Przejdź do zawartości

Trzustka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Część jamy brzusznej człowieka. 1–7: drogi żółciowe, 8: brodawka większa dwunastnicy, 9: pęcherzyk żółciowy, 10–11: płaty wątroby, 12: śledziona, 13: przełyk, 14: żołądek, 15: trzustka, 16: przewód trzustkowy dodatkowy, 17: przewód trzustkowy, 18: jelito cienkie, 19: dwunastnica, 20: jelito czcze, 21–22: nerki.
Trzustka kota domowego.
Trzustka człowieka. 1: głowa trzustki, 2: wyrostek haczykowaty, 3: wcięcie trzustki, 4: trzon t., 5: powierzchnia przednia t., 6: powierzchnia wewnętrzna t., 7: powierzchnia górna t., 8: brzeg przedni t., 9: brzeg wewnętrzny t., 10: guz sieciowy, 11: ogon t., 12: dwunastnica.

Trzustka (łac. pancreas) – narząd gruczołowy kręgowców, przy czym trzustka wyspowa występuje też u innych strunowców[1]. Przybiera rozmaite formy u różnych taksonów. Może być zwartym narządem lub być rozproszona wśród innych tkanek. Powstaje z trzech zawiązków w nabłonku jelita, przy czym u ssaków jeden zanika. Składa się z dwóch rodzajów tkanek: pęcherzykowej i wyspowej. Pęcherzyki trzustkowe są gruczołami zewnątrzwydzielniczymi produkującymi wiele enzymów trawiennych, rozkładających różne rodzaje pokarmu. Łączą się one z wydzielinami ścian uchodzących do jelita przewodów wyprowadzających, tworząc sok trzustkowy. Wysepki trzustkowe są rozproszone lub tworzą odrębny narząd. Wyróżnia się w nich 5 rodzajów komórek. Pełnią funkcję gruczołów dokrewnych, wydzielając m.in. hormony: insulinę, somatostatynę, a u żuchwowców też glukagon.

Budowa

[edytuj | edytuj kod]

Trzustka składa się z dwóch rodzajów tkanek: trzustki pęcherzykowej, pełniącej zewnątrzwydzielniczą funkcję gruczołu trawiennego i trzustki wyspowej, pełniącej funkcję wewnątrzwydzielniczą (dokrewną)[2][3][1]. U czworonogów zdecydowanie większą część narządu stanowi trzustka pęcherzykowa (zbudowana z pęcherzyków trzustkowych), natomiast trzustka wyspowa jest w niej rozrzucona w postaci mikroskopowych skupień komórek, zwanych wyspami trzustkowymi (Langerhansa)[3][1]. U ryb trzustka wyspowa może być inaczej ukształtowana. U śluzic i minogokształtnych jest osobnym narządem, u mięśniopłetwych ma postać zgrupowań kanalików w trzustce pęcherzykowej, a u dwudysznych jej wysepki odgraniczone są otoczkami Glissona[1].

Trzustka rozwija się z nabłonka jelita jako 3 zawiązki, położone w sąsiedztwie wątroby. Są to: trzustka grzbietowa (pancreas dorsale), trzustka brzuszna prawa (pancreas ventrale dextrum) i trzustka brzuszna lewa (pancreas ventrale sinistrum). Zawiązki te łączą się później formując jeden narząd, przy czym u ssaków ostatni z wymienionych zanika i narząd formują tylko dwa[3][4].

Budowa trzustki jest bardzo różnorodna. U śluzic, minogokształtnych i dwudysznych trzustka ma postać licznych, drobnych tworów w ścianie jelita i określana jest trzustką rozproszoną[4][1]. U spodoustych jest dwupłatowa: płat brzuszny leży na przedniej ścianie jelita, a większy, grzbietowy – równolegle do ściany żołądka[1]. U mięśniopłetwych i większości ryb kostnoszkieletowych trzustka jest rozproszona w grudki i sznury położone w krezce jelita, międzyjelitowej tkance tłuszczowej lub wzdłuż większych naczyń krwionośnych[1][4]. U karpiowatych i okoniowatych jej tkanka wnika w wątrobę, tworząc wątrobotrzustkę. Zwarta trzustka występuje zaś u łososiowatych i sumowatych[1].

U czworonogów trzustka jest zwarta, wydłużona i ma 1–3 magistralne przewody wyprowadzające[4]. U ptaków trzustka jest wąska, bladoróżowa lub szarożółta i połączona więzadłami otrzewnowymi z dwunastnicą. Leży w pętli dwunastniczej, niekiedy wypełniając ją całkowicie. Zwykle budują ją 3 płaty: dogrzbietowy (lobus pancreatis dorsalis), dobrzuszny (l. p. ventralis) i śledzionowy (l. p. splenalis). Kura domowa i gołąb skalny mają 3 przewody wyprowadzające: dogrzbietowy, dobrzuszny i dodatkowy. Ujścia i liczba przewodów mogą się jednak różnić u ptaków nawet w obrębie tego samego gatunku[5].

U ssaków kształt trzustki jest zróżnicowany i często trudny do określenia. Może ona np. obejmować żyłę wrotną lub całkowicie ją obudowywać, tworząc pierścień trzustki (anulus pancreatis), jak to ma miejsce np. u świni i konia[3]. U ssaków domowych trzustkę dzieli się ogólnie na płat lewy (lobus pancreatis sinister), trzon (corpus pancreatis) i płat prawy (l. p. dexter)[3]. U człowieka wyróżnia się (od lewej do prawej): ogon trzustki (cauda p.), trzon t. (corpus p.), szyjkę t. (collum p.) i głowę t. (caput p.). Ostatnia z części wyposażona jest w wyrostek haczykowaty (processus uncinatus) skierowany w lewo i w dół i oddzielony wcięciem (incisura pancreatis)[6].

Mogą występować jeden lub dwa magistralne przewody wyprowadzające: przewód trzustkowy i przewód trzustkowy dodatkowy. Przewód trzustkowy wychodzi z trzustki brzusznej i uchodzi na brodawce dwunastnicy, zwykle razem z przewodem żółciowym (czasem łączy się z nim i uchodzą wspólnie[4]). Może on ulegać całkowitemu zanikowi, jak u świni i bydła. Przewód trzustkowy dodatkowy wychodzi z trzustki grzbietowej, uchodzi do dwunastnicy i również może być zanikły, jak np. u kota[3]. U człowieka występują oba przewody[6].

 Osobny artykuł: Trzustka człowieka.

Funkcje

[edytuj | edytuj kod]
Wysepka trzustkowa z oznaczonymi komórkami A
Wysepka trzustkowa z oznaczonymi komórkami B

Trzustka pęcherzykowa

[edytuj | edytuj kod]

Trzustka pęcherzykowa jest panlitycznym gruczołem trawiennym. Wytwarzany przez nią sok trzustkowy zawiera enzymy trawiące różne składniki pokarmu, w tym węglowodany, białka i tłuszcze[3]. Każdy pęcherzyk trzustkowy buduje kilkanaście komórek o bogatej siateczce śródplazmatycznej szorstkiej, co wiąże się z intensywną biosyntezą białek. Białka, głównie enzymy, są odprowadzane przez system przewodów, których komórki wydzielają wodę i elektrolity, zapewniające zasadowy odczyn soku (ponad 8 pH). Wiele z nich jest wytwarzana w postaci nieaktywnych proenzymów. Do ważniejszych enzymów wytwarzanych przez trzustkę należą: trypsynogen (aktywowany przez enterokinazę i trypsynę do trypsyny), chymotrypsynogen (aktywowany do chymotrypsyny przez trypsynę), proelastaza (aktywowana przez trypsynę do elastazy), prokarboksypeptydazy A i B (aktywowane przez trypsynę do karboksypeptydazy A i B), lipaza trzustkowa, fosfolipaza, esterazy, amylaza trzustkowa i nukleazy[2].

