Lizosom
1. jąderko
2. jądro komórkowe
3. rybosom
4. pęcherzyk
5. szorstkie retikulum endoplazmatyczne
6. aparat Golgiego
7. mikrotubule
8. gładkie retikulum endoplazmatyczne
9. mitochondrium
10. wakuola
11. cytozol
12. lizosom
13. centriola
Lizosom – organellum cytoplazmatyczne wytwarzane przez aparat Golgiego[1], występujące licznie w komórkach eukariotycznych (typowo w komórkach zwierzęcych[2][3][4]) , natomiast nieobecne w komórkach prokariotycznych[5]. Są to niewielkie pęcherzyki o średnicy ok. 0,5 μm (rzadko 0,1–1 μm), otoczone pojedynczą błoną lipidowo-białkową o grubości ok. 7 nm. Zawierają kwaśne hydrolazy rozkładające białka, kwasy nukleinowe, węglowodany i tłuszcze. pH wewnątrz lizosomu ma wartość optymalną dla występujących w nim enzymów, równą około 5. Dzięki przystosowaniu enzymów do kwaśnego środowiska, ich przypadkowe wydostanie się do cytoplazmy (pH ≈ 7,2) nie stanowi większego zagrożenia dla komórki, jednak wyciek z dużej liczby lizosomów może zniszczyć komórkę poprzez jej samostrawienie się[2]. Niskie pH zapewnia wbudowana w błonę lizosomu pompa protonowa – H+-ATPaza[6][a], pompująca protony do wnętrza lizosomu[5].
W lizosomach odbywa się rozkład pochłoniętych na drodze endocytozy substancji (głównie białek, tłuszczów i węglowodanów) oraz usuwanie obumarłych części cytoplazmy (trawienie wewnątrzkomórkowe). Lizosomy wykorzystują również swoje enzymy w celu odzyskania przez komórkę materiału organicznego (przeprowadzają autofagię)[2].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Robert Kincaid Murray, Daryl K. Granner, Victor W. Rodwell: Biochemia Harpera ilustrowana. Wyd. VI uaktualnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 611. ISBN 978-83-200-3573-5.
- ↑ a b c Neil A. Campbell, Jane B. Reece: Biologia. Wyd. 7. San Fransisco: Pearson Benjamin Cummings, 2005, s. 100–101, 107. ISBN 0-8053-7171-0. (ang.).
- ↑ Mary K. Campbell, Shawn O. Farrel: Biochemistry. Wyd. 7. Brooks/Cole, Cengage Learning, 2013, s. 17. ISBN 0-8400-6858-1.
- ↑ lizosomy [online], Słownik terminów biologicznych PWN [dostęp 2021-04-26].
- ↑ a b Biologia. Jedność i różnorodność. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011, s. 84–85, 109. ISBN 978-83-7446-134-4.
- ↑ a b Klaus W. Beyenbach, Helmut Wieczorek, The V-type H+ ATPase: molecular structure and function, physiological roles and regulation, „The Journal of Experimental Biology”, 209 (4), 2006, s. 577–589, DOI: 10.1242/jeb.02014, PMID: 16449553 [dostęp 2021-04-26], Cytat: The V-type H+ ATPase is now thought to be present in virtually every eukaryotic cell. The proton pump occupies intracellular membranes such as those of clathrin-coated vesicles, synaptic vesicles, endosomes, storage vesicles, Golgi vesicles, secretory vesicles, lysosomes and their partner organelle in plants and fungi, the central vacuole (Stevens and Forgac, 1997). Best known are the contributions made by the V-type H+ ATPase to the acidification of intracellular compartments. In lysosomes and in vacuoles of plants and fungi, a pH of about 5 serves the breakdown of macromolecules by up to 40 types of acid hydrolases including proteases, glycosidases, lipases, nucleases and phosphatases. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tablice biologiczne. Witold Mizerski (red.). Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2004, s. 243. ISBN 83-7350-059-6.