Tłumaczenie statystyczne

Statystyczne tłumaczenie maszynowe – metoda tłumaczenia automatycznego, w której przekład tworzony jest z wykorzystaniem modeli statystycznych, których parametry pozyskiwane są poprzez analizę korpusu równoległego danej pary języków. Ten sposób tłumaczenia stanowi alternatywę dla metod opartych na regułach transferu, jak i dla systemów opierających się na przykładach.

Pierwsze koncepcje tłumaczenia statystycznego zostały wprowadzone w roku 1949 przez Warrena Weavera, który zaproponował użycie do tego celu teorii informacji Claude’a Shannona. Pomysł ten odrodził się i został rozpropagowany w roku 1991, dzięki grupie badawczej z centrum badawczego, Thomas J. Watson Research Center. Duży wpływ na ponowne przyjrzenia się zastosowaniom statystyki do tłumaczenia automatycznego miały sukcesy metod stochastycznych w dziedzinie rozpoznawania mowy.

Podstawy

Fundamenty tłumaczenia statystycznego stanowi teoria informacji. Przy tłumaczeniu dokumentu określamy prawdopodobieństwo $p(p|a),$ że ciąg znaków $p$ w języku źródłowym (np. polskim) jest tłumaczeniem ciągu $a$ w języku obcym (np. angielskim).

Stosując do $p(p|a)$ twierdzenie Bayesa możemy powiedzieć, że $p(p|a)$ jest proporcjonalne do $p(a|p)p(a),$ gdzie model tłumaczenia $p(a|p)$ to prawdopodobieństwo iż tekst obcy jest tłumaczeniem tekstu źródłowego, zaś model językowy $p(a)$ to prawdopodobieństwo wystąpienia danego tekstu źródłowego. Rozbija to problem początkowy na dwa podproblemy.

Znalezienie najlepszego tłumaczenia ${\tilde {p}}$ polega więc na wybraniu tego o najwyższym prawdopodobieństwie:

${\tilde {p}}={\underset {p\in p^{*}}{\arg \max }}\ p(p|a)={\underset {p\in p^{*}}{\arg \max }}\ p(a|p)p(p)$

Dosłowna implementacja tego wzoru mogłaby polegać na zachłannym przeszukiwaniu wszystkim możliwych ciągów p* w języku źródłowym. Wydajne przeszukiwanie należy do zadań dekodera tłumaczenia maszynowego, który korzysta z ciągu w języku obcym, metod heurystycznych i innych metod do zachowania kompromisu pomiędzy ograniczaniem przestrzeni przeszukiwań a przyzwoitą jakością przekładu.

Jako że przechowywanie wszystkich możliwych ciągów języka źródłowego i ich tłumaczeń nie jest możliwe, tekst jest przeważnie tłumaczony zdanie po zdaniu, jednak nawet to ograniczenie nie jest wystarczające.

Pierwotnie modele tłumaczenia statystycznego jako podstawową jednostkę wykorzystywały wyrazy. Były to:

• Modele 1-5 – opracowany przez IBM
• HMM (Hidden Markov Model), autor – Stephen Vogel
• Model 6, autorstwa Franza-Josepha Ocha

Najefektywniejsze obecnie systemy pracują na większych od wyrazów strukturach składniowych, jak np. zdania, jednak wciąż używają dopasowań wyrazów do obliczania parametrów niezbędnych przy translacji.

Korzyści

Często wymieniane korzyści płynące z tłumaczenia statystycznego, w porównaniu do tradycyjnego podejścia to:

• lepsze użycie zasobów – istnieje olbrzymia liczba tekstów w języku naturalnym w postaci cyfrowej, gotowej do obróbki przez systemy tłumaczenia; w ogólności systemy TS nie są tworzone pod konkretne pary języków (choć dla niektórych par rezultaty mogą być dużo lepsze niż dla innych); tworzenie systemów opartych na regułach wymaga ręcznego opracowania reguł językowych, co angażuje dużą ilość zasobów ludzkich, co może być kosztowne, systemów takich nie można w łatwy sposób dostosować do obsługi języków innych niż zakładanych przy tworzeniu systemu;
• bardziej naturalnie brzmiące tłumaczenie – systemy tłumaczenia statystycznego bazują na tekstach przełożonych przez człowieka, więc przekład brzmi bardziej naturalnie niż tekst ułożony na podstawie zaprogramowanych reguł.

