Przejdź do zawartości

Zaburzenie osobowości

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Specyficzne zaburzenia osobowości
Klasyfikacje
ICD-10

F60

MeSH

D010554

Zaburzenie osobowości (łac. perturbatio personalitatis, ang. personality disorder) – zaburzenie psychiczne, którego istotnymi cechami są głęboko zakorzenione, trwałe, nieprzystosowawcze wzorce relacji ze środowiskiem, myślenia o nim i postrzegania go, ukonstytuowane tak dalece, że powodują trudności w funkcjonowaniu społecznym i behawioralnym. Jeżeli zostały rozpoznane przed 18. rokiem życia, nazywane są zaburzeniami w okresie dzieciństwa[1]. Poprzednie definicje zaburzeń osobowości obejmowały:

  1. kategoria zaburzeń zachowania, wyłączających nerwice i psychozy, przejawiających się w rozwoju patologicznych form osobowości, które charakteryzują się stosunkowo wysokim poziomem lęku lub skłonności do popadania w rozpacz. W ramach tego terminu rozróżnia się trzy podklasy zaburzeń: ogólne zaburzenia osobowości, zaburzenia socjopatyczne oraz dewiacje seksualne. Ta definicja dominowała w nauce aż do opublikowania trzeciego wydania Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych (1980), w którym definicja uległa rewizji[1], oraz wcześniejsza definicja:
  2. zaburzenie stanowiące efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych, czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki[1].

Ogólne objawy według DSM IV

[edytuj | edytuj kod]

W przebiegu zaburzeń osobowości, które nie są efektem organicznego uszkodzenia mózgu lub choroby psychicznej (oś I), występują zwykle następujące objawy:

  • znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak: afektywność, kontrola zachowań impulsywnych, style myślenia lub przeżywania, relacje z innymi osobami;
  • wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;
  • wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami;
  • zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub dojrzewania i trwają w okresie dorosłości;
  • subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawiają się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;
  • zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego.

Podział zaburzeń osobowości według ICD-10

[edytuj | edytuj kod]

Światowa Organizacja Zdrowia umieszcza zaburzenia osobowości w grupie F.60 i F61 klasyfikacji ICD-10[2].

Podział zaburzeń osobowości według DSM-IV[3]

[edytuj | edytuj kod]

Definicja zaburzeń osobowości według DSM-IV oś II

[edytuj | edytuj kod]

Przewlekle trwający wzorzec patologicznych zachowań i przeżywania manifestujący się w zakresie poznawczej, afektywnej, interpersonalnej, kontroli impulsów; stabilność tych wzorców, czyli sztywność zachowań prowadzi do pogorszenia funkcjonowania. Często prowadzi też do dyskomfortu osoby cierpiącej na dane zaburzenie. Kryterium rozpoznania jest wystąpienie zaburzeń przed osiągnięciem pełnoletniości oraz fakt, że nie są one spowodowane przez żadne współistniejące schorzenie.

Krótkie charakterystyki zaburzeń osobowości według DSM-5[4]

[edytuj | edytuj kod]
Wzorzec zaburzonego zachowania
Paranoiczne Nieufność i podejrzliwość wobec innych ludzi, gdyż ich motywy działania interpretowane są jako wrogie.
Schizoidalne Oderwanie, wycofanie z relacji społecznych oraz ograniczona ekspresja emocjonalna.
Schizotypowe Dominuje dolegliwe poczucie dyskomfortu w bliskich związkach; występują zaburzenia poznawcze lub percepcji oraz ekscentryczność w zachowaniu.
Antyspołeczne Lekceważenie i łamanie norm społecznych oraz praw innych ludzi.
Z pogranicza Niestabilność w związkach interpersonalnych, niestałość obrazu siebie, afektu i znaczna impulsywność.
Histrioniczne Nadmierna emocjonalność oraz zabieganie o uwagę innych.
Narcystyczne Pretensjonalność, potrzeba bycia podziwianym i brak empatii.
Unikające Zahamowanie społeczne, poczucie nieadekwatności i nadwrażliwość na negatywną ocenę.
Zależne Uległość i nadmierne przywiązanie w relacjach interpersonalnych, wynikające z przesadnej potrzeby czyjejś opieki.
Obsesyjno-kompulsyjne Zaabsorbowanie uporządkowaniem, perfekcjonizm i potrzeba kontroli.
Z. o. bliżej nieokreślone Stwierdzane gdy:
  1. wzorzec zachowań spełnia ogólne kryteria dla zaburzenia osobowości oraz obecne są cechy kilku różnych zaburzeń osobowości (choć w niewystarczającej ilości, by postawić diagnozę konkretnego);
  2. wzorzec spełnia ogólne kryteria dla zaburzenia osobowości, ale osoba spełnia kryteria zaburzenia osobowości nieujętego w DSM-5 (np. pasywno-agresywne zaburzenie osobowości).

Krótkie opisy zaburzeń os. z DSM-III-R i DSM-IV według Millona[5]

[edytuj | edytuj kod]
  • Paranoiczne – osoba stale mająca się na baczności, defensywna, nieufna, podejrzliwa. Przesadnie wyczulona na to, że ktoś może chcieć jej przeszkodzić lub skrzywdzić ją. Stale poszukuje dowodów potwierdzających spiskową teorię rzeczywistości. Siebie samą uważa za osobę postępującą w sposób słuszny, a i tak prześladowaną.
  • Schizoidalne – osoba apatyczna, zobojętniała, wycofana, osamotniona. Nie pragnie ani nie potrzebuje utrzymywania związków z innymi ludźmi. Jest w minimalnym stopniu świadoma własnych uczuć oraz uczuć innych ludzi. Nie ma żadnego celu w życiu ani ambicji, albo też ma ich niewiele.
  • Schizotypowe – osoba ekscentryczna, alienująca się, dziwaczna, nieobecna duchem. Przejawia osobliwe manieryzmy i zachowania. Odczytuje myśli innych ludzi. Zaabsorbowana niezwykłymi marzeniami i dziwnymi przekonaniami. Zaciera granice między rzeczywistością a światem fantazji.
  • Antyspołeczne – osoba impulsywna, nieodpowiedzialna, niepodporządkowująca się normom, nie do opanowania. Działa bez namysłu. Spełnia społeczne oczekiwania, o ile służy to jej samej. Lekceważy społeczne obyczaje, reguły i standardy. Postrzega samą siebie jako wolną i niezależną.
  • Z pogranicza – osoba nieprzewidywalna, manipulatorska, niestabilna. Panicznie boi się porzucenia przez innych i odosobnienia. Przeżywa gwałtowne zmieniające się nastroje. Przechodzi nagle z uczucia miłości do nienawiści i na odwrót. Widzi siebie oraz innych ludzi raz w białych, a raz w czarnych kolorach.
  • Histrioniczne – osoba o teatralnym zachowaniu, uwodzicielska, płytka, poszukująca wrażeń, próżna. Reaguje z przesadą na najdrobniejsze nawet zdarzenia. Zachowuje się ekshibicjonistycznie, aby uzyskać uwagę i przychylność innych ludzi. Postrzega samą siebie jako atrakcyjną i pełną uroku.
  • Narcystyczne – osoba egoistyczna, arogancka, mająca przesadnie wysokie mniemanie o sobie, beztroska. Pochłonięta fantazjami o sukcesach, urodzie lub osiągnięciach. Postrzega samą siebie jako godną uwielbienia, a także istotę wyższego rzędu, zasługującą wobec tego na szczególne traktowanie.
  • Unikające – osoba stale wahająca się, czująca się niezręcznie, zakłopotana, zalękniona. Odczuwa napięcie w sytuacjach społecznych z powodu obawy przed odrzuceniem. Nękana ciągłym lękiem przed podejmowaniem działania. Postrzega samą siebie jako nieudolną, gorszą od innych lub nieatrakcyjną. Czuje się samotna i pusta.
  • Zależne – osoba bezradna, nieudolna, uległa, niedojrzała. Wycofuje się z pełnienia dorosłych obowiązków. Postrzega siebie jako słaba i delikatną. Szuka pocieszenia u osób silniejszych.
  • Obsesyjno-kompulsyjne – osoba powściągliwa, skrupulatna, okazująca innym szacunek, usztywniona. Prowadzi życie spętane regułami. Trzyma się mocno społecznych konwenansów. Postrzega świat w kategoriach reguł i hierarchii. Siebie samą widzi jako oddaną, rzetelną, sprawną i produktywną.
  • Depresyjnea – osoba ponura, zniechęcona, pesymistycznie nastawiona, skłonna do rozmyślań, nastawiona fatalistycznie. Prezentuje się jako bezradna i opuszczona przez innych. Czuje się bezwartościowa, winna i bezsilna. Ocenia samą siebie jako zasługującą tylko na krytykę i potępienie.
  • Negatywistyczne (pasywno-agresywne)a – osoba pełna urazy, przekorna, sceptyczna, niezadowolona. Nie ulega oczekiwaniom innych. Celowo działa nieefektywnie. Daje upust swojej złości w sposób pośredni, krzyżując plany innym ludziom. Jest na przemian kapryśna i rozdrażniona, a potem posępna i wycofana.
  • Sadystyczneb – osoba pełna wrogości, raniąca innych, okrutna, dogmatyczna. Skłonna do nagłych wybuchów wściekłości. Odczuwa zadowolenie z dominowania, zastraszania i upokarzania innych. Jest uparta i niekorygowalna.
  • Masochistyczne (autodestrukcyjne)b – osoba uległa, unikająca przyjemności, służalcza. Czuje się godna potępienia, usuwa się w cień. Zachęca innych do wykorzystywania jej. Celowo udaremnia własne przedsięwzięcia. Poszukuje związków z partnerami, którzy ją potępiają lub źle traktują.

a – uwzględnione w dodatku do DSM-IV

b – uwzględnione w dodatku do DSM-III-R

Leczenie zaburzeń osobowości

[edytuj | edytuj kod]

Interwencje psychospołeczne są rekomendowane jako leczenie „pierwszego rzutu”; stosuje się różne podejścia terapeutyczne, przeprowadzane indywidualnie i grupowo. Brytyjski National Institute for Health and Care Excellence (NICE) zaleca łączyć formaty i integrować je z innymi usługami dostępnymi publicznie (np. z opieką społeczną, wsparciem w zakresie zatrudnienia, leczeniem ewentualnych uzależnień). Liczba eksperymentów sprawdzających skuteczność wybranych form terapii jest ograniczona: najwięcej dotyczy osobowości z pogranicza i terapii dialektyczno-behawioralnej. Dostępne badania wykazują, że wielu pacjentów zachowuje poprawę, nawet po kilku latach od zakończenia leczenia[6]. Jednakże jakość metodologiczna badań często nie jest wysoka (brak placebo, czasem brak randomizacji)[7]. Wbrew intuicji, zauważa się, że efekty są często większe wśród pacjentów o mocno zaburzonej strukturze osobowości, jak w borderline[8]. Terapia daje także efekty w wypadku pacjentów z zaburzeniami bliżej nieokreślonymi – jednymi z najczęściej spotykanych w praktyce klinicznej[9].

Zwiększa się ilość badań nad procesami psychologicznymi i biologicznymi, które leżą u podłoża zaburzeń, co może doprowadzić do ulepszenia metod leczenia[7]. Wśród interwencji psychospołecznych, których efektywność mierzona jest w badaniach (tzw. terapie oparte na dowodach naukowych, ang. evidence based therapies), wymienia najczęściej się:

Niektórzy badacze próbują stworzyć zintegrowany system interwencji terapeutycznych, który mógłby być indywidualnie dostosowywany do potrzeb i deficytów pacjenta (np. ang. integrated modular treatment). Uzasadnia się to faktem, że wybrane podejścia terapeutyczne, nie są jednakowo efektywne w zmianie komponentów poszczególnych zaburzeń osobowości, a u każdego pacjenta występuje specyficzny zbiór psychopatologicznych symptomów[18].

W przypadku farmakoterapii, nie ma kompletnych i zwalidowanych wytycznych postępowania. Praktyką jest podawanie różnych leków w zależności od występowania symptomów typowych dla danego zaburzenia (np. niestabilność afektu; lęk i wycofanie; objawy psychotyczne; impulsywność i agresja). Dobór i ewaluację metod postępowania utrudnia fakt, że większość pacjentów spełnia kryteria więcej niż jednego zaburzenia osobowości i często – zaburzenia z osi I (zab. lękowe, depresyjne czy uzależnienia). Mimo to farmakoterapia wskazywana jest jako efektywny dodatek do leczenia w wypadku niektórych pacjentów[7][19].

Zaburzenia osobowości typu A

[edytuj | edytuj kod]

Jest bardzo mało badań nad efektywnością psychoterapii w tej grupie zaburzeń. Najprawdopodobniej jest to spowodowane tym, że pacjenci z tej grupy (pomijając schizotypowych) rzadko odczuwają tęsknotę za bliskimi relacjami interpersonalnymi, przez co nie odczuwają motywacji do szukania specjalistycznej pomocy. W wypadku zaburzenia schizotypowego, zakłada się, że terapia poznawcza może pomóc przy modyfikacji zniekształceń poznawczych i problemów interpersonalnych – choć brakuje dowodów empirycznych. Podejrzliwe nastawienie osób z zaburzeniem paranoicznym, w praktyce często uniemożliwia przeprowadzenie terapii, gdyż wszelkie interwencje odbierane są jako wrogie[7]. Istnieją jednak pewne dowody na skuteczność leczenia zaburzeń osobowości typu A i wygląda na to, że lepiej, by przybierało ono bardziej intensywną formę (terapia na oddziałach dziennych lub stacjonarnych)[20].

Nie są przeprowadzane randomizowane badania z użyciem leków na pacjentach schizoidalnych i paranoicznych. Można spotkać się z nielicznymi badaniami na pacjentach schizotypowych (atypowe i typowe leki przeciwpsychotyczne). Wykazywana jest redukcja symptomów psychopatologicznych, ale badania są niskiej jakości metodologicznej (małe grupy, brak ślepej próby)[7].

Zaburzenia osobowości typu B

[edytuj | edytuj kod]

Najwięcej badań dotyczy osobowości z pogranicza oraz dyssocjalnej, choć są i dotyczące wiązki B jako grupy. Wykazuje się redukcję symptomów psychiatrycznych, polepszenie funkcjonowania psychospołecznego i zwiększenie jakości życia, po zakończeniu leczenia (porównywane było typowe leczenie ambulatoryjne, na oddziałach dziennych i stacjonarnych). Możliwe, że bardziej intensywne formy leczenia, dają lepszy efekt[21].

Zaburzenie osobowości z pogranicza

[edytuj | edytuj kod]
 Główny artykuł: Zaburzenie osobowości z pogranicza: leczenie.

Najlepiej udokumentowana jest skuteczność psychoterapii w wypadku zaburzenia osobowości z pogranicza. Wiele podejść psychoterapeutycznych zostało zmodyfikowanych lub stworzonych z myślą o tym zaburzeniu. Na bazie programów terapii behawioralnych i poznawczo-behawioralnych powstały: terapia dialektyczno-behawioralna, terapia schematów oraz poznawczo-behawioralna terapia osobowości z pogranicza. Z modalności psychoanalitycznych i psychodynamicznych wyłoniły się: psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu i terapia oparta na mentalizacji. Podejściem integratywnym jest terapia poznawczo-analityczna. Powstały także specjalne programy psychoedukacyjne, które uczą zarządzać emocjami i rozwiązywać typowe dla borderline problemy (np. program STEPPS). Niektóre podejścia skupiają się na zmianie środowiska, w którym funkcjonuje pacjent (np. nidoterapia, ang. nidotherapy).

Na podstawie analizy interwencji, które wykazywały się skutecznością, określono pięć wspólnych czynników, które uważa się za kluczowe.

  1. Interwencje są ustrukturyzowane (oparte na podręczniku) i odnoszą się do typowych problemów występujących u osób z borderline.
  2. Pacjenci są zachęcani do przejmowania kontroli nad sobą (budowane jest poczucie sprawczości).
  3. Terapeuci pomagają łączyć uczucia związane z wydarzeniami z zachowaniem pacjenta.
  4. Terapeuci są aktywni, responsywni i akceptujący („active, responsive, and validating”).
  5. Terapeuci omawiają przypadki (w tym osobiste reakcje) z innymi.

W wypadku farmakoterapii, szacuje się, że większość pacjentów jest jej poddawana, pomimo niewielkiej ilości dowodów na efektywność leków w redukcji symptomów (związanych bezpośrednio z zaburzeniem osobowości). Często przyjmowaną praktyką jest przepisywanie leków z grupy SSRI lub IMAO przy chwiejności emocjonalnej; SSRI i stabilizatorów nastroju przy impulsywnej agresji; a także niskich dawek neuroleptyków przy objawach psychotycznych. Najlepiej udokumentowana jest efektywność neuroleptyków (szczególnie aripiprazolu i olanzapiny) oraz stabilizatorów (topiramat, lamotrygina i walproiniany). Nie ma jednak zgody, co do zasadności stosowania farmakoterapii. Nowsze zalecenia wskazują, by rezygnować z leków, chyba że wymaga tego kryzysowa sytuacja lub współwystępują inne zaburzenia (np. nastroju lub lękowe)[7].

Antyspołeczne zaburzenie osobowości

[edytuj | edytuj kod]
 Główny artykuł: Antyspołeczne zaburzenie osobowości: leczenie.

Nowe, kompleksowe programy terapeutyczne nastawione są na zmianę zachowań, nieprzystosowawczych myśli oraz ewentualne ograniczenie recydywy, zamiast na zmianę osobowości. Najczęściej zawierają techniki zaczerpnięte z terapii poznawczo-behawioralnej i (czasem) trening umiejętności społecznych czy naukę technik rozwiązywania bieżących problemów. Ponadto odnoszą się do współwystępujących zaburzeń (np. uzależnienia, zaburzenia lękowe), a także uwzględniają środowisko, w którym funkcjonuje pacjent/skazany. Istotnym komponentem wspomnianych programów jest ocena ryzyka, które mogą stwarzać leczeni. Istnieje jednak ograniczona ilość dowodów na skuteczność tych interwencji[22][23].

W wypadku antyspołecznego zaburzenia osobowości (oraz powiązanych, patologicznych zachowań jak agresja, impulsywność czy złość), nie ma uzasadnienia dla rutynowego stosowania farmakoterapii. Zaleca się, by w wypadku zaburzeń współtowarzyszących (zwłaszcza zaburzeń lękowych i depresji) leczenie prowadzone było w typowy dla nich sposób[23][24].

Zaburzenia osobowości typu C

[edytuj | edytuj kod]

W wypadku tej grupy, najczęściej ewaluowane są: różne typy terapii behawioralnej i poznawczo-behawioralnej, krótkoterminowe formy terapii psychodynamicznych oraz trening umiejętności społecznych i interpersonalnych. Zauważa się, że zaburzenia typu C poddają się terapii lepiej niż grupa A i B. Szacuje się, że nawet 69% pacjentów uzyskuje poprawę na koniec terapii. Pozytywne zmiany utrzymują się w czasie i zdarza się, że się pogłębiają.

Nie jest rozstrzygnięte, które podejście psychoterapeutyczne jest najbardziej efektywne: czasem terapia poznawczo-behawioralna daje najlepsze efekty, w innym przypadku jest to krótkoterminowa terapia psychodynamiczna (ang. short-term dynamic therapy). Efektywna ma być również terapia interpersonalno-psychodynamiczna (ang. psychodynamic-interpersonal therapy) oraz trening umiejętności społecznych/interpersonalnych[25]. Wykazuje się też skuteczność terapii schematów[12]. Są pewne dowody na zmniejszenie poziomu anhedonii i lęku u pacjentów z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości, którzy przeszli terapię poznawczo-analityczną[15].

