 2004, 2007-01-11. [dostęp 2011-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-23)].
  12. ↑ Record Lowest Temperatures by State (PDF). National Climatic Data Center, January 1, 2004. [dostęp 2007-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-19)]. (ang.).
  13. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-24]. (ang.).
  14. ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-07-07].
  15. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Colorado; United States [online], www.census.gov [dostęp 2021-07-07] (ang.).
  16. ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
  17. ↑ a b 2023: ACS 5-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2024-12-16] (ang.).
  18. ↑ Adults in Colorado. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
  19. ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 100 tys. członków.
  20. ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 50 tys. członków.
  21. ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].
  22. ↑ a b Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for. U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
  23. ↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016. U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
  24. ↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state. The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Encyklopedia geograficzna świata: Ameryka Północna, Wydawnictwo OPRES, Kraków 1997, ISBN 83-85909-20-6.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Kolorado
Stolica
Regiony i atrakcje
Hrabstwa
Wybrane miejscowości
Symbole

Flaga stanowa

Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Stany
Dystrykt federalny
Terytoria zależne
Nieinkorporowane terytoria stowarzyszone
Nieinkorporowane terytoria zorganizowane
Nieinkorporowane terytoria niezorganizowane
Inkorporowane terytorium niezorganizowane:

Flaga Stanów Zjednoczonych

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolorado_(stan)&oldid=75562407”
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy