Planeta małp (franczyza)

Logo serii

Okładka pierwszego wydania powieści Pierre'a Boulle'a

Obsada serialu z 1974 r.

Reżyser i obsada filmu z 2011 r.

Planeta małp (ang. Planet of the Apes) – amerykańska franczyza zapoczątkowana fantastycznonaukową powieścią o tym tytule z 1963 autorstwa francuskiego pisarza Pierre'a Boulle'a.

Popularność powieści przyniosła ekranizacja z 1968 w reżyserii Franklina J. Schaffnera z Charltonem Hestonem w roli głównej. Po sukcesie filmu nakręcono 4 kolejne części oraz serial telewizyjny. Ponad 30 lat po pierwszym filmie książkę ponownie zekranizował Tim Burton. W latach 2011–2017 wytwórnia 20th Century Studios nakręciła reboot serii, zapoczątkowany przez Genezę planety małp (2011) w reżyserii Ruperta Wyatta z Jamesem Franco i Andy Serkisem w rolach głównych. Od 2024 roku wytwórnia planuje wydanie kolejnej trylogii.

Szacuje się, że filmy z serii przyniosły dochód w wysokości ponad 2 mld dolarów przy poniesionych nakładach rzędu niecałych 530 mln dolarów.

Fabuła

Amerykańscy astronauci lądują na planecie, która na pierwszy rzut oka wygląda jak Ziemia. Okazuje się jednak, że trafili do prymitywnego świata, w którym rządzą inteligentne małpy, a zdziczali ludzie są traktowani jak zwierzęta.

Książki

• Pierre Boulle Planeta małp (La Planète des singes 1963, 1. wyd. pol. Wydawnictwo Iskry w serii Fantastyka-Przygoda 1980 r., tł. Krystyna Pruska, Krzysztof Pruski)

Niewydane w Polsce

• Michael Avallone Beneath the Planet of the Apes (nowelizacja 1970)
• Jerry Pournelle Escape from the Planet of the Apes (nowelizacja 1974)
• John Jakes Conquest of the Planet of the Apes (nowelizacja 1972)
• David Gerrold Battle for the Planet of the Apes (nowelizacja 1973)
• William T. Quick Planet of the Apes (nowelizacja 2001), Planet of the Apes: The Fall (nowelizacja 2002), Planet of the Apes: Colony (nowelizacja 2003).

Filmy

• Planeta Małp (Planet of the Apes reż. Franklin J. Schaffner, 1968)

Kontynuacje:

• W podziemiach Planety Małp (Beneath the Planet of the Apes reż. Ted Post, 1970)
• Ucieczka z Planety Małp (Escape from the Planet of the Apes reż. Don Taylor, 1971)
• Podbój Planety Małp (Conquest of the Planet of the Apes reż. J. Lee Thompson, 1972)
• Bitwa o Planetę Małp (Battle for the Planet of the Apes reż. J. Lee Thompson, 1973)

Serial telewizyjny:

• Planeta Małp (Planet of the Apes, 14-odcinkowy serial telewizyjny 1974); odcinki serialu zostały w 1980 przerobione na 5 filmów telewizyjnych:
  • Powrót na Planetę Małp (Back to the Planet of the Apes)
  • Wymarłe miasto Planety Małp (Forgotten City of the Planet of the Apes)
  • Upadek obyczajów na Planecie Małp (Treachery and Greed on the Planet of the Apes)
  • Życie, wolność i pościg na Planecie Małp (Life, Liberty and Pursuit on the Planet of the Apes) – nie emitowany w Polsce
  • Pożegnanie z Planetą Małp (Farewell to the Planet of the Apes)

Remake:

• Planeta Małp (Planet of the Apes reż. Tim Burton, 2001)

Reboot serii:

• Geneza planety małp (Rise of the Planet of the Apes reż. Rupert Wyatt, 2011)
• Ewolucja planety małp (Dawn of the Planet of the Apes reż. Matt Reeves, 2014)
• Wojna o planetę małp (War for the Planet of the Apes reż. Matt Reeves, 2017)
• Królestwo Planety Małp (Kingdom of the Planet of the Apes reż. Wes Ball, 2024)

Serial animowany

• Powrót na Planetę Małp (Return to the Planet of the Apes, 1975-1976) – 13-odcinkowy serial animowany (nigdy nie emitowany w Polsce)

Pozostałe media

Komiksy

Komiksy japońskie (manga)

• Saru no Wakusei (rys. Jôji Enami, w „Bessatsu Bôken'Ô”, 1968)
• Saru no Wakusei (rys. Minoru Kuroda, w „Tengoku Zôkan”, 1971)
• Saigo no Saru no Wakusei (rys. Mitsuru Sugayi, w „Weekly Shōnen Champion”, 1973)

Gold Key Comics

• Beneath the Planet of the Apes (Gold Key Comics, 1970)

Komiksy Marvela

• Planet of the Apes (teksty Doug Moench i Gerry Conway, rys. Mike Esposito, Mike Ploog, George Tuska i in., Marvel Curtis Magazines, 1974-1977)
• Adventures on the Planet of the Apes (rys. Doug Moench, 1975)

Power Records

• Planet of the Apes (wszystkie części rys. Ernie Chan, Frank Redondo, Nestor Redondo, 1974)
• Beneath the Planet of the Apes
• Escape from the Planet of the Apes
• Battle for the Planet of the Apes

Chad Valley

• Chad Valley Picture Show: Planet of the Apes Sliderama Projector (32 krótkie komiksy, 1975)

Brown Watson Books

• 3 roczniki komiksowe w twardej oprawie (1975–1977)

Mo.Pa.Sa. (Argentyna)

• 7 hiszpańskojęzycznych komiksów (teksty Jorge Claudio Morhain i Ricardo Barreiro, rys. Sergio Mulko i T. Toledo, lata 70.)

Komiks węgierski

• A Majmok bolygója (rys. Ernő Zórád, 1981)

Adventure Comics

• 24 zeszyty miesięczne, zeszyt pojedynczy Sins of the Father, rocznik Planet of the Apes oraz 5 mini-serii: Urchak's Folly, Forbidden Zone, Ape City, Blood of the Apes i crossover Ape Nation.

Pilipino FUNNY Komiks

• Planet op di Eyps (parodia, lata 90.)

Dark Horse Comics

• adaptacja filmowa, miniseria, krótka seria, minikomiks Toys R'Us i trzyczęściowa seria (adaptacja filmu Tima Burtona, rys. Ian Edginton, 2001-2002)

Mr. Comics

• Revolution on the Planet of the Apes (6 części, tekst Joe O'Brien, Ty Templeton, Sam Agro i in., rys. Gabriel Morrissette i in.).

Boom! Studios

• Planet of the Apes Boom! Studios to najdłużej ukazująca się adaptacja serii, w różnych wariantach, m.in.:
  • 16 numerów (tekst Daryl Gregory, rys. Carlos Magno, red. Ian Brill, okładki Karl Richardson i Chad Hardin, 2011-2012)
  • Betrayal of the Planet of the Apes (miniseria, 2011)
  • Exile on the Planet of the Apes (miniseria, 2012)
  • Planet of the Apes: Cataclysm (tekst Corinna Sara Bechko i Gabriel Hardman)
• Star Trek/Planet of the Apes: The Primate Directive (razem z IDW Publishing, crossover ze Star Trek: The Original Series, od 2014)
• Tarzan on the Planet of the Apes (crossover z Tarzanem, 2016)
• Planet of the Apes/Green Lantern (razem z DC Comics, 6-zeszytowy crossover z Zieloną Latarnią, 2017).
• Planet of the Apes: Visionaries (scenariusz Rod Serling do oryginalnego filmu z 1968 roku, 2018)
• Dawn of the Planet of the Apes: Contagion (2014)
• Dawn of the Planet of the Apes (miniseria, 2014)

Gry

• Planet of the Apes (na Atari 2600, w 1983 opracowana ale niewydana; odnaleziona w 2002 i wydana przez niezależnych projektantów Retrodesign jako Revenge of the Apes, 2003)
• Planet of the Apes (Fox Interactive, na komputery i PlayStation, 2001)
• Planet of the Apes (Ubisoft, na Game Boy Advance i Game Boy Color, gra typu side-scroller, 2001)
• Plague Inc. (Fox wraz z Ndemic Creations, 2014)
• Planet of the Apes: Last Frontier (The Imaginarium, na PlayStation 4, 2017)
• Crisis on the Planet of the Apes VR (FoxNext VR Studio wraz z Imaginati Studios, strzelanka pierwszoosobowa VR na PC i PlayStation 4, 2018)

Nagrody

• Planeta małp (1968) zdobyła 6 nagród, w tym:
  • Oscar (1968): John Chambers – makijaż („outstanding make-up achievement in the movie”),
  • Genesis Award (1996), National Board of Review (1969), National Film Preservation Board (2001), Jules Verne Award (2008), Online Film & Television Association (2020),
  • ponadto 2 nominacje do Oscarów: Morton Haack za najlepsze kostiumy i Jerry Goldsmith za najlepszą muzykę (1969).
• Planeta Małp (2001) zdobyła 11 nagród i antynagród, w tym:
  • Hollywood Makeup Artist and Hair Stylist Guild Award (2002), a także 3 Złote Maliny (2002) dla najgorszych aktorów (Charlton Heston i Estella Warren) oraz za najgorszy remake.
• Geneza planety małp zdobyła 21 nagród, w tym:
  • 3 nagrody Saturn (2012): najlepszy film science fiction, Andy Serkis – najlepszy aktor drugoplanowy oraz najlepsze efekty specjalne,
  • Annie Award (2012), Critics Choice Award (2012), Genesis Award (2012),
  • ponadto nominację do Oscara: Joe Letteri, Dan Lemmon, R. Christopher White, Daniel Barrett za najlepsze efekty wizualne
• Ewolucja planety małp zdobyła 17 nagród, w tym:
  • Annie Award (2015), Critics Choice Award (2015), Satellite Award (2015),
  • ponadto nominację do Oscara: Joe Letteri, Dan Lemmon, Daniel Barrett, Erik Winquist za najlepsze efekty wizualne
• Wojna o planetę małp zdobyła 28 nagród, w tym:
  • Annie Award (2018), Critics Choice Award (2018), Satellite Award (2018), Hollywood Film Award (2018), San Diego Film Critics Society Award (2018),
  • ponadto nominację do Oscara: Joe Letteri, Dan Lemmon, Daniel Barrett, Joel Whist za najlepsze efekty wizualne

Odbiór

W 2001 film Planeta małp z 1968 został wpisany do Narodowego Rejestru Filmowego w Bibliotece Kongresu.

Wg American Film Institute (AFI) Planeta małp z 1968 zajęła 59. miejsce na liście 100 najbardziej trzymających w napięciu amerykańskich filmów AFI’s 100 Years…100 Thrills.