Medal 10-lecia Polski Ludowej

Medal 10-lecia Polski Ludowej
	; Awers
	; Baretka
Ustanowiono	12 maja 1954
Wycofano	zak. nad. 22 lipca 1955
Wielkość	∅ 40 mm
Wydano	267 671
Powyżej	Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
Poniżej	Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie
Projektant	Józef Gosławski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Medal 10-lecia Polski Ludowej – polskie cywilne odznaczenie państwowe ustanowione dekretem Rady Państwa 12 maja 1954 roku, jako odznaczenie jubileuszowe w związku ze zbliżającą się dziesiątą rocznicą powstania Polski Ludowej. Medal zaprojektowany został w 1954 roku przez Józefa Gosławskiego. Odznaczenie przyznawano w okresie od 22 lipca 1954 do 22 lipca 1955.

Ustanowienie i zasady nadawania

Medal 10-lecia Polski Ludowej ustanowiony został na mocy dekretu Rady Państwa z 12 maja 1954 roku. Ów dekret określał ogólne zasady nadawania odznaczenia wymieniając zawody, których przedstawiciele mogliby medal otrzymać. Okres, w którym przewidywano wyróżnianie ograniczono do jednego roku – od 22 lipca 1954 do 22 lipca 1955. Ustalono, że dana osoba może zostać wyróżniona tylko raz; przewidziano również możliwość utraty odznaczenia w przypadku utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz jeżeli osoba uznana została za niegodną posiadania medalu lub gdy nadanie odznaczenia nastąpiło w wyniku wprowadzenia w błąd. Koszty związane z wykonaniem oraz nadawaniem medalu przypisano państwu. Zapowiedziano także opracowanie statutu medalu^[1].

W tym samym dniu przyjęta została Uchwała Rady Państwa z dnia 12 maja 1954 – Statut „Medalu 10-lecia Polski Ludowej”. W statucie określono wygląd odznaki, doprecyzowano zasady nadawania, opisano tryb składania wniosków o nadanie medalu, a także sposób wręczenia i noszenia odznaczenia. Zgodnie z treścią uchwały medal nadawano^[1]:

– robotnikom, chłopom, technikom, inżynierom, pracownikom komunikacji, łączności, budownictwa, handlu, spółdzielczości i innych działów gospodarki narodowej,
– pracownikom nauki, kultury, oświaty i ochrony zdrowia,
– pracownikom administracji państwowej i gospodarczej,
– żołnierzom Sił Zbrojnych oraz pracownikom organów bezpieczeństwa publicznego,
– działaczom politycznym i społecznym,
którzy wyróżnili się całokształtem swojej pracy zawodowej lub działalności społeczno-politycznej, przyczyniając się do wykonywania zadań budownictwa socjalistycznego i pomnożenia sił Ojczyzny.

W dalszej kolejności Statut wymieniał dziedziny, w których zasługi stanowiły szczególną podstawę do otrzymania medalu. Były to m.in. podnoszenie wydajności pracy, przekraczanie planowych zadań, wzorowe prowadzenie gospodarstwa rolnego, skuteczne wdrażanie systemów przynoszących oszczędności, zasługi w dziedzinie handlu i usług, rozwój nauki i upowszechnianie wiedzy, rozwój kultury i sztuki, rozwój szkolnictwa, służby zdrowia, kultury fizycznej i sportu, podnoszenie poziomu pracy rad narodowych, usprawnianie administracji, walka z biurokracją, działania na rzecz wzrostu aktywności politycznej. Warunkiem uzyskania odznaczenia była również praca w Polsce Ludowej od pierwszego roku po wyzwoleniu. Nadanie medalu po czasie krótszym możliwe było jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach^[2].

Wnioskować o nadanie medalu mogli członkowie Rządu, kierownicy centralnych urzędów, naczelne władze organizacji politycznych, społecznych i spółdzielczych oraz prezydia wojewódzkich rad narodowych. Z inicjatywą mogły wystąpić organy podlegające wymienionym podmiotom. Formularz, w którym zawarty był wniosek, wymagał podania danych personalnych osoby, danych dotyczących przebiegu jej pracy zawodowej oraz jej działalności od 1944 roku, a także krótki opis całokształtu pracy zawodowej, działalności oraz postawy społecznej. W przypadku zatrudnionych w zakładach pracy wymagana była również opinia kierownictwa oraz zakładowej organizacji partyjnej i związkowej. Z kolei w przypadku chłopów indywidualnych i członków spółdzielni produkcyjnych wymagane było przedstawienie opinii prezydium powiatowej rady narodowej^[2].

W precedencji odznaczeń zajmował miejsce po medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” a przed Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie^[3].

Utrata mocy prawnej Statutu „Medalu 10-lecia Polski Ludowej” nastąpiła wraz z wejściem w życie Uchwały Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie orderów i odznaczeń^[4].

