واک
واک شبداں دا گروہ ہندا اے۔ جسنوں فقرہ وی آکھیا جاندا اے ۔
واک دی تشریح
[سودھو]- بلومفیلڈ مطابق (BLOOMFIELD, LANGUAGE) :- “ واک اک آزاد لسانی روپ اے، جو کسے وی ہور وڈے بھاشائی روپ دا انگ نہیں ہندا ”۔
- لائنج مطابق (LYONS, INTRODUCTION TO THEORETICAL LINGUISTICS) :- “ واک گرائمر تجزیہ دی سبھ توں وڈی اکائی اے ” ।
- ڈاکٹر۔بلدیو سنگھ چیمہ مطابق :- “ گرائمر مطالعہ دی وڈی توں وڈی اکائی نوں واک آکھیا جاندا اے ۔ واک اپنی تعمیری بتر کرکے کسے دوجی اکائی دے ماتحت نہیں ہندا ” ।
- جوگندر سنگھ پوار مطابق :- “ واک شبداں / واکنشاں / اپواکاں دا گروہ ہندا اے ۔ اس وچ شبد / واکنش / اپواک کسے خاص ترتیب وچ وچردے ہن ” ।
کوئی شبد لڑی واک تد ہی بندی اے جد اوہ کسے کڑیدار تعلقاں وچ بجھّ کے کسے کم دا پرگٹاوا دور وچ کرے ۔ روائتی گرائمر مطابق واک مقصد تے موضوع دی رچنا والا پربندھ اے ۔ مقصد تے موضوع دوویں واک دے کارجی انگ ہن ۔ واک وچ جس بارے کجھ کیہا گیا ہندا اے اسنوں مقصد کیہا جاندا اے اتے جو کجھ مقصد بارے کیہا جاندا اے اسنوں موضوع دا ناں دتا جاندا اے ۔ جویں:-
- کڑی کھیڈ رہی اے ۔
مقصد موضوع
[سودھو]جدید بولی سائنس مقصد تے موضوع دی تھاں اپر نانوَ واکنش اتے کریا واکنش دی ورتوں کردے ہن ۔ اجوکے گرائمر مطابق واک دے ورگی کرن دے دو مکھ بنیاد قائم کیتے گئے ہن۔
- بنتر دے بنیاد تے ورگی کرن
- کم دے بنیاد تے ورگی کرن ۔
بنتر دے بنیاد تے ونڈ
[سودھو]بنتر دے پکھ توں واکاں دا تجزیہ ایہناں دی اندرونی بنتر دے بنیاد تے کیتا جاندا اے ۔ واک دی باہری، اندرونی بنتر دے دوران واک وچ وچرن والے تتاں دی آپس وچ جڑن عمل اتے وچرن ستھان نوں اہمیت دتی جاندی اے ۔ اوہناں آپس وچلی جڑھت دے سمضموناں دا مطالعہ کیتا جاندا اے ۔ اس بنیاد تے واکاں نوں دو حصیاں وچ ونڈیا جاندا اے :-
- اک کریاوی واک
- بہو-کریاوی واک
اک کریاوی واک
[سودھو]اک کریاوی واک اکہری بنتر والا ہندا اے ۔ اس وچ صرف اک ادیش تے اک ودھے ہندا اے جاں جدید بولی سائنس مطابق اک واکنش اتے اک کریا واکنش ہندا اے ۔ اک کریاوی واک نوں عام واک کیہا جاندا اے ۔
بہو-کریاوی واک
[سودھو]جس واک وچ اک توں ودھ کریاواں ہون ، اس نوں بہو-کرآوی واک کیہا جاندا اے ۔ بہو-کریاوی واک دو جاں دو توں ودھ اپواکاں دے سمیل توں بنی واک سنرچنا ہندی اے ۔ بہو- کریاوی واکاں وچ متحد تے مرکب واکاں نوں رکھیا جاندا اے ۔
- اس پرکار بنتر دے پدھر تے پنجابی بولی دے واکاں نوں تن حصےآں وچ ونڈیا گیا اے :-
- عام واک
- متحد واک
- مرکب واک
عام واک دی بنتر دے پیٹرن
[سودھو]عام واک وچ صرف اک سوماتحت اپواک ہندا اے ۔ اس سوماتحت اپواک وچ صرف اک کریا واکنش آ سکدا اے، جسدا روپ کالکی ہندا اے ۔ اس کریا واکنش نال ہور باقی کریا واکنش آ جاندے ہن جویں:- نانوَ واکنش، وشیشن واکنش، کریا وشیشن واکنش آدی جڑ کے اپواک دا پھلار کر سکدے ہن ۔ عام واکاں نوں سمجھن لئی ایہناں واکنشاں دے آپس وچ جڑن دی عمل نوں سمجھنا ضروری ہندا اے ۔ ایہناں واکنشاں دے آپسی سمضموناں دے بنیاد تے عام واکاں دے کجھ مقررہ پیٹرن ویکھے جا سکدے ہن، جو اس پرکار ہن:-
