Pułk Osłonowy „Wołkowysk”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1939 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
rtm. Ryszard Wiszowaty |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość |
BK „Wołkowysk” (1939) |
Pułk Osłonowy Kawalerii „Wołkowysk” – oddział kawalerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej improwizowany w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku.
Formowanie grupy/ pułku
[edytuj | edytuj kod]W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w szwadronach zapasowych: 1 pułku Ułanów Krechowieckich, 2 pułku Ułanów Grochowskich, 10 pułku Ułanów Litewskich i 9 pułku strzelców konnych stacjonujących w Białymstoku sformowano szwadrony marszowe przewidziane do I uzupełnienia swoich pułków. Szwadrony marszowe osiągnęły gotowość w dniach 4-5 września[1]. Z uwagi na przełamanie frontu polskiego na Narwi, od 6 września szwadrony marszowe zajęły stanowiska obronne na przedpolach Białegostoku od strony północnej i zachodniej. Pierwsze potyczki stoczyły z nadciągającymi jednostkami niemieckimi osłaniając miasto w dniach 12-15 września 1939 roku. Następnie pododdziały marszowe ułanów i strzelców konnych wycofały się w kierunku Wołkowyska i Grodna[2]. W trakcie marszu po upadku Białegostoku, dowództwo nad wycofującymi się szwadronami marszowymi przejął sukcesywnie oficer ze sztabu OK III w Grodnie rtm. Ryszard Wiszowaty. Tworząc zgrupowanie pod nazwą Grupa Osłonowa Kawalerii rtm. Wiszowatego, potem pułk osłonowy kawalerii[3]. Grupa/pułk osiągnął liczebność nieco ponad 400 żołnierzy[4].
Walki pułku/grupy osłonowej kawalerii
[edytuj | edytuj kod]Po dotarciu pułku w rejon Wołkowyska rtm. Wiszowaty podporządkował się rozkazom dowódcy „Rejonu Obrony Wołkowyska” gen. bryg. st. sp. Wacławowi Przeździeckiemu. Z uwagi na stopień zorganizowania zmobilizowanych już wcześniej szwadronów, pułk przejął zadania osłony formujących się dopiero jednostek kawalerii ze Zgrupowania Ośrodków Zapasowych Suwalskiej, Podlaskiej i częściowo Wileńskiej Brygad Kawalerii, od strony Białegostoku. W dniu 15 września z trzech plutonów marszowych 3, 4 i 14 dywizjonów artylerii konnej, zmobilizowanych przez 14 dywizjon artylerii konnej sformowano 5 szwadron artylerzystów konnych. Szwadrony ponownie wyruszyły w kierunku Białegostoku. Jednak 16 września wieczorem ponownie zostały zawrócone z drogi celem powrotu do rejonu koncentracji wojsk w rejonie Zaniemeńska[4]. 18 września w Zaniemeńsku do pułku osłonowego dołączyła Kwatera Główna Suwalskiej BK dowodzona przez mjr st. sp. Janusza Korczyńskiego.
Na rozkaz dowódcy Grupy Operacyjnej tego dnia kawaleria rtm. Wiszowatego pomaszerowała w kierunku Skidla. W trakcie marszu we wsi Dubno szwadrony napotkały opór komunistycznej grupy dywersyjnej, który po walce ok. godz. 21 zlikwidowano. O godz. 3.00 19 września kawalerzyści wkroczyli do płonącego Skidla, spacyfikowanego wcześniej przez załogę Grodna. Pułk zajął w mieście i na przedpolach obronę przed zbliżającymi się od strony Mostów zagonem pancerno-motorowym Armii Czerwonej. O godz. 7.00 w Skidlu ponownie wybuchła rebelia, a szwadrony będące w mieście skutecznie ją stłumiły. 20 września w godz. 10-16.00 pułk toczył przy użyciu granatów i jedynego działonu artylerii konnej walkę z atakującymi 14 czołgami wroga i pododdziałem piechoty zmotoryzowanej. Przed walką zniszczono wszystkie mostki na rzeczkach Skidlinynce i Kotra. W wyniku ciężkiego boju pułku osłonowego zniszczono 4 czołgi sowieckie, stoczono następnie dwugodzinny bój o Skidel. Pułk utracił poległych 4 oficerów i 20 kawalerzystów, wielu było rannych. Po walce szwadrony pułku wycofały się w kierunku Grodna[5].
W walkach w obronie Grodna pułk osłonowy 21 września walczył w północnej części miasta, niszcząc środkami podręcznymi 4 czołgi sowieckie. W godzinach popołudniowych sowiecka broń pancerna zaatakowała większość koniowodnych pułku zabijając podoficera i 20 kawalerzystów oraz rozpędzając konie. Spieszeni kawalerzyści wycofali się z okolic miasta i przeprawili się przez rzekę Niemen w miejscowości Hoża, jedynie 80 osobowy zbiorczy szwadron konny pod dowództwem ppor. rez. J. Kühna dołączył do oddziału KG Suwalskiej BK[6]. Noc 21/22 września pozostałość piesza pułku osłonowego zbierała się i odpoczywała w Szymkowcach, a szwadron konny w Klimowszczyznie. Rano szwadron konny ppor. rez. J. Kühna stoczył walkę we wsi z podjazdem pancernym, z której został wyparty, a szwadrony piesze odparły wroga z Szymkowic. Szwadron konny wraz z oddziałem konnym mjr. st. sp. Korczyńskiego odrzuciły ten podjazd niszcząc 1 pojazd pancerny i dwa ciężarowe. Pomaszerował przez Kalety i Stanowisko i dotarł do lasów w rejonie Zelwy, po stoczeniu potyczki z podążającym za oddziałem podjazdem pancernym rano 23 września szwadron konny z oddziałem mjr. st. sp. Korczyńskiego przeszedł granicę polsko-litewską. Większość szwadronów pułku przeszła granicę polsko-litewską razem z siłami głównymi Rezerwowej BK „Wołkowysk” 23 września w godzinach popołudniowych tocząc do końca potyczki z patrolami wroga. Pododdział 36 kawalerzystów z rtm. Wiszowatym przekroczył granicę 26 września[7].
Obsada ważniejszych stanowisk dowódczych
[edytuj | edytuj kod]- Dowódca grupy/pułku - rtm. Ryszard Wiszowaty
- dowódca 1 szwadronu (szwadron marszowy 1 p uł.) – por. rez. Mieczysław Młynarski (do +19 IX)[8] potem rtm. Stefan Krzyżanowski
- dowódca 2 szwadronu (szwadron marszowy 10 p uł.) – por. rez. Włodzimierz Wasilewski[8]
- dowódca 3 szwadronu (szwadron marszowy 2 p uł.) – por. rez. Mieczysław Zembrzucki[8]
- dowódca 4 szwadronu (szwadron marszowy 9 psk) – por. rez. Józef Krieger (do + 20 IX)[9]
- dowódca 5 szwadronu (plutony marszowe 3, 4 i 14 dak) – ppor. rez. Kazimierz Liszewski (do +20 IX)[9][10]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 189-190, 199, 224.
- ↑ Kosztyła 1976 ↓, s. 214-222.
- ↑ Dobroński i Skłodowski 2008 ↓, s. 300-301.
- ↑ a b Szawłowski 1996 ↓, s. 129-131.
- ↑ Cygan 1990 ↓, s. 39-41.
- ↑ Cygan 1990 ↓, s. 46.
- ↑ Cygan 1990 ↓, s. 47-49.
- ↑ a b c Cygan 1990 ↓, s. 41.
- ↑ a b Szawłowski 1996 ↓, s. 131.
- ↑ Kozak 2022 ↓, s. 127.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Dobroński, Krzysztof Skłodowski: 2 pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego 1917-1939. Dzieje i tradycje. Suwałki: Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2008. ISBN 978-83-61494-12-6.
- Zygmunt Kosztyła: Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie wyd. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Wiktor, Krzysztof Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.
- Ryszard Szawłowski: Wojna polsko-sowiecka 1939 tom 1 Monografia. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 1996. ISBN 83-86842-02-4.
- Marek Kozak, Boje rtm. Ryszarda Wiszowatego na Grodzieńszczyźnie we wrześniu 1939 roku, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, volumin 9 (202) wrzesień 2022, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej, 2022.