Opis odznaki

Odznaka zaprojektowana została w roku 1954 przez polskiego rzeźbiarza i medaliera Józefa Gosławskiego^[5]. Jej wygląd opisany jest w paragrafie 1 Statutu, do którego dołączono też załącznik w postaci wzoru rysunkowego. Zgodnie z treścią uchwały medal jest jednostronny, a jego średnica to 40 mm. Obrzeże medalu jest rowkowane poprzecznie w płaszczyźnie zwężające się dośrodkowo, podzielone w sześciu równych odstępach ornamentem z liści dębowych, wysuniętych poza krąg medalu. W środku znajduje się okrągła, wklęsła tarcza o średnicy 20 mm, obramowana otokiem o średnicy 5 mm. Na tarczy znajduje się wizerunek trzech stojących postaci. Jedna z nich trzyma flagę państwową z biało-czerwonej emalii, druga snop żyta, zaś trzecia książkę. W dolnej części otoku widnieje napis 1944 22 VII 1954, a w górnej znajduje się ornament z liści laurowych. Powierzchnia z grupą figur oraz uchwyty medalu są oksydowane, natomiast otok złocony. Rewers jest gładki, srebrzony i lekko zmatowany^[2].

Medalowi towarzyszy baretka w kształcie prostokąta o ściętych rogach. Na jej środku widnieje cyfra rzymska X. Z tyłu baretki zamocowana jest agrafka, która umożliwia przypięcie medalu^[2].

Wręczanie i noszenie medalu

Wraz z medalem wręczano legitymację odznaczeniową, która była dokumentem zaświadczającym o wyróżnieniu. Zgodnie z treścią Statutu, Wręczenie powinno mieć charakter uroczysty, mobilizujący pracowników danego zakładu pracy bądź mieszkańców danej miejscowości do zwiększenia wysiłków w pracy i działalności na rzecz państwa. Jako okazje przewidziane do wręczenia odznaczenia wymieniono^[2]:

obchody 10-lecia Polski Ludowej;
uroczyste sesje rad narodowych i akademie;
zebrania w związku z uruchomieniem nowych zakładów pracy;
zjazdy i konferencje;
uroczystości inauguracji, bądź zakończenia roku akademickiego i szkolnego;
zebrania pracowników;
zebrania wiejskie.

Organami uprawnionymi do wręczania odznaczenia były^[2]:

Przewodniczący Rady Państwa;
członek Rady Państwa;
członek Rządu;
poseł;
wiceminister;
kierownik centralnego urzędu;
przewodniczący lub członek prezydium wojewódzkiej, powiatowej lub miejskiej rady narodowej.

Ponadto w przypadku nadania medalu za granicą uprawnienia do jego wręczenia posiadał szef urzędu dyplomatycznego lub konsularnego. Z kolei w przypadku żołnierzy odznaczenie wręczyć mógł dowódca wojskowy upoważniony przez Ministra Obrony Narodowej, a pracownikom bezpieczeństwa osoby upoważnione przez Ministra Bezpieczeństwa Publicznego^[2].

Zgodnie z Instrukcją Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń medal noszono na prawej stronie piersi. Baretkę sporządzano ze wstążki o szerokości 37 mm, w kolorze czerwonym^[6]. Statut przewidywał noszenie medalu z okazji świąt państwowych, na posiedzeniach Sejmu i rad narodowych, na uroczystych zebraniach i akademiach oraz przy otrzymywaniu orderu lub odznaczenia. Inne okoliczności uzależniono od uznania osoby odznaczonej^[2].

Odznaczeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej.

Nazwiska wszystkich osób odznaczonych Medalem 10-lecia Polski Ludowej wymienione są w aktach prawnych zawierających decyzje Rady Państwa i opublikowane są w Monitorze Polskim. Wśród wyróżnionych znajdują się m.in. aktorzy (np. Gustaw Holoubek^[7], Franciszek Pieczka^[8], Wieńczysław Gliński^[9]), artyści (np. Stanisław Sikora^[10], Jan Cybis^[11]), czy wojskowi (np. Tadeusz Krepski, Stanisław Skalski). Jedną z osób wyróżnionych był także Józef Gosławski – projektant odznaczenia. Rzeźbiarz odznaczony został 28 lutego 1955 na wniosek Ministra Kultury i Sztuki^[12].

Łącznie przyznano 267 671 Medali 10-lecia Polski Ludowej^[13].

Nazwa

Poprawna nazwa odznaczenia to Medal 10-lecia Polski Ludowej. Często spotkać można błędne sposoby zapisu tej nazwy, lub też zmienioną jej formę, jak np.: Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej^[14], Medal 10-lecia PRL^[15], czy też Medal 10-lecia^[8].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. z 1954 r. nr 23, poz. 82
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h M.P. z 1954 r. nr 45, poz. 636
↑ Ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66).
↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie orderów i odznaczeń (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 120).
↑ Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 206. ISBN 978-83-62248-00-1.
↑ M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 122
↑ Gustaw Holoubek. filmpolski.pl. [dostęp 2010-10-12].
↑ ^a ^b Franciszek Pieczka. filmpolski.pl. [dostęp 2010-10-12].
↑ Wieńczysław Gliński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2011-02-15] .
↑ Artyści plastycy okręgu warszawskiego ZPAP 1945–1970. Słownik biograficzny. Warszawa: Okręg Warszawski ZPAP, 1972.
↑ Wystawa prac Jana Cybisa. kultura.lublin.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-19)]. (pol.).
↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410
↑ Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].
↑ Karol i Antoni Szafrankowie. filharmonia-rybnik.pl, 2007-11-18. [dostęp 2012-09-04].
↑ Kazimierz Dejmek, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2010-10-12] .

Bibliografia

Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009. ISBN 978-83-62248-00-1.
Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989, s. 133. ISBN 83-223-2287-9.
Dekret z dnia 12 maja 1954 r. o odznaczeniu „Medal 10-lecia Polski Ludowej”. (Dz.U. z 1954 r. nr 23, poz. 82)
Uchwała Rady Państwa z dnia 12 maja 1954 r. – Statut „Medalu 10-lecia Polski Ludowej”. (M.P. z 1954 r. nr 45, poz. 636)
Lista osób odznaczonych „Medalem 10-lecia Polski Ludowej”
- Lista nr 1 (M.P. z 1955 r. nr 99, poz. 1387)
- Lista nr 2 (M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400)
- Lista nr 3 (M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410)
- Lista nr 4 (M.P. z 1955 r. nr 104, poz. 1411)
Ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach. (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66)
Uchwała Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie orderów i odznaczeń. (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 120)
Instrukcja Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń. (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 122)
Uchwała Rady Państwa z dnia 6 stycznia 1977 r. w sprawie opisu odznak orderów i odznaczeń oraz sposobu ich noszenia. (M.P. z 1977 r. nr 2, poz. 13)

[Dekret-1] Dz.U. z 1954 r. nr 23, poz. 82

[Statut-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h M.P. z 1954 r. nr 45, poz. 636

[3] Ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66).

[4] Uchwała Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie orderów i odznaczeń (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 120).

[JG-5] Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 206. ISBN 978-83-62248-00-1.

[6] M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 122

[7] Gustaw Holoubek. filmpolski.pl. [dostęp 2010-10-12].

[Pieczka-8] Franciszek Pieczka. filmpolski.pl. [dostęp 2010-10-12].

[9] Wieńczysław Gliński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2011-02-15] .

[10] Artyści plastycy okręgu warszawskiego ZPAP 1945–1970. Słownik biograficzny. Warszawa: Okręg Warszawski ZPAP, 1972.

[11] Wystawa prac Jana Cybisa. kultura.lublin.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-19)]. (pol.).

[12] M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410

[Pol-13] Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].

[14] Karol i Antoni Szafrankowie. filharmonia-rybnik.pl, 2007-11-18. [dostęp 2012-09-04].

[15] Kazimierz Dejmek, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2010-10-12] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Rodzaj odznaczenia	order krzyż medal gwiazda odznaka dystynktorium
Elementy insygniów	godło łańcuch orderowy gwiazda orderowa rozetka galonik okucie wstęga orderowa
Formy zredukowane	cywilna: miniaturka orderowa mundurowa: baretka
Lista odznaczeń w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie
Lista baretek w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie organizacjach międzynarodowych
Prawo	kapituła orderu odznaczenie państwowe order domowy order kobiecy
System odznaczeń w Polsce	Komisja Heraldyczna polski system orderowo-odznaczeniowy (lista) polskie odznaczenia resortowe polskie odznaczenia samorządowe