- کرتا نانوَ واکنش + کریا واکنش
اس پرکار دے واکاں دی بنتر وچ اک نانوَ واکنش ہندا اے، جہڑا کہ واک دا کرتا ہندا اے ۔ ایہناں واکاں دی کریا اکرمک ہندی اے کڑی(کرتا نانوَ واکنش) ہسدی اے(کریا واکنش) ।
- کرتا نانوَ واکنش + نانوَ واکنش + کریا واکنش
اس پرکار دے واکاں دی بنتر وچ دو نانوَ واکنش ہندے ہن ۔ پہلا نانوَ واکنش واک دا ادیش ہندا اے اتے دوجا نانوَ واکنش پہلے واک دا ہی پورک ہندا اے ۔ ایہناں دوہاں نانوَ واکنشاں نوں معاون کریا جوڑدی اے ۔ پروفیسر دا منڈا(کرتا نانوَ واکنش) ڈاکٹر(پورک نانوَ واکنش) بن گیا(کریا واکنش) ।
- کرتا نانوَ واکنش + کرم نانوَ واکنش + کریا واکنش
اس پرکار دے واکاں دی بنتر وچ وی دو نانوَ واکنش ہندے ہن ۔ پہلا نانوَ واکنش واک دا کرتا ہندا اے اتے دوجا نانوَ واکنش واک دا کرم ہندا اے ۔ اجیاے واکاں دی کریا سکرمک ہندی اے ۔ کڑی(کرتا نانوَ واکنش) روٹی(کرم نانوَ واکنش) کھاندی اے(کریا واکنش) ।
- کرتا نانوَ واکنش + اپردھان کرم + پردھان کرم + کریا واکنش
اس پیٹرن دے واکاں دی بنتر وچ تن نانوَ واکنش ہندے ہن ۔ پہلا نانوَ واکنش کرتا نانوَ واکنش ہندا اے ۔ دوجے دوویں کرم نانوَ واکنش ہندے ہن ۔ ایہناں وچوں اک پردھان کرم نانوَ واکنش ہندا اے اتے اک اپردھان کرم نانوَ واکنش ہندا اے ۔ عامَ طور تے اپردھان کرم نانوَ واکنش ، پردھان کرم نانوَ واکنش توں پہلاں آؤندا اے ۔ اپردھان کرم نانوَ واکنش نال / نوں / سنبندھک لگدا اے ۔ پیؤ نے(کرتا نانوَ واکنش) دھی نوں(اپردھان کرم نانوَ واکنش) پروفیسر(پردھان کرم نانو واکنش) بنایا(کریا نانوَ واکنش) ।
- نانوَ واکنش + وشیشن واکنش + کریا واکنش
اس پرکار دے واکاں دی بنتر وچ اک نانوَ واکنش اتے اک وشیشن واکنش ہندا اے ۔ جو کہ نانوَ دی ہی خاصیت دسدا اے ۔ ایہناں واکنشاں نوں معاون کریا جوڑدی اے ۔ کڑی(نانوَ واکنش ) گوری(وشیشن واکنش) اے(کریا واکنش) ।
- نانوَ واکنش + کریا وشیشن واکنش + کریا واکنش
اس پرکار دے واکاں دی بنتر وچ نانوَ واکنش دے نال وشیشن واکنش دی تھاں کریا وشیشن واکنش وچردا اے ۔ اس طرحاں دے واکاں دی کریا اکالکی ہندی اے ۔ نانوَ واکنش واک دا کرتا جاں ادیش ہندا اے ۔ منڈا(نانوَ واکنش) گڈیؤں(کریا وشیشن واکنش) اتریا(کریا واکنش) ।
- کرم نانوَ واکنش + کریا واکنش
اس طرحاں دے واکاں دی بنتر وچ صرف کرم نانوَ واکنش اتے کریا واکنش ہی ہندے ہن ۔ ایہناں واکاں دا روپ کرمنیواچی ہندا اے ۔ ارداس(کرم نانوَ واکنش) کیتی گئی(کریا واکنش) ।
اکٹھ واکاں دی بنتر دے پیٹرن
[سودھو]جہناں واکاں دی بنتر وچ دو جاں دو توں ودھ سوماتحت اپواک آؤن اوہناں واکاں نوں ستعینات واکاں دا ناں دتا جاندا اے ۔ ایہہ اپواک اکلے طور تے وچر سکن دی گنجائش وی رکھدے ہن ۔ ایہناں دو جاں دو ودھیرے سوماتحت اپواکاں نوں کئی وار کامے، تے، اتے، پر آدی یوجکاں نال جوڑیا جاندا اے ۔
- مکھ اپواک + کوما(،) + سوماتحت اپواک
کڑی کھڑی اے(سوماتحت اپواک) ،(یوجک) منڈا بیٹھا اے(سوماتحت اپواک) ।
- سوماتحت اپواک + تے + سوماتحت اپواک
منڈا لکھدا اے(سوماتحت اپواک) تے(یوجک) کڑی پڑدی اے(سوماتحت اپواک) ।
- سوماتحت اپواک + پر + سوماتحت اپواک
- سوماتحت اپواک + اتے + سوماتحت اپواک
مشرت واکاں دی بنتر دے پیٹرن
[سودھو]مشرت واکاں دی بنتر وچ گھٹو-گھٹو اک سوماتحت اپواک اتے اک جاں اک توں ودھ پرماتحت اپواک آ جاندے ہن ۔ سوماتحت اپواک وچ وچرن والا کریا واکنش کالکی ہندا اے ۔ جدوں کہ پرماتحت اپواکاں دی سرجنا اکالکی کریا واکنش ولوں وی ہو سکدی اے ۔ سوماتحت اکلے طور تے واک وجوں وچر سکن دی گنجائش رکھدا اے ۔ جتھے پرماتحت اپواک اکلے طور تے نہیں وچر سکدا کسے مکھ اپواک نال وچر کے مشرت واکاں دی سرجنا کرن وچ سہائی ہندا اے ۔ پنجابی بولی دے پرماتحت اپواکاں دی پچھان ایہناں دے آرنبھ وچ وچرن والے ماتحت یوجکاں راہیں کیتی جاندی اے ۔ پرماتحت اپواکاں دی شروعات کہ، جو، جویں، جدوں، جے، جہڑے، جہناں آدی نال ہندی اے ۔
- روپ دے بنیاد تے پرماتحت اپواکاں دے شروع وچ وچرن والے ماتحت یوجکاں نوں تن حصیاں وچ ونڈیا جاندا اے ۔
- عام ماتحت یوجک – جو، جویں، جدوں، جے، کہ، آدی ۔
- ستعینات یوجک - جدوں کہ، جویں کہ آدی ۔
- سہِ-سنبندھکی یوجک – جے – تاں، بھاویں -پھر وی ۔
اداہرن:- بھاویں اسدے دوست مورکھ ہن، پھر وی(پرماتحت اپواک) اوہ سیانا اے(سوماتحت اپواک) ।
کم دے بنیاد تے ورگی کرن
[سودھو]- کم دے بنیاد تے پنجابی واکاں نوں تن بھاگاں وچ ونڈیا گیا اے :-
- پرشنواچی واک
- آگیاواچی واک
- بیانیا واک ۔
پرشنواچی واک
[سودھو]پرشنواچی واک ولوں کوئی پرشن پچھیا گیا ہندا اے ۔ ایہناں دی سرجنا دو پرکار ہندی اے ۔ پہلے پرکار دے پرشنواچک واکاں وچ کسے پرشن سوچک شبد دی ورتوں ہندی اے ۔ جدوں کہ دوجی پرکار دے پرشنواچک وچ اس پرکار دی ورتوں لازمی نہیں ہندی ۔ دوجی پرکار دے واکاں وچ وقتے دے اچارن لہجے دے بنیاد تے ہی پرسنواچک واکاں دی سرجنا ہنجی اے ۔
- کی تسیں کتاب پڑھ لئی اے ؟
- تسیں کتاب پڑھ لئی اے ؟
آگیاواچی واک
[سودھو]آگیاواچی واک اوہ ہندے ہن جہناں دا پرتیکرم کسے کم وچ ہندا اے ۔ ایہناں واکاں وچ کرتا دی عامَ طور تے انہوند ہندی اے ۔ ایہناں واکاں وچ صرف آگیاانٹیکجوئل تے اچھاانٹیکجوئل کریاواں آؤندیاں ہن ۔ کارجی پکھوں ایہناں واکاں دی سر حکمیاں جاں بینتیواچک ہندی اے ۔ بینتی جاں حکم دا وکتا دے اچارن لہجے جاں وکتا / سروتا دے رشتے توں پتہ چلدا اے ۔ عامَ طور تے اس پرکار دے واکاں دی بنتر توں حکم جاں بینتی دا پتہ نہیں لگدا ، پر کسے واک وچ آدرسوچک شبداں دی ورتوں کیتی جاوے جاں پھر آدرانٹیکجوئل آگیاواچی کریا روپاں دی ورتوں کیتی جاوے تاں واکاں دا بینتیواچک سروپ مقررہ ہو جاندا اے ۔
- چاہ لیاؤ !
- کرپا کرکے دودھ لیاؤ !
بیانیا واک
[سودھو]بیانیا واکاں وچ کسے پرکار دی ہاں واچک جاں نانہہ واچک اطلاع دتی جاندی اے ۔ ایہہ واک ورننمکھّ ہندے ہن ۔ ایہناں واکاں وچ کسے تتھّ جاں سچائی نوں بیان کیتا جاندا اے جاں کسے گھٹنا وسط آدی بارے جانکاری دتی گئی ہندی اے ۔ جویں:-
- دلی بھارت دی راجگڑھ اے ۔