Regulacja wydzielania soku odbywa się przez sieć złożonych mechanizmów i uczestniczą w niej układ nerwowy, hormony i peptydy jelitowe. Wydzielanie następuje trójfazowo. Pierwszą jest faza głowowa wywoływana przez żucie i bodźce zmysłowe. Jej nasilenie jest różne i np. u dorosłego bydła prawie jej brak. Pokarm w żołądku drażni jego mechanoreceptory i chemoreceptory, wywołując fazę żołądkową. Trafiające do jelita białka i tłuszcze indukują fazę jelitową, która trwa dopóki pokarm znajduje się w jelicie cienkim[2].

Trzustka wyspowa

[edytuj | edytuj kod]

W wysepkach trzustkowych wyróżnia się 5 rodzajów komórek[1][2]. Komórki A produkują glukagon, który stymuluje rozpad glikogenu w wątrobie i syntezę glukozy, zwiększając jej stężenie w krwi. Komórki B wytwarzają insulinę, której jednym z ważniejszych zadań jest doprowadzenie do zmagazynowania glukozy w postaci glikogenu wątrobowego. Komórki D wydzielają somatostatynę, która hamuje wytwarzanie glukagonu i insuliny, zmniejszając metabolizm składników pokarmowych[2]. Komórki F (PP) produkują polipeptyd trzustkowy, który hamuje wydzielanie przez trzustkę enzymów i dwuwęglanów[7]. Ponadto wyróżnia się jeszcze bezziarniste komórki C[1].

Spośród wymienionych jedynie insulina jest syntetyzowana prawie przez wszystkie strunowce. Śluzice i minogokształtne mają tylko komórki A i D. Glukagon wytwarzany jest tylko u żuchwowców, gdyż tylko one mają komórki B. U spodoustych i dwudysznych występują komórki A, B, C i D. U ryb kostnoszkieletowych wykryto także komórki F[1]. Ssaki mają komórki A, B, D i F[2].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k Wincenty Kilarski: Anatomia ryb. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2012, s. 271-274, 424-427.
  2. a b c d e f Wiesław Barej, Henryk Bieguszewski, Stanisław Bobek, Luiza Dusza, Tadeusz Krzymowski, Mirosława Maciejewska, Krystyna Pierzchała-Koziec, Jadwiga Przała, Franciszek Przała, Janusz Rząsa, Wiesław Skrzypczak, Tadeusz Studziński, Grzegorz Załucki: Fizjologia Zwierząt. PWRiL, 1998, s. 192-197, 478-485. ISBN 83-09-01792-8.
  3. a b c d e f g Kazimierz Krysiak, Krzysztof Świeżyński: Anatomia zwierząt T. 2. Narządy wewnętrzne i układ krążenia. Wyd. III. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 154-155. ISBN 978-83-01-16751-6.
  4. a b c d e Henryk Szarski: Przewód pokarmowy kręgowca. W: Anatomia porównawcza kręgowców. Warszawa: PWN, 1976, s. 552-553.
  5. Henryk Kobryń, Franciszek Kobryńczuk: Anatomia zwierząt, t. 3 Gruczoły dokrewne, układ nerwowy, narządy zmysłów, powłoka wspólna i anatomia ptaków. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 380.
  6. a b Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka tom II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4152-1.
  7. Krzysztof Lewandowski, Andrzej Lewiński, Adam Gesing, Anna Gonerska-Szadkowska: Hormony peptydowe wydzielane w przewodzie pokarmowym. W: Wykłady z fizjologii człowieka. Małgorzata Tafil-Klawe, Jacek J. Klawe.. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009. ISBN 978-83-200-3194-2.
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy