Szarlej
| Dzielnica Piekar Śląskich | |||
 Zabudowa przy ulicy Bytomskiej w 2018 roku | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miasto | |||
| Data założenia | |||
| W granicach Piekar Śląskich | |||
| Populacja (2007) • liczba ludności |
| ||
Położenie na mapie Piekar Śląskich
| |||
| 50°22′47″N 18°56′40″E/50,379722 18,944444 | |||
Szarlej (1934–1935 Szarlej-Wielkie Piekary; niem. Scharley) – dzielnica Piekar Śląskich z najstarszymi śladami osadnictwa w mieście[1], dawna osada górnicza[2]. Znajduje się tu Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej, siedziba Urzędu Miasta i Radia Piekary.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Pochodzenie i znaczenie nazwy Szarlej nie jest jednoznaczne, stąd różne poglądy autorów próbujących je ustalić:
- zdaniem historyka prof. Jana Drabiny (2000) nazwa Szarlej pochodzi od demona zwanego Szarlenem[3];
- zdaniem księdza Konstantego Damrota (1896) zgodnie z legendą nazwa w jęz. polskim Szarlej, a w niem. Scharley, pochodzi od Szary, Szarek, albo Szarlej, a więc w znaczeniu niemieckim Graue ['szary'], Graumännchen ['szary ludzik'], jako imię jednego z górniczych duchów; ks. Damrot zalicza ją do grupy pochodzących od nazw osób[4];
- zdaniem nauczyciela Heinricha Adamy’ego (1888) należąca do grupy oznaczających właściwości i strukturę ziemi nazwa Scharley miała starszą, słowiańską formę Szary – lay, co według niego znaczy w jęz. niemieckim Grauerde[5] (niem. die Grauerde po polsku znaczy ‘szara ziemia’).
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Osadnictwo pradziejowe na terenie obecnego Szarleja sięga co najmniej czasów kultury łużyckiej[1]. W XIV wieku istniała tu już osada górnicza. Pierwsza pisemna wzmianka o Szarleju pochodzi z 1534 roku[6]. Na terenie dzielnicy czynne były liczne szyby kopalń rud żelaza i metali nieżelaznych: Wilhelmine, Otto, Szarlej i Nowa Helena.
1 stycznia 1896 roku Szarlej został oddzielony od Niemieckich (Wielkich) Piekar, a zarządcą nowej gminy Szarlej został Niemiec Wilhelm Taube[7]. 1 kwietnia 1934 roku Szarlej został ponownie połączony z Wielkimi Piekarami w gminę Szarlej-Wielkie Piekary[8], po czym 3 września 1935 nazwę zmieniono na Piekary Śląskie[9].
23 lutego 1919 roku w Szarleju zawiązało się gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Górnym Śląsku, które w 1920 roku liczyło 265 członków[10].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Kościół Trójcy Przenajświętszej (zob. parafia Trójcy Przenajświętszej w Szarleju), zaprojektowany przez Zygmunta Gawlika, wybudowany w latach 1929–1933[11];
- zespół Szpitala Spółki Brackiej, wzniesiony w latach 1916–1924, obecnie siedziba Wojewódzkiego Szpitala Chirurgii Urazowej im. Janusza Daaba[11];
- Kaplica Maria Hilf, wzniesiona w 1905, wpisana do rejestru zabytków woj. śląskiego (nr rej. A/586/2019 z 16 grudnia 2019)[12].
Urodzeni w Szarleju
[edytuj | edytuj kod]- Jan Frenzel – ksiądz rzymskokatolicki
- Ryszard Dyrgałła – inżynier lotniczy i lotnik
- Maksymilian Hartlik – lekkoatleta, długodystansowiec, trzykrotny mistrz Polski
- Hans Marchwitza – pisarz
- Stanisław Mastalerz – powstaniec śląski, pułkownik Wojska Polskiego
- Zygmunt Patryn – lekarz
- Emanuel Tomanek – podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego II RP, komendant główny Związku Powstańców Śląskich
- Jan Wicik – powstaniec śląski, konstruktor lotniczy
- Roman Dwornik – organista, pedagog, kompozytor pieśni liturgicznych i pozaliturgicznych
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Żydek 1972 ↓, s. 27.
- ↑ Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach. Wiek XIX. Andrzej Zieliński (wybór, wstęp i opracowanie). Katowice: Śląsk, 1984, s. 124. ISBN 83-216-0428-5.
- ↑ J. Drabina, Historia Bytomia 1254–2000, Bytom 2000, s. 51.
- ↑ Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 83.
- ↑ Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 73, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Józef Ligęza: Podania górnicze rejonu bytomskiego. W: Tradycje górnicze ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967, s. 31.
- ↑ Żydek 1972 ↓, s. 184.
- ↑ Zarządzenie Wojewody Śląskiego z dnia 14 marca 1934 r. w sprawie połączenia gmin wiejskich Szarlej i Wielkie Piekary powiatu świętochłowickiego, [w:] Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego z 1934 r. Nr 10, poz. 2.
- ↑ M.P. 1935 nr 201, poz. 229.
- ↑ „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 562, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – dzielnica Śląska”.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 89 [dostęp 2018-03-20].
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Konrad Żydek: Od Pecare do Piekar Śląskich. Opowieść o dziejach Piekar Śląskich. Stanisław Wilczek (red.). Piekary Śląskie: Nakładem Komitetu Obchodów 900-lecia Piekar Śląskich, 1972.