Testuje się też czy tryb przeprowadzania leczenia wpływa na efektywność. W jednym z dużych badań, porównywanych było pięć grup pacjentów leczonych w różnych trybach: długoterminowo ambulatoryjnie (nie więcej jak 2 sesje tygodniowo powyżej sześciu miesięcy), krótkoterminowo w trybie dziennym (średnio ok. 3 poranki/popołudnia, do sześciu miesięcy), długoterminowo dziennie, krótkoterminowo stacjonarnie (5 dni w tygodniu, do sześciu miesięcy) oraz długoterminowo stacjonarnie. Najczęstszym zdiagnozowanym zaburzeniem osobowości było z.o. unikające (63,3%), a za nim – obsesyjno-kompulsyjne (49,3%) i zależne (22,6%). We wszystkich grupach odnotowano redukcję symptomów psychiatrycznych oraz polepszenie funkcjonowania psychospołecznego i jakości życia, choć w badaniu nie ujęta została grupa kontrolna. Najlepsze efekty uzyskiwano najczęściej w grupie leczonej krótkoterminowo i stacjonarnie[26].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Ida Kurcz, Krystyna Skarżyńska, Barbara Janasiewicz-Kruszyńska, Słownik psychologii, wyd. 2, Warszawa: Scholar, 2002, s. 445–446, ISBN 83-7383-007-3, OCLC 749548039 [dostęp 2019-01-11].
  2. ↑ Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 [online] [dostęp 2019-01-11].
  3. ↑ Index of Disorders and DSM Codes [online] [dostęp 2019-01-11].
  4. ↑ American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5., Arlington, VA: American Psychiatric Association, 2013, s. 645, ISBN 978-0-89042-554-1, OCLC 830807378.
  5. ↑ Millon Theodore i inni, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 2005, s. 4–5, ISBN 978-83-60747-53-7, OCLC 750701624.
  6. ↑ Elfrida Hartveit Kvarstein, Sigmund Karterud, Large variations of global functioning over five years in treated patients with personality traits and disorders, „Journal of Personality Disorders”, 26 (2), 2012, s. 141–161, DOI: 10.1521/pedi.2012.26.2.141, ISSN 1943-2763, PMID: 22486446.
  7. ↑ a b c d e f Roger Mulder, John Gunderson, Anthony W. Bateman, Treatment of personality disorder, „The Lancet”, 385 (9969), 2015, s. 735–743, DOI: 10.1016/S0140-6736(14)61394-5, ISSN 0140-6736, PMID: 25706219.
  8. ↑ Stephanie L. Budge i inni, The effectiveness of evidence-based treatments for personality disorders when comparing treatment-as-usual and bona fide treatments, „Clinical Psychology Review”, 33 (8), 2013, s. 1057–1066, DOI: 10.1016/j.cpr.2013.08.003, ISSN 0272-7358, PMID: 24060812.
  9. ↑ Eva K. Horn i inni, Effectiveness of psychotherapy in personality disorders not otherwise specified: a comparison of different treatment modalities, „Clinical Psychology & Psychotherapy”, 22 (5), 2015, s. 426–442, DOI: 10.1002/cpp.1904, ISSN 1099-0879, PMID: 24889151.
  10. ↑ Clive J. Robins i inni, Dialectical Behavior Therapy, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 527–540, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  11. ↑ Kate M. Davidson, Cognitive-Behavioral Therapy, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 512–526, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  12. ↑ a b David P. Bernstein, Maartje Clercx, Schema Therapy, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 555–570, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  13. ↑ John F. Clarkin i inni, Transference-Focused Psychotherapy, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 571–585, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  14. ↑ Anthony W. Bateman, Peter Fonagy, Chloe Campbell, Mentalization-Based Treatment, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 541–554, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  15. ↑ a b Anthony Ryle, Stephen Kellett, Cognitive Analytic Therapy, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 489–511, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  16. ↑ Nancee Blum, Donald W. Black, Don St. John, Systems Training for Emotional Predictability and Problem Solving, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 586–599, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  17. ↑ Maria Elena Ridolfi, John G. Gunderson, Psychoeducation for Patients with Borderline Personality Disorder, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 600–610, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  18. ↑ W. John Livesley, Integrated Modular Treatment, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 645–675, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  19. ↑ Paul Markovitz, Pharmacotherapy, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018, s. 611–628, ISBN 978-1-4625-3311-4, OCLC 988749411.
  20. ↑ Anna Bartak i inni, Patients with cluster A personality disorders in psychotherapy: an effectiveness study, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 80 (2), 2011, s. 88–99, DOI: 10.1159/000320587, ISSN 1423-0348, PMID: 21196806.
  21. ↑ Anna Bartak i inni, Effectiveness of outpatient, day hospital, and inpatient psychotherapeutic treatment for patients with cluster B personality disorders, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 80 (1), 2011, s. 28–38, DOI: 10.1159/000321999, ISSN 1423-0348, PMID: 20975324.
  22. ↑ J. Reid Meloy, Jessica Yakeley, Antisocial Personality Disorder, [w:] Glen O. Gabbard (red.), Gabbard’s treatments of psychiatric disorders, 5/DSM-5 edition, Washington, DC: American Psychiatric Association, 2014, s. 1015–1034, ISBN 978-1-58562-442-3, OCLC 872383308.
  23. ↑ a b Antisocial personality disorder: the NICE guideline on treatment, management and prevention, National Institute for Health and Clinical Excellence, Leicester [England]: The British Psychological Society and The Royal College of Psychiatrists, 2010, ISBN 978-1-85433-478-7, OCLC 317254410.
  24. ↑ Najat Khalifa i inni, Pharmacological interventions for antisocial personality disorder, „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2010, DOI: 10.1002/14651858.cd007667.pub2, ISSN 1465-1858, PMID: 20687091, PMCID: PMC4160654.
  25. ↑ Witold Simon, Follow-up psychotherapy outcome of patients with dependent, avoidant and obsessive-compulsive personality disorders: A meta-analytic review, „International Journal of Psychiatry in Clinical Practice”, 13 (2), 2009, s. 153–165, DOI: 10.1080/13651500802570972, ISSN 1365-1501, PMID: 24916735.
  26. ↑ Anna Bartak i inni, Effectiveness of different modalities of psychotherapeutic treatment for patients with cluster C personality disorders: results of a large prospective multicentre study, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 79 (1), 2010, s. 20–30, DOI: 10.1159/000254902, ISSN 1423-0348, PMID: 19887888.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Zaburzenie osobowości
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaburzenie_osobowości&oldid=73390991”
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy