Wół domowy
| Bubalus bubalis[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
wół domowy[2] |
Wół domowy[2] (Bubalus bubalis[3]) – ssak z rodziny wołowatych.
Hodowany powszechnie w południowo-wschodniej Azji, a także w północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Środkowej i Południowej, Australii, a nawet na południu Europy.
Udomowienie nastąpiło prawdopodobnie 4 000–3 000 lat p.n.e.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Wół domowy został opisany przez Linneusza w 1758 roku pod nazwą Bubalus bubalis, a arni azjatycki – w 1872 (Kerr) jako Bubalus arnee. Naukowa nazwa wołu domowego to Bubalus arnee f. bubalis (udomowiona forma bawołu indyjskiego). Nazwa Bubalus bubalis została jednak przyjęta jako powszechnie stosowana[3]. Taką też zastosowano w Mammal Species of the World (2005)[4] oraz Polskim nazewnictwie ssaków świata (2015)[2]. W języku angielskim istnieje rozróżnienie na river buffalo i swamp buffalo, formalnie opisane jako dwa różne podgatunki[5]: pierwszy nominatywny, B. b. bubalis, drugi – B. b. carabanesis[6]. Autorzy Mammal Species of the World nie uznają B. b. carabanesis[4].
Opisano następujące podgatunki[4][2]:
- arni azjatycki (B. (b.) arnee; Kerr, 1792)
- wół domowy (B. (b.) bubalis )
- B. b. fulvus (Blanford, 1891)
- B. b. kerabau (Fitzinger, 1860)
- B. b. migona Deraniyagala, 1952
- B. b. theerapati Groves, 1996
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała około 3 m u samców[5], ogona 60-100 cm; wysokość w kłębie około 200 cm u samców. Masa ciała 400-900 kg, zależnie od rasy[5] (według innego źródła 250–550 kg u udomowionych); dzikie bawoły są cięższe, osiągają masę 700–1200 kg[7]. Budowa bardzo krępa, masywna, nogi silne, zakończone szerokimi racicami. Osobniki obojga płci mają potężne rogi, rowkowane, a w przekroju trójkątne. Zależnie od rasy mogą mieć różny kształt i rozmiar, od niewielkich i skręconych po długie i proste u dzikich bawołów[8]. U części ras rogi w zaniku[5]. Ciało jest pokryte rzadkimi włosami, u młodych osobników gęstymi. W strefach umiarkowanych lub na dużych wysokościach woły mogą wykształcać gęstą okrywę włosową. Przeważnie sierść i skóra mają barwę od łupkowoszarej do czarnej[8]. Bardzo szerokie i znacznie rozstawione racice są ważnym przystosowaniem do życia w bagniskach[5], na mokradłach i na przybrzeżnych płyciznach.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Pierwotnie występował w Indiach i Azji Południowo-Wschodniej. Stamtąd w czasach historycznych został sprowadzony do Europy, Afryki, Ameryki, Australii i Japonii[5].
Środowisko, tryb życia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowiskiem życia dzikich wołów domowych pierwotnie były rosnące w strefie tropikalnej i subtropikalnej nadrzeczne lasy, podmokłe tereny trawiaste i mokradła. Współcześnie dzikie woły ograniczone są do bagnistych terenów trawiastych i szuwarów, zmniejszył się również ich zasięg występowania[7]. Woły najchętniej przebywają w miejscach zacienionych i częściowo nawodnionych[8]. W porównaniu do dzikich bawołów wyróżniają się mniej agresywnym i uleglejszym zachowaniem[7]. Zdziczałe woły żyją w stadach liczących do 30 osobników[5].
Ciąża trwa 10–11 miesięcy. Rodzi się jedno młode[5]. Cielę po narodzinach waży 32–58 kg u samców i 27–45 u samic. Do pierwszego wycielenia dochodzi w wieku 30–57 miesięcy (dane dla dwóch z pakistańskich ras)[9].
Znaczenie dla człowieka
[edytuj | edytuj kod]W 2005 na całym świecie trzymano około 168 mln wołów domowych, głównie w Azji[9]. Dzikie bawoły służą wyłącznie jako źródło mięsa. Woły domowe hoduje się jako zwierzęta pociągowe oraz dla mięsa i mleka. Zawiera ono blisko 8% tłuszczu mlecznego[5], zależnie od rasy średnio 6,8–8,6% (u ras indyjskich)[9]. Dzikie bawoły nie są pożądane na terenach wiejskich, jako że niszczą uprawy i zabijają udomowione byki, by pokryć krowy. Powstające mieszańce cechuje nieposłuszne zachowanie i niepożądane z punktu widzenia zwierząt pociągowych duże rozmiary ciała, które dodatkowo mogą prowadzić do komplikacji okołoporodowych[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bubalus bubalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 180. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b Nazwa uznana decyzją Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, 2003 (zob. Zasady tworzenia nazw systematycznych#Wyjątki)
- ↑ a b c Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder: Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. T. 1. JHU Press, 2005, s. 694. ISBN 978-0-8018-8221-0.
- ↑ a b c d e f g h i water buffalo, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-03-16] (ang.).
- ↑ Amal Ahmed Mohamed Hassan, Esraa Aly Balabela, Hanaa Abdel Sadek Oraby, Samy Anwar Darwish. Buffalo species identification and delineation using genetic barcoding markers. „Journal of Genetic Engineering and Biotechnology”. 16 (2), s. 499-505, 2018.
- ↑ a b c d 8. W: Alexandra van der Geer: Animals in Stone: Indian Mammals Sculptured Through Time. BRILL, 2008, s. 119–120.
- ↑ a b c Kenneth F. Kiple, Kriemhild Coneè Ornelas: The Cambridge World History of Food. Cambridge University Press, 2000, s. 583–585. ISBN 978-0-521-40214-9.
- ↑ a b c Antonio Borghese (red.): Buffalo production and research. Rzym: Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2005, s. 1–2, 6, seria: REU Technical Series 67.