Tłumaczenie na poziomie wyrazów

Podstawową jednostką tłumaczenia tego typu są wyrazy pewnego języka naturalnego. Zazwyczaj liczba wyrazów w zdaniach źródłowych różni się od ich tłumaczeń z powodu wyrazów złożonych, morfologii oraz idiomów. Wskaźnik informujący nas o tym ile wyrazów produkowanych jest przez słowa języka źródłowego nazywamy płodnością. W teorii zakładamy, że każde z wyprodukowanych słów utożsamiamy z tym samym obiektem. W praktyce nie zawsze musi to być prawdziwe. Dla przykładu polskie słowo „zamek”, będące homonimem, możemy przełożyć na angielskie „castle” lub „lock”.

Przykładem systemu tłumaczenia na poziomie wyrazów jest ogólnodostępny pakiet GIZA++ (licencja GPL), zawierający program trenujący dla modeli IBM, modelu HMM oraz Modelu 6.

Tłumaczenie oparte na wyrazach nie jest już zbyt często używane i zostaje zastępowane systemami koncentrującymi się na frazach, które jednak wciąż korzystają z GIZY++ (lub podobnych programów), dla dopasowania korpusu językowego. Dopasowania ułatwiają wyciąganie fraz lub wnioskowanie reguł składniowych.

Sprawia to, że pomimo iż same tłumaczenia na poziomie wyrazów nie są obecnie popularne, problem dopasowań wyrazów jest ciągle poruszany, a algorytmy ulepszane.

Tłumaczenie na poziomie zdań

Tłumaczenie bazujące na zdaniach stara się ominąć ograniczenia tłumaczeń na poziomie wyrazów, poprzez przekład całych ciągów zdań o różnych długościach. Ciągi te zwane są blokami bądź frazami, jednak nie są to frazy w rozumieniu lingwistycznym, ale frazy wyciągnięte z korpusu równoległego przy użyciu metod statystycznych. Zastosowanie fraz w rozumieniu lingwistycznym jest oczywiście możliwe, lecz uzyskana jakość tłumaczenia jest w takim przypadku gorsza.

Problemy przy tłumaczeniu statystycznym

Do problemów z jakimi borykają się systemy tłumaczenia statystycznego należą:

• wyrazy złożone
• homonimy
• idiomy – mogą być szczególnie problematyczne przy tłumaczeniach na poziomie wyrazów; ze względu na fakt, iż występują w korpusach rzadziej od słów składających się na nie, mogą być czasem przetłumaczone w sposób groteskowy. Przykładem może być angielskie „It rains cats and dogs” – czyli polskie „leje jak z cebra”, co w statystycznym tłumaczeniu może zostać przełożone dosłownie na „pada kotami i psami”.
• morfologia
• szyk wyrazów w zdaniu – różni się w zależności od języka. Pewnej klasyfikacji można dokonać określając typową kolejność występowania w zdaniu podmiotu, orzeczenia i dopełnienia, można więc mówić o językach SVO (Subject, Verb, Object), czy SOV (Subject, Object, Verb). Występują także inne różnice gramatyczne między językami, np. w sposobie odmiany rzeczowników lub układzie wyrazów w zdaniach pytających.
• wyrazy spoza słownika – systemy tłumaczenia statystycznego przechowują różne odmiany wyrazów jako odrębne ciągi znaków niebędące w żadnej relacji ze sobą, tak więc formy lub frazy nie znajdujące się w zestawie treningowym systemu nie mogą zostać przetłumaczone.

Linki zewnętrzne

• http://www.statmt.org/ – wprowadzenie do tłumaczenia statystycznego wraz z odnośnikami
• Tekst dotyczący tłumaczenia statystycznego w języku polskim. staff.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].