Prva jugoslovenska armija
| Prva armija JA | |
|---|---|
 | |
| Osnivanje | 1. januar 1945. Mesto formiranja: Beograd |
| Formacija | 1. proleterska divizija 5. krajiška divizija 6. lička divizija 11. krajiška divizija 21. srpska divizija Prva konjička brigada. |
| Deo | Jugoslovenske armije |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | Peko Dapčević |
Prva armija Jugoslovenske armije formirana je 1. januara 1945. godine od Prvog proleterskog korpusa, a u svom sastavu imala je: Prvu proletersku, Šestu ličku proletersku, Petu i Jedanaestu krajišku i Dvadesetprvu srpsku diviziju, kao i Prvu konjičku brigadu. Inžinjeriska brigada je formirana 23. marta, 3. aprila u sastav Prve armije ušao je 15. makedonski korpus, sa Četrdesetdrugom i Četrdesetosmom makedonskom divizijom; Druga proleterska i Sedamnaesta istočnobosanska divizija, a 7. marta ulaze još i Dvadesetdruga srpska divizija i Druga tenkovska brigada.
Komandant Prve armije bio je Peko Dapčević, politički komesar Mijalko Todorović, a načelnik Štaba Savo Drljević, koga je u februaru zamenio Milutin Morača.
Početkom 1945. godine Prva armija držala je liniju odbrane između reka Save i Dunava, istočno od linije sela Sotin-Berek-Orolik-Lipovac-Sremska Rača nasuprot nemačkog 34. armijskog korpusa, u čijem sastavu su bile: 117. lovačka, 41. pešadijska, 7. SS Princ Eugen, divizija za posebnu upotrebu Stephan, borbena grupa 264. divizije, borbena grupa Skenderbeg, borbena grupa Burgemajster i 11. vazduhoplovna poljska divizija, kao i 13. i 12. ustaško-domobranska divizija.
Kada je Prva armija izbila do sela Otoka i ugrozila železničku prugu Brčko-Vinkovci, Štab grupe armija E naredio je Štabu 34. armijskog korpusa da ispravi front u Sremu i nasloni svoje desno krilo na reku Bosut i Bosutske šume. Nemački armijski korpus je 3. januara preduzeo bočni napad na pravcu Otok-Nijemci i, pošto je iznenadio 21. srpsku diviziju, odbacio je na levu obalu Bosuta i tako stavio pod svoju kontrolu ugroženu komunikaciju Brčko-Vinkovci.
Pošto ovim nije bitno poboljšan položaj nemačkih snaga na Sremskom frontu, jer su bile bočno i iz pozadine ugrožene od strane NOVJ severno od Dunava, Štab 34. armijskog korpusa je preduzeo nov napad s ograničenim ciljem. Jedinice 34. korpusa su 17. januara 1945. godine otpočele snažan napad i na frontu Sotin-Orolik potisnule jedinice Prve armije i zauzele Tovarnik, Mohovo, Lovas, a narednog dana Šid, Novak-Bapsku i delom snaga izbile na liniju Šarengrad-Šid-Ilinci. Prva armija je, ojačana s Drugom proleterskom divizijom i uz podršku avijacije Crvene armije, 19. januara zaustavila nemačko napredovanje, povratila Šid i Novak-Bapsku i primorala Nemce da pređu u odbranu na liniji Mohovo-Tovarnik-Ilinci-Batrovci-leva obala Bosuta do Lipovca. Na ovoj linije front se stabilizovao i do njegovog proboja, 12. aprila 1945. godine, nije bilo značajnijih promena.
Na osnovu direktive Glavnog štaba Jugoslovenske armije, za proboj Sremskog fronta Štab Prve armije formirao je tri operativne grupe divizija. Severnu grupu divizija sačinjavale su: Prva proleterska, 21. i 22. srpska, 42. i 48. makedonska divizija i Druga tenkovska brigada. Bosutsku grupu divizija sačinjavale su: Šesta lička proleterska i Jedanaesta krajiška divizija i Konjička brigada. Južnu grupu divizija sačinjavale su: Druga proleterska, Peta krajiška i Sedamnaesta istočnobosanska divizija.
U uvodnim borbama za proboj Sremskog fronta jedinice Bosutske i Južne grupe divizija izbile su do 8. aprila pred Vrbanju, Soljane i Đuriće, zauzele Bijeljinu, Brezovo polje i Brčko, i na taj način ugrozile desni bok nemačkih snaga utvrđenih između Bosutskih šuma i Dunava. Severna grupa divizija je 12. aprila, posle artiljerijske i avio pripreme i uz učešće Dunavske rečne flotile Crvene armije, izvršila proboj Sremskog fronta i oslobodila veliki broj naseljenih mesta među kojima Vukovar i Borovo, i stigla pred odbrambenu zonu Vinkovaca. Sutradan, 13. aprila, oslobođeni su Vinkovci i Županja, dok su se delovi ustaško-domobranske Treće lovačke divizije i 1232. puka nemačke 41. pešadijske divizije povukli prema Đakovu. Za uspešno izvršen proboj Sremskog fronta Prva armija je pohvaljena naredbom Vrhovnog komandanta maršala Tita od 14. aprila 1945. godine.
U toku 14. i 15. aprila oslobođena su mesta između Vinkovaca i Đakova i u rejonu Šamca i Vrpolja, 16. aprila je oslobođeno Đakovo i sva mesta prema Slavonskom Brodu, a 17. aprila i važna železnička raskrsnica Strizivojna. U međuvremenu, 15. aprila, Druga proleterska i 22. srpska divizija izašle su iz sastava Prve armije, 21. aprila 17. istočnobosanska divizija je prebačena u Treće armije, a 23. aprila rasformiran je Štab Petnaestog makedonskog korpusa i njegove divizije, 42. i 48. makedonska, potpale su pod neposrednu komandu Štaba Prve armije. Posle izvršene reorganizacije u sastavu Prve armije bile su: Prva proleterska, Šesta lička proleterska Nikola Tesla, Peta i Jedanesta krajiška, 21. srpska, 42. i 48. makedonska, Prva konjička, Druga tenkovska i Inžinjerijska brigada, te je Prva armija sredinom aprila imala oko 66.000 boraca.
Od 16. aprila Prva armija je prenela težište operacija na pravac Đakovo-Slavonska Požega, sa kojeg je bočnim napadima nanela velike gubitke neprijateljskim snagama, koje su se nalazile u širem rejonu Slavonskog Broda, i prisilila ih na brzo povlačenje na zapad, u pravcu Okučana. Slavonski Brod i Pleternica oslobođeni su 20. aprila, Slavonska Požega 21. aprila, Lipik 22. aprila, Nova Kapela i Nova Gradiška 23. aprila, Pakrac 24. aprila i Okučani 25. aprila, pa su jedinice Prve armije izbile na reku Ilovu. Posle ogorčenih borbi na reci Ilovi od 25. do 28. aprila, jedinice Prve armije su od 1. do 4. maja prešle Ilovu na frontu od Grubišinog Polja do Banove Jaruge i, goneći nemačke i ustaško-domobranske snage u pravcu Čazme i Kutine, oslobodile 3. maja Garešnicu, 5. maja Čazmu, 6. maja Ivanić-Grad i nastavljajući nastupanje u pravcu Zagreba i Hrvatskog zagorja, gde su oslobodile mnoga naseljena mesta.
Pod komandu Štaba Prve armije stavljen stavljen je i Deseti zagrebački korