Pugio
Pugio (łac. pūgiō – sztylet, od pungere – kłuć; lm pugiones)[a] – krótki sztylet rzymski używany do walki wręcz i należący do zasadniczego wyposażenia legionisty.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Zaliczany do zaczepnego uzbrojenia żołnierza rzymskiego, był rodzajem poręcznego sztyletu o niewielkiej, lecz dość szerokiej klindze mierzącej ok. 20–25 cm długości i szerokiej na ok. 5–7 cm, z podwójnym zbroczem (strudziną) pośrodku, z prostym jelcem, kościaną lub rogową rękojeścią i krągłą głowicą. Jego kształt zbliżony do krótszego miecza (tzw. hiszpańskiego) wskazuje na prawdopodobne tamtejsze pochodzenie[1][2][b].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]W Italii pojawił się pod koniec III wieku p.n.e., na stałe jednak wszedł do podstawowego uzbrojenia u schyłku II stulecia p.n.e. Według J. Sikorskiego nie jest pewne, czy sztylet wchodził w skład uzbrojenia zaczepnego już w czasach republiki; niemniej w okresie wczesnego cesarstwa pugio należał do stałego uzbrojenia legionistów[3]. Jego kształt i budowa wskazują na broń przeznaczoną głównie do pchnięcia[1]. Ze względu na niezwykle mocną konstrukcję (szeroka i masywna klinga o dodatkowym wzdłużnym wzmocnieniu) przypuszcza się, że służył nie tylko do dobijania pokonanego przeciwnika, lecz także do parowania ciosów zamiast utraconej tarczy lub miecza[4].
Wykorzystanie
[edytuj | edytuj kod]Chroniono go w pochwie z drewna, brązu lub żelaza, niekiedy pokrytej ozdobnymi aplikami lub inkrustacjami ze srebra lub złota[1][5]. Trzon pochwy stanowiły początkowo drewniane kształtki, a później metalowy szkielet pokryty przynitowanymi grawerowanymi blachami z brązu[2]. W epoce cesarstwa sposób zdobienia pochwy i rękojeści był wyróżnikiem wśród żołnierzy. Noszono go zawsze po lewej stronie – początkowo na jednym z krzyżujących się pasów biodrowych (jeszcze w I wieku n.e.), później na jednym pasie (balteus) z tzw. fartuchem (cingulum)[1]. U oficerów często zawieszony na rapciach w bogato zdobionej pochwie o czterech ryfkach (np. centurion nosił go po prawej stronie, mając po lewej miecz – gladius); należał do standardowego wyposażenia chorążych (aquiliferi, signiferi). Spośród pieszych legionistów wyposażeni byli w tę broń także niżsi oficerowie (optiones), natomiast nie stosowano jej w kawalerii. Różnorodność wytworzonych odmian tego sztyletu ukazuje pochodzące z III wieku n.e. znalezisko 51 jego egzemplarzy z rzymskiego obozu Quintana[c].
Pugio sporadycznie używano nie tylko w wojsku – użyto go m.in. podczas cywilnego zabójstwa Cezara (por. Swetoniusz: Żywoty cezarów, Boski Juliusz 82).
Często mylony z parazonium. Należy go też odróżniać od innych rodzajów sztyletów bądź długich noży, takich jak clunaculum i lingula wymienianych przez starożytnych autorów, choć różnice te współcześnie są trudne do uchwycenia i sprecyzowania (np. u Newiusza, Warrona, Gelliusza[6]).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Słownik łacińsko-polski. Marian Plezia (red.). T. 4. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 381. Pokrewne również greckiemu πυγμή pygmḗ (pięść) – jako typowa broń "pięściowa".
- ↑ Według trafnego określenia Z. Żygulskiego, „był jakby młodszym bratem miecza” (Zdzisław Żygulski: Broń starożytna. Grecja–Rzym–Galia–Germania, dz. cyt., s. 100.)
- ↑ Na podstawie przedstawień z Kolumny Trajana P. Connolly wyraża pogląd, że puginał ten zniknął z wyposażenia legionistów już pod koniec I w. n.e. (Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie, dz. cyt., s. 287; por. Historia armii rzymskiej, dz. cyt., s. 51), czemu jednak przeczą datowane znaleziska.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Zdzisław Żygulski: Broń starożytna, dz. cyt., s. 100.
- ↑ a b Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie, dz. cyt., s. 287-288.
- ↑ Janusz Sikorski: Kanny 216 p.n.e. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1984, s. 36, seria: Historyczne bitwy.
- ↑ Stanisław Ducin: Uzbrojenie i wyposażenie rzymskich legionistów w pierwszych wiekach n.e. W: Wandalowie – strażnicy bursztynowego szlaku. Lublin–Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 2004, s. 174n.
- ↑ Peter Connolly: Historia armii rzymskiej, dz. cyt., s. 51.
- ↑ Słownik łacińsko-polski. M. Plezia (red.). T. 1. Warszawa: 1959, s. 542.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zdzisław Żygulski jun.: Broń starożytna. Grecja – Rzym – Galia – Germania. Warszawa: KAW, 1998, s. 100. ISBN 83-03037-02-1.
- Alfred R. Neumann: Pugio. W: Der Kleine Pauly. T. 4. München: Deutscher Taschenbuchverlag, 1979, kol. 1241. ISBN 3-423-05963-X.
- Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, s. 287-288. ISBN 978-83-8178-708-6.
- Peter Connolly: Historia armii rzymskiej. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1992, s. 51. ISBN 83-7023-120-9.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Warianty pugio w serwisie Roman Legions (ang.) [dostęp 2014-11-10]