Vanellus
| Vanellus[1] | |||||
| Brisson, 1760[2] | |||||
 Czajka zwyczajna (V. vanellus) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj |
Vanellus | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Tringa vanellus Linnaeus, 1758 | |||||
| |||||
| Gatunki | |||||
| |||||
Vanellus – rodzaj ptaków z podrodziny sieweczek (Charadriinae) w rodzinie sieweczkowatych (Charadriidae).
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji, Afryce, Australii i Oceanii oraz w Ameryce Południowej i Centralnej[31].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała 20–38 cm; masa ciała 99–426 g; rozpiętość skrzydeł 55–87 cm[31].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Vanellus: średniowiecznołac. vanellus „czajka”, od zdrobnienia łac. vannus „szeroki wachlarz, wiejadło”; w aluzji do szerokich skrzydeł i zwisającego lotu[32].
- Tringa: średniowiecznołac. tringa nazwa nadana samotnikowi przez Ulissesa Aldrovandiego w 1599 roku, od gr. τρυγγας trungas „wielkości drozda, białozady brodzący ptak, machający ogonem”, wspomniany przez Arystotelesa, dalej nie zidentyfikowany, ale przez późniejszych autorów identyfikowany jako bekas, pliszka lub pluszcz[33]. Gatunek typowy: Tringa vanellus Linnaeus, 1758.
- Acanthropterus: gr. ακανθα akantha „kolec, cierń”, od ακη akē „punkt”; πτερον pteron „skrzydło”[34]. Gatunek typowy: Charadrius malabaricus Boddaert, 1783.
- Chettusia: włoska nazwa Chettusia, odpowiednik rosyjskiej nazwy Keptuschka dla czajki towarzyskiej[35]. Gatunek typowy: Charadrius gregarius Pallas, 1771.
- Acanthopteryx: gr. ακανθα akantha „kolec, cierń”, od ακη akē „punkt”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”[36]. Gatunek typowy: Charadrius spinosus Linnaeus, 1758.
- Gavia: łac. Gavia „niezidentyfikowany ptak morski”, może jakiś głuptak[37]. Gatunek typowy: Tringa vanellus Linnaeus, 1758.
- Sarciophorus: gr. σαρκιον sarkion „kawałek ciała”, od zdrobnienia σαρξ sarx, σαρκος sarkos „ciało, mięso”; -φορος -phoros „noszący”, od φερω pherō „nosić”[38]. Gatunek typowy: Charadrius pileatus J.F. Gmelin, 1789 (= Charadrius tectus Boddaert, 1783).
- Belonopterus: gr. βελονη belonē „igła”, od βελος belos „strzała”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”[39]. Gatunek typowy: Tringa cajanensis Latham, 1790 (= Parra cayennensis J.F. Gmelin, 1789)[a]
- Sarcogrammus: gr. σαρξ sarx, σαρκος sarkos „ciało, mięso”; γραμμη grammē „linia, pociągnięcie pióra”, od γραφω graphō „pisać”[40]. Gatunek typowy: Charadrius goensis Latham, 1801 (= Tringa indica Boddaert, 1783).
- Stephanibyx: Gr. στεφανος stephanos „korona”, od στεφανοω stephanoō „koronować”; nowołac. ibyx „czajka”, od gr. ιβυξ ibux, ιβυκος ibukos „nieznany hałaśliwy ptak”[41]. Gatunek typowy: Charadrius coronatus Boddaert, 1783.
- Tylibyx: gr. τυλη tulē „obrzęk, gruboskórny”; nowołac. ibyx „czajka”, od gr. ιβυξ ibux, ιβυκος ibukos „nieznany hałaśliwy ptak”[42]. Gatunek typowy: Lobivanellus melanocephalus Rüppell, 1845.
- Xiphidiopterus: gr. ξιφιδιον xiphidion „sztylet”, zdrobnienie od ξιφος xiphos „miecz”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”[43]. Gatunek typowy: Vanellus albiceps Gould, 1834.
- Vanellochettusia: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Vanellus' Brisson 1760 i Chettusia Bonaparte, 1841[44]. Gatunek typowy: Charadrius leucurus M.H.C. Lichtenstein, 1823.
- Lobipluvia: łac. lobus „płat”, od gr. λοβος lobos „płat”; fr. Pluvier „siewka”, od średniowiecznołac. plovarius lub pluviarius „siewka”[45]. Gatunek typowy: Charadrius malabaricus Boddaert, 1783.
- Ptiloscelys: epitet gatunkowy Vanellus ptiloscelis G.R. Gray & Mitchell, 1847[b][46]. Gatunek typowy: Charadrius resplendens von Tschudi, 1843.
- Defilippia: prof. Filippo De Filippi (1814–1867), włoski zoolog, dyrektor sekcji zoologicznej Museo Regionale di Scienze Naturali di Torino w latach 1848–1867[47]. Gatunek typowy: Chettusia crassirostris Hartlaub, 1855; młodszy homonim Defilippia Lioy, 1864 (Diptera).
- Hemiparra: gr. ἡμι- hēmi- „pół-” , od ἡμισυς hēmisus „połowa”; rodzaj Parra Linnaeus, 1766 (długoszpon)[c][48]. Gatunek typowy: Chettusia crassirostris Hartlaub, 1855.
- Limnetes: gr. λιμνητης limnētēs „żyjący na bagnach”, od λιμνη limnē „bagno”[49]. Nazwa zastępcza dla Defilippia Salvadori, 1865.
- Nonnusia: Nonnus (żyjący w 400 roku), pisarz grecki, który podjął się ambasadorowania w Etiopii i na Bliskim Wschodzie (por. średniowiecznołac. nonnus „starszy mnich, tytuł papieża”, od gr. νοννος nonnos mnich)[50]. Gatunek typowy: Chettusia crassirostris Hartlaub, 1855.
- Dilobus: gr. δι- di- „podwójny”, od δις dis „dwukrotny”, od δυο duo „dwa”; λοβος lobos „płat”[51]. Nazwa zastępcza dla Lobipluvia Bonaparte, 1856 ze względu na puryzm.
- Lobibyx: łac. lobus „płat”, od gr. λοβος lobos „płat”; nowołac. ibyx „czajka”, od gr. ιβυξ ibux, ιβυκος ibukos „nieznany hałaśliwy ptak”[52]. Gatunek typowy: Tringa lobata Latham, 1801 (= Vanellus novaehollandiae Stephens, 1819)[d].
- Anomalophrys: gr. ανωμαλος anōmalos „dziwny, nierówny”, od negatywnego przedrostka αν- an-; ομαλος omalos „równy”; οφρυς ophrus, οφρυος ophruos „brwi”; w przeciwieństwie do dorosłego ptaka, młodociana czajka rdzawopierśna ma szerokie rdzawe brwi[53]. Gatunek typowy: Lobivanellus superciliosus Reichenow, 1886.
- Eurypterus: gr. ευρυς eurus „szeroki”; -πτερος -pteros „-skrzydły”[54]. Gatunek typowy: Charadrius leucurus M.H.C. Lichtenstein, 1823; młodszy homonim Eurypterus De Kay, 1826 (Eurypterida).
- Euhyas: gr. ευ eu „dobry”; rodzaj Hyas Gloger, 1827[e] (pijawnik)[55]; nowa nazwa dla Eurypterus Sharpe, 1896.
- Microsarcops: gr. μικροσαρκος mikrosarkos „z małym ciałem”, od μικρος mikros „mały”; σαρξ sarx, σαρκος sarkos „ciało”; ωψ ōps, ωπος ōpos „oblicze”[56]. Gatunek typowy: Pluvianus cinereus Blyth, 1842.
- Zonifer: gr. ζωνη zōnē „opaska, pas”; φερω pherō „nosić” (por. łac. zona „pas”; ferre „nosić”)[57]. Gatunek typowy: Charadrius tricolor Vieillot, 1818.
- Zapterus: gr. ζα- za- „bardzo, silny”; πτερος pteros „skrzydlaty”, od πτερον pteron „skrzydło”[58]. Nowa nazwa dla Euhyas Sharpe, 1896.
- Afribyx: łac. Afer, Afra „Afrykanin, afrykański”, od Africa „Afryka”; nowołac. ibyx „czajka”, od gr. ιβυξ ibux, ιβυκος ibukos „nieznany hałaśliwy ptak”[59]. Gatunek typowy: Vanellus lateralis A. Smith, 1839[f].
- Rogibyx: John Porter Rogers (1873–1941), australijski kolekcjoner; nowołac. ibyx „czajka”, od gr. ιβυξ ibux, ιβυκος ibukos „nieznany hałaśliwy ptak”[60]. Gatunek typowy: Vanellus cucullatus Temminck, 1830 (= Vanellus tricolor Horsfield, 1821 (= Charadrius macropterus Wagler, 1827).
- Titihoia: onomatopeja w języku zulu I’titihoya dla czajki czarnoskrzydłej[61]. Gatunek typowy: Charadrius melanopterus Cretzschmar, 1829.
- Dorypaltus: gr. δοριπαλτος doripaltos „dzierżący włócznię”, od δορυ doru, δορατος doratos „włócznia”; παλλω pallō „dzierżyć”[62]. Gatunek typowy: †Dorypaltus prosphatus Brodkorb, 1959.
- Anitibyx: Anita Rodenkirchen-Bartsch, niemiecka ornitolożka amatorka; nowołac. ibyx „czajka”, od gr. ιβυξ ibux, ιβυκος ibukos „nieznany hałaśliwy ptak”[63]. Gatunek typowy: Charadrius armatus Burchell, 1822.
- Viator: łac. viator, viatoris „podróżny, posłaniec”, od via „droga”[64]. Gatunek typowy: †Viator picis Campbell, 1979; młodszy homonim Viator Vokes, 1974 (Gastropoda).
- Afrovanellus: łac. Afer, Afra „Afrykanin, afrykański”; rodzaj Vanellus Brisson, 1760[65]. Gatunek typowy: Charadrius tectus Boddaert, 1783.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[66]:
- Vanellus malarbaricus (Boddaert, 1783) – czajka brunatna
- Vanellus lugubris (Lesson, 1826) – czajka żałobna
- Vanellus melanopterus (Cretzschmar, 1829) – czajka czarnoskrzydła
- Vanellus tectus (Boddaert, 1783) – czajka czarnoczuba
- Vanellus coronatus (Boddaert, 1783) – czajka koroniasta
- Vanellus vanellus (Linnaeus, 1758) – czajka zwyczajna
- Vanellus chilensis (G.I. Molina, 1782) – czajka miedziana
- Vanellus resplendens (von Tschudi, 1843) – czajka andyjska
- Vanellus duvaucelii (Lesson, 1826) – czajka rzeczna
- Vanellus tricolor (Vieillot, 1818) – czajka białogardła
- Vanellus crassirostris (Hartlaub, 1855) – czajka białolica
- Vanellus miles (Boddaert, 1783) – czajka płatkolica
- Vanellus spinosus (Linnaeus, 1758) – czajka szponiasta
- Vanellus albiceps Gould, 1834 – czajka białołbista
- Vanellus armatus (Burchell, 1822) – czajka srokata
- Vanellus indicus (Boddaert, 1783) – czajka indyjska
- Vanellus macropterus (Wagler, 1827) – czajka jawajska
- Vanellus senegallus (Linnaeus, 1766) – czajka płowa
- Vanellus melanocephalus (Rüppell, 1845) – czajka czarnogłowa
- Vanellus superciliosus (Reichenow, 1886) – czajka rdzawopierśna
- Vanellus leucurus (M.H.C. Lichtenstein, 1823) – czajka stepowa
- Vanellus gregarius (Pallas, 1771) – czajka towarzyska
- Vanellus cinereus (Blyth, 1842) – czajka szarogłowa
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Vanellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ M.J. Brisson: Ornithologie, ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, especes & leurs variétés, a laquelle on a joint une description exacte de chaque espece, avec les citations des auteurs qui en ont traité, les noms quils leur ont donnés, ceux que leur ont donnés les différentes nations, & les noms vulgaires. T. 5. Parisiis: Ad Ripam Augustinorum, apud Cl. Joannem-Baptistam Bauche, bibliopolam, ad Insigne S. Genovesae, & S. Joannis in Deserto, 1760, s. 94. (fr. • łac.).
- ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 263. (łac.).
- ↑ J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum. London: Richard Taylor, 1828, s. 100. (ang.).
- ↑ Ch.-L. Bonaparte: Iconografia della fauna italica: per le quattro classi degli animali vertebrati. Roma: Tip. Salviucci, 1838, s. (23). (fr.).
- ↑ G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma and an indication of the typical species of each genus. Wyd. 2nd ed., rev., augm., and accompanied with an index. London: R. and J.E. Taylor, 1841, s. 84. (ang.).
- ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 433. (niem.).
- ↑ H.E. Strickland. On some New Genera of Birds. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 9, s. 32, 1841. (ang.).
- ↑ a b c d e H.G.L. Reichenbach: Avium systema naturale. Das natürliche system der vögel mit hundert tafeln grösstentheils original-abbildungen der bis jetzt entdecken fast zwölfhundert typischen formen. Vorlaüfer einer iconographie der arten der vögel aller welttheile. Dresden und Leipzig: Expedition der vollständigsten naturgeschichte, 1850, s. xviii. (niem.).
- ↑ J.F. von Brandt: Vanellochettusia. W: A. Lehmann: Reise nach Buchara und Samarkand in den Jahren 1841 und 1842. St. Petersburg: Akademie der Wissenschaften, 1852, s. 324. (niem.).
- ↑ Bonaparte 1856 ↓, s. 418.
- ↑ Bonaparte 1856 ↓, s. 419.
- ↑ T. Salvadori. Intorno a due nouvi generi di uccelli. „Atti della Società italiana di scienze naturali”. 8, s. 373, 1865. (wł.).
- ↑ T. Salvadori. Su due nuovi generi di uccelli. „Atti della Società italiana di scienze naturali”. 8, s. 270, 1865. (wł.).
- ↑ Finsch i Hartlaub 1870 ↓, s. 640.
- ↑ Finsch i Hartlaub 1870 ↓, s. 641.
- ↑ Heine i Reichenow 1882–1890 ↓, s. 335.
- ↑ Heine i Reichenow 1882–1890 ↓, s. 334.
- ↑ Sharpe 1896 ↓, s. 156.
- ↑ Sharpe 1896 ↓, s. 171, 736.
- ↑ Sharpe 1896 ↓, s. 736.
- ↑ Sharpe 1896 ↓, s. 133.
- ↑ Sharpe 1896 ↓, s. 154.
- ↑ H.Ch. Oberholser. Some untenable names in ornithology. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 51, s. 201, 1899. (ang.).
- ↑ a b G.M. Mathews: The birds of Australia. Cz. 3. London: Witherby & Co., 1913, s. 41. (ang.).
- ↑ A. Roberts. Classification of S. African birds. Some additional notes. „Annals of the Transvaal Museum”. 10 (2), s. 79, 1924. (ang.).
- ↑ P. Brodkorb. The Pleistocene Avifauna of Arredondo, Florida. „Bulletin of the Florida State Museum, Biological Sciences Series”. 4 (9), s. 281, 1959. (ang.).
- ↑ H.E. Wolters. Aus der omithologischen Sammlung des Museums Alexander Koenig. III. „Bonner zoologische Beiträge”. 25, s. 284, 1974. (niem.).
- ↑ K.E. Campbell: The non-passerine Pleistocene avifauna of the Talara Tar Seeps, northwestern Peru. Toronto: Royal Ontario Museum, 1979, s. 1018, seria: Life sciences contributions, nr 118. ISBN 0-88854-230-5. (ang.).
- ↑ B.C. Livezey. Phylogenetics of modern shorebirds (Charadriiformes) based on phenotypic evidence: analysis and discussion. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 160 (3), s. 567–618, 2010. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2010.00635.x. (ang.).
- ↑ a b T. Piersma & P. Wiersma: Family Charadriidae (Plovers). W: J. del Hoyo, A. Elliott & J. Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 3: Hoatzin to Auks. Barcelona: Lynx Edicions, 1996, s. 411–414, 417–420. ISBN 84-87334-20-2. (ang.).
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Vanellus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Tringa.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Acanthropterus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Chettusia.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Acanthopteryx.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Gavia.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Sarciophorus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Belonopterus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Sarcogrammus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Stephanibyx.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Tylibyx.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Xiphidiopterus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Vanellochettusia.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Lobipluvia.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Ptiloscelys.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Defilippia.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Hemiparra.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Limnetes.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Nonnusia.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Dilobus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Lobibyx.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Anomalophrys.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Eurypterus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Euhyas.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Microsarcops.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Zonifer.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Zapterus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Afribyx.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Rogibyx.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Titihoia.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Dorypaltus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Anitibyx.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Viator.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Afrovanellus.
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Charadriinae Leach, 1820 – sieweczki (wersja: 2023-12-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-12-17].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ch.-L. Bonaparte. Excursions dans les divers musées d’Allemagne, de Hollande et de Belgique, et Tableaux paralléliques de l’ordre des Échassiers. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 43, s. 410–421, 1856. (fr.).
- O. Finsch & G. Hartlaub: Ordo VII. Grallae, L.. W: K.K. von der Decken: Baron Carl Claus von der Deckens reisen in Ost-Afrika in den jahren 1859 bis 1865. Cz. 4: Die Vogel Ost-Afrikas. Heidelburg: C.F. Winter’sche Verlagshandlung, 1870, s. 609–790. (niem.).
- R.B. Sharpe: Catalogue of the Limicolæ in the collection of the British Museum. Cz. 24: Perching Birds. London: Printed by order of the Trustees, 1896, s. 1–794, seria: Catalogue of the Birds in the British Museum. (ang.).
- F. Heine & A. Reichenow: Nomenclator Musei Heineani Ornithologici; Verzeichniss der Vogel-Sammlung des Kgl. Oberamtmanns Ferdinand Heine. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1882–1890, s. 1–373. (niem.).
- James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).