Mentalność ofiary
Mentalność ofiary[1] jest nabytą cechą osobowości, charakteryzującą się tendencją do uważania siebie za ofiarę wrogich czynów innych ludzi i podtrzymywania tego poglądu nawet w obliczu dowodów przeczących zaistnieniu takich okoliczności. Rozwój mentalności ofiary zależy od procesów rozumowania i atrybucji. W niektórych przypadkach ludzie z mentalnością ofiary faktycznie byli ofiarami złych czynów innych osób, albo cierpieli bez własnej winy. Jednakże takie sytuacje nie muszą koniecznie powodować powstania tego syndromu[2].
Termin ten jest także używany w odniesieniu do tendencji do obwiniania innych ludzi za własne problemy, co także jest nazywane wiktymizacją[3][4].
Mentalność ofiary jest głównie nabyta, na przykład od członków rodziny lub tworzy się wskutek różnych przeżyć z okresu dzieciństwa. Także przestępcy często myślą o sobie w kategoriach mentalności ofiary, wierząc że są etycznymi ludźmi, którzy dokonują przestępstw tylko w reakcji na zepsucie świata, a władze nieuczciwie ich prześladują[5].
Geneza
[edytuj | edytuj kod]W podstawowym sensie, ofiarą jest każdy kto doświadcza urazu, utraty, lub cierpienia w efekcie jakiegoś wydarzenia lub serii wydarzeń[6]. To negatywne doświadczenie nie jest jednak wystarczające do pojawienia się poczucia bycia ofiarą. Ludzie mogą identyfikować się jako ofiary[2], jeśli wierzą, że:
- zostali zranieni;
- nie byli przyczyną powstania raniącej sytuacji;
- nie mieli obowiązku zapobieżenia szkodzie;
- problem zasadza się na niesprawiedliwym naruszeniu ich praw (przez inną osobę) lub to ich pozytywne cechy (np. siła charakteru, dobroć) sprawiają, że stali się obiektem ataku
- oczekują współczucia[7].
Pragnienie współczucia jest kluczowe pod tym względem, że samo wystąpienie szkodliwego zdarzenia nie jest wystarczające dla powstania poczucia bycia ofiarą. W tym celu potrzeba dodatkowo uważać szkodę za nieoczekiwaną, niesprawiedliwą i niemoralną, coś przed czym nie sposób było się uchronić. Potrzeba uzyskania współczucia i zrozumienia może pojawić się z biegiem czasu[8].
Osoba z mentalnością ofiary może wierzyć, że[2]:
- jej życie jest serią wyzwań skierowanych specjalnie przeciwko niej;
- życie jest pod wieloma względami straszne i poza jej kontrolą;
- z powodu trudnych doświadczeń życiowych zasługuje na współczucie;
- ma zbyt małe możliwości aby odmienić swój los, więc nawet nie będzie próbować;
Mentalność ofiary bywa skutkiem przemocy. Osoby nią dotknięte zwykle doświadczyły kryzysu lub traumy[9]. W swej istocie mentalność ofiary jest sposobem uniknięcia odpowiedzialności i krytyki, uzyskania uwagi i współczucia, oraz opanowania własnego uczucia gniewu.
Cechy
[edytuj | edytuj kod]Mentalność ofiary może manifestować się w szeregu różnych zachowań oraz sposobów myślenia i mówienia:
- Identyfikowanie innych jako przyczyny niekorzystnej sytuacji i pomijanie osobistej odpowiedzialności za własne życie i jego okoliczności[10].
- Okazywanie wzmożonej uwagi (nadmiernej czujności) w obecności innych.
- Wyczulenie lub przeczulenie na negatywne intencje innych ludzi.
- Wiara że inni ludzie mają więcej szczęścia w życiu.
- Ulga czerpana z litowania się nad sobą i uzyskiwania współczucia innych ludzi.
Mentalność ta typowo wiąże się z nastawieniem pesymistycznym, użalaniem się nad sobą i skrytym gniewem[11] Ludzie ci mogą ułożyć przekonujące i złożone wyjaśnienia wspierające ich przekonania, a następnie użyć ich do wytłumaczenia sobie i innym danej sytuacji.
Ludzie z mentalnością ofiary mogą również:
- posiadać realistyczną ocenę swojej bieżącej sytuacji, jednak bez poświęcania uwagi i zainteresowania jej przyczynami[12]
- mieć tendencję do introspekcji
- uważać, że mają szczególne prawa i okazywać w związku z tym egoizm[13]
- mieć nastawienie obronne: W rozmowie odczytują negatywne intencje w neutralnych sprawach i reagują oskarżeniem, tworząc konflikt i nie dopuszczając do wspólnego rozwiązywania problemów.
- kategoryzować: np. dzieląc ludzi na „dobrych” i „złych”, bez szarej strefy pomiędzy, lub szufladkując ich w inny sposób[10]
- unikać przygód: są ogólnie niechętni podejmowania nawet małego i skalkulowanego ryzyka; podkreślają znaczenie i prawdopodobieństwo negatywnych skutków
- wykazywać wyuczoną bezradność: nie doceniają swoich zdolności i wpływu na sytuację, czują się bezsilni
- poniżać się: ustawiają się na jeszcze gorszej pozycji niż wynikałoby to z sytuacji i oceny innych ludzi
Mentalność ofiary może być odzwierciedlona w manierach językowych, np.
- w sygnalizowaniu bezsilności („nie mogę...”),
- okazywaniu braku możliwości wyboru („muszę...”, „nie mam wyboru...”),
- bierno-agresywnej pokorze („nie wiem”, „ty zdecyduj”)
Inne cechy mentalności ofiary obejmują[14]:
- potrzebę rozpoznania – dążenie do potwierdzenia i docenienia przez innych że jest się czyjąś ofiarą. To potwierdzenie pomaga wzmocnić podstawowe założenia na temat siebie, innych, sytuacji i ogólnie świata. Także domniemani prześladowcy powinni być świadomi swoich złych czynów.
- elityzm moralny – percepcja własnej wyższości moralnej i niemoralności drugiej strony, zarówno na indywidualnym, jak i grupowym poziomie. Na poziomie osobniczym zwykle oznacza to czarno-białą wizję moralności i czynów. Osoba zaprzecza swoim agresywnym tendencjom i widzi siebie jako słabą i prześladowaną, a inni są zagrażający, prześladujący i niemoralni. W ten sposób domniemana ofiara podtrzymuje swój czysty wizerunek. Na poziomie grupowym elityzm moralny podkreśla szkody czynione przez drugą stronę, własną wyższość i uzasadnia własną agresję jako etyczną obronę przed niemoralnym atakiem.
- brak empatii – ponieważ domniemane ofiary są skoncentrowane na własnym cierpieniu, nie są skłonne do rozpraszania swojej uwagi cierpieniem innych i osłabiania w ten sposób siły własnego wyrazu. Zwykle ignorują cudze cierpienie lub zachowują się samolubnie. Na poziomie grupowym, grupy są owładnięte własną martyrologią, nie chcą zewnętrznej perspektywy i okazują mniej empatii swoim adwersarzom, nie przyjmując odpowiedzialności za szkody które sami wyrządzają. W efekcie cała grupa zachowuje się egoistycznie.
- przeżuwanie – ofiary poświęcają mnóstwo uwagi swoim nieszczęściom, ale głównie ich przyczynom i skutkom, a nie możliwym rozwiązaniom. To rodzi agresję w odpowiedzi na zaczepki, zmniejsza pragnienie wybaczenia i skłania do mściwości. Podobna dynamika jest obecna na poziomie grupowym.
Ofiary maltretowania i manipulacji
[edytuj | edytuj kod]Ofiary maltretowania i manipulacji często zostają schwytane w pułapce widzenia siebie w roli ofiary. Psychologiczny profil wiktymizacji obejmuje ciągłe poczucie beznadziejności, bierności, utraty kontroli, pesymizm, negatywne myślenie, silne poczucie winy, wstydu, samooskarżanie i smutek. Ten sposób myślenia wciąga człowieka w otchłań beznadziei i desperacji[15]. Długi czas może być potrzebny terapeucie na zbudowanie relacji zaufania z ofiarą. Często istnieje zgeneralizowana nieufność do autorytetów i oczekiwanie zranienia i wykorzystania[16].
Wyzwolenie
[edytuj | edytuj kod]W 2005 roku, badania prowadzone przez psychologa Charlesa R. Snydera wskazały, że jeśli osoba z mentalnością ofiary wybaczy sobie i zaakceptuje sytuację która ją do tego doprowadziła, symptomy zespołu wstrząsu pourazowego i wrogości mogą zostać opanowane[17]
Dla dorastających ofiar grupy wsparcia oraz psychodrama pozwalają na zdobycie realistycznej oceny przeszłych traum. Pozwalają one też poznać własne emocje i wyrazić je w kontrolowany sposób. Grupy wsparcia umożliwiają ćwiczenie asertywności i uzyskiwanie zdrowego wsparcia bez wzmacniania szkodliwych sposobów myślenia[16].
Inne skuteczne techniki terapeutyczne opierają się na ideach inteligencji emocjonalnej, terapii poznawczo-behawioralnej i umiejscowieniu kontroli. Te metody dowiodły swej skuteczności w rozpoznaniu i zmianie mentalności[18].
Trauma i mentalność ofiary
[edytuj | edytuj kod]Trauma może podkopać pozytywne nastawienie wobec świata jako sprawiedliwego i rozsądnego miejsca. Badania naukowe dowodzą, że potwierdzenie traumy jest istotne dla psychicznego uzdrowienia. Jest zupełnie normalne, że ofiary chcą aby sprawcy wzięli odpowiedzialność za swoje czyny[19]. De Lint i Marmo odkryli istnienie „antywiktymizacji” – nastawienia społecznego w którym oczekuje się od ofiar okazywania hartu ducha i nieokazywania bólu, który jest odbierany jako oznaka słabości. To tworzy środowisko w którym ofiara okazuje ból, tylko po to aby być za to osądzoną[20].
Wiktymologia jest nauką o społecznym odbiorze ofiar i ich cierpienia z socjologicznego i psychologicznego punktu widzenia. Ludzie będący ofiarami przestępstw mają skomplikowany stosunek do etykiety „ofiary”, mogą czuć się zobowiązani do jej zaakceptowania aby uzyskać pomoc; mogą czuć, że akceptacja tej etykietki jest konieczna dla uniknięcia winy; mogą chcieć odrzucić ją aby uniknąć stygmatyzacji, albo dać sobie poczucie kontroli; mogą akceptować tę rolę, pożądając raczej sprawiedliwości niż współczucia. Może zaistnieć fałszywa dychotomia ról ofiary i kogoś kto przeżył traumę[21].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Wina
- Wyuczona bezradność
- Mentalność
- Urojenia prześladowcze
- Wojownik sprawiedliwości społecznej
- Obwinianie ofiary
- Kompleks męczennika
- Wiktymizacja
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Polski termin używany np. przez psycholog Małgorzatę Ohme: Małgorzata Ohme: 6 oznak mentalności ofiary. Jak rozpoznać kogoś, kto wpadł w tę pułapkę?. 2021-05-05.
- ↑ a b c The Victim Mentality – What It Is & Why You Use It [online], HarleyTherapy.co.uk (Harley Therapy Ltd.- Psychotherapy & Counselling in London), 26 kwietnia 2016 [dostęp 2018-08-07] (ang.).
- ↑ Annelie J. Harvey, Mitchell J. Callan, Getting “Just Deserts” or Seeing the “Silver Lining”: The Relation between Judgments of Immanent and Ultimate Justice, Cheryl McCormick (red.), „PLOS ONE”, 9 (7), 2014, e101803, DOI: 10.1371/journal.pone.0101803, ISSN 1932-6203, PMID: 25036011, PMCID: PMC4103766 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Wendy Kaminer, The Culture of ‘Victimism’ Gives Way to a Culture of Bullying [online], The Atlantic, 30 lipca 2010 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Daniel Bar-Tal i inni, A sense of self-perceived collective victimhood in intractable conflicts, „International Review of the Red Cross”, 91 (874), 2009, s. 229–258, DOI: 10.1017/S1816383109990221, ISSN 1816-3831 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Karl Aquino, Kristin Byron, Dominating Interpersonal Behavior and Perceived Victimization in Groups: Evidence for a Curvilinear Relationship, „Journal of Management”, 28 (1), 2002, s. 69–87, DOI: 10.1177/014920630202800105, ISSN 0149-2063 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Sykes, Charles J., 1954-, A nation of victims. The decay of the American character, wyd. 1st ed, New York: St. Martin’s Press, 1992, ISBN 0-312-08297-5, OCLC 26163021 [dostęp 2020-04-03].
- ↑ International Review of the Red Cross: Volume 91 – War victims [online], Cambridge Core [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Edwin Daniel Jacob, Rethinking security in the twenty-first century. A reader, New York, ISBN 978-1-137-52542-0, OCLC 968253115 [dostęp 2020-04-03].
- ↑ a b Manfred F.R. Kets de Vries, Are You a Victim of the Victim Syndrome?, „SSRN Electronic Journal”, 2012, DOI: 10.2139/ssrn.2116238, ISSN 1556-5068 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ profile [online], www.drshirin.com [dostęp 2020-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-11].
- ↑ Are You Ready to Stop Feeling Like a Victim? [online], Psychology Today [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Emily M. Zitek i inni, Victim entitlement to behave selfishly., „Journal of Personality and Social Psychology”, 98 (2), 2010, s. 245–255, DOI: 10.1037/a0017168, ISSN 1939-1315 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Gabay, Rahav, Boaz Hameiri, Tammy Rubel-Lifschitz, and Arie Nadler. „The Tendency to Feel Victimized in Interpersonal and Intergroup Relationships.” The Social Psychology of Collective Victimhood (2020): 361.
- ↑ Braiker, Harriet B., 1948-, Who’s pulling your strings?. How to break the cycle of manipulation and regain control of your life, New York: McGraw-Hill, 2004, ISBN 0-07-140278-0, OCLC 52153642 [dostęp 2020-04-03].
- ↑ a b Beverly J. Knittle, Susan J. Tuana, Group therapy as primary treatment for adolescent victims of intrafamilial sexual abuse, „Clinical Social Work Journal”, 8 (4), 1980, s. 236–242, DOI: 10.1007/BF00758579, ISSN 0091-1674 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ C.R. Snyder, Laura S. Heinze, Forgiveness as a mediator of the relationship between PTSD and hostility in survivors of childhood abuse, „Cognition & Emotion”, 19 (3), 2005, s. 413–431, DOI: 10.1080/02699930441000175, ISSN 0269-9931 [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ The Educational Benefits of Releasing „Victim Mentality”: An Approach from the Fields of Business and Psychology – ProQuest [online], search.proquest.com [dostęp 2020-04-03] (ang.).
- ↑ Scott Barry Kaufman. Unraveling the Mindset of Victimhood. „Scientific American”. [dostęp 2020-12-31]. (ang.).
- ↑ Willem de Lint, Marinella Marmo: Narrating Injustice Survival: Self-medication by Victims of Crime. Springer, 2018-07-03. ISBN 978-3-319-93494-5. (ang.).
- ↑ Amy Leisenring. Confronting „Victim” Discourses: The Identity Work of Battered Women. „Symbolic Interaction”. 29 (3), s. 307–330, 2006. DOI: 10.1525/si.2006.29.3.307. ISSN 1533-8665. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Caroline M Luke Butiz Butera (2010). The causes, prevalence, and treatment of obesity revisited in 2009: what have we learned so far? American Journal of Clinical Nutrition, 91, 277S-279S.
- Christopher Peterson (2006). A Primer in Positive Psychology. Oxford University Press.
- Thomas J. Nevitt: The Victim Mentality. https://web.archive.org/web/20121014034523/http://aaph.org/node/214