Ordery	Order Budowniczych Polski Ludowej Order Odrodzenia Polski Order Virtuti Militari Order Krzyża Grunwaldu Order Sztandaru Pracy Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Odznaczenia państwowe	Krzyż Zasługi Krzyż Walecznych Medal Zasłużonym na Polu Chwały Krzyż Partyzancki Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Krzyż Bitwy pod Lenino Krzyż Oświęcimski Medal „Za waszą wolność i naszą” Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” Medal „Za udział w walkach w obronie władzy ludowej” Śląski Krzyż Powstańczy Wielkopolski Krzyż Powstańczy Warszawski Krzyż Powstańczy Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal za Warszawę Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal Rodła Medal za Ofiarność i Odwagę Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie Medal „Za udział w walkach o Berlin” Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaki tytułów honorowych	„Lotnik Kosmonauta PRL” „Zasłużony dla Kultury Narodowej” „Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości PRL” „Zasłużony dla Zdrowia Narodu” „Zasłużony Drukarz PRL” „Zasłużony Energetyk PRL” „Zasłużony Górnik PRL” „Zasłużony Hutnik PRL” „Zasłużony Kolejarz PRL” „Zasłużony Lekarz PRL” „Zasłużony Nauczyciel PRL” „Zasłużony Pilot Wojskowy PRL” „Zasłużony Portowiec PRL” „Zasłużony Rolnik PRL” „Zasłużony Stoczniowiec PRL”
Medale i odznaki resortowe	Medal Komisji Edukacji Narodowej Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal „Za udział w walkach o Berlin” Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Odznaka Grunwaldzka Odznaka Braterstwa Broni Odznaka honorowa dla korespondentów Głównego Urzędu Statystycznego Odznaka honorowa „Odznaka Mistrza” Odznaka honorowa „Wzorowy Kierowca” Odznaka honorowa „Za 1.000 000 km lotu” Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” Odznaka honorowa „Za zasługi dla gospodarki przestrzennej” Odznaka honorowa „Za zasługi dla ochrony pracy” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej” Odznaka honorowa „Za zasługi dla ochrony zdrowia” Odznaka honorowa „Za zasługi dla oświaty” Odznaka honorowa „Za zasługi dla statystyki PRL” Odznaka honorowa „Zasłużonemu Działaczowi ORMO” Odznaka honorowa „Zasłużony dla bankowości PRL” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych” Odznaka honorowa „Zasłużony dla gospodarki przestrzennej i komunalnej” Odznaka honorowa „Zasłużony dla górnictwa PRL” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Informacji Naukowo-Technicznej” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Morza” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Państwowy” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Rady Narodowej” Odznaka Przysposobienia Sanitarnego Odznaka Wzorowego Funkcjonariusza Służby Więziennej Odznaka „10 lat w Służbie Narodu” Odznaka „20 lat w Służbie Narodu” Odznaka „400 lat Poczty Polskiej” Odznaka „Budowniczy Huty im. Lenina” Odznaka „Budowniczy Huty Katowice” Odznaka „Budowniczy Nowej Huty” Odznaka „Budowniczy Pałacu Kultury i Nauki im. J. Stalina” Odznaka „Mistrz Sportu” Odznaka „Na Straży Pokoju” Odznaka „Przodownik Pracy” Odznaka „Przodownik Pracy Socjalistycznej” Odznaka „Przodujący Drogowiec” Odznaka „Przodujący Kolejarz” Odznaka „Racjonalizator Produkcji” Odznaka „Sprawny do Pracy i Obrony” Odznaka „W Służbie Narodu” Odznaka „W Służbie Penitencjarnej” Odznaka „Wzorowego Sprzedawcy” Odznaka „Wzorowy Hodowca” Odznaka „Wzorowy Księgarz” Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” Odznaka „Za wzorową pracę w służbie weterynaryjnej” Odznaka „Za zasługi dla celnictwa PRL” Odznaka „Za zasługi dla finansów PRL” Odznaka „Za Zasługi dla Obrony Cywilnej” Odznaka „Za Zasługi dla Ochrony Przeciwpożarowej” Odznaka „Za zasługi dla przemysłu chemicznego” Odznaka „Za zasługi dla rozwoju przemysłu maszynowego” Odznaka „Za zasługi dla transportu PRL” Odznaka „Za zasługi w dziedzinie geodezji i kartografii” Odznaka „Za zasługi w obronie granic PRL” Odznaka „Za zasługi w ochronie porządku publicznego” Odznaka „Za zasługi w zwalczaniu powodzi” Odznaka „Zasłużony dla Energetyki” Odznaka „Zasłużony dla Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego” Odznaka „Zasłużony dla polskiej geologii” Odznaka „Zasłużony dla ubezpieczeń społecznych” Odznaka „Zasłużony dla Wynalazczości i Racjonalizacji” Odznaka „Zasłużony drukarz” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej” Odznaka „Zasłużony Działacz Turystyki” Odznaka „Zasłużony Funkcjonariusz Pożarnictwa” Odznaka „Zasłużony Mistrz Sportu” Odznaka „Zasłużony Opiekun Społeczny” Odznaka „Zasłużony Pracownik Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu i Usług” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu Zagranicznego” Odznaka „Zasłużony Pracownik Łączności” Odznaka „Zasłużony Pracownik Przemysłu Lekkiego” Odznaka „Zasłużony Pracownik Przemysłu Spożywczego i Skupu” Odznaka „Zasłużony Pracownik Rolnictwa” Odznaka „Zasłużony Przodownik Pracy” Odznaka „Zasłużony Przodownik Pracy Socjalistycznej” Odznaka „Zasłużony Racjonalizator Produkcji” Odznaka „Zasłużony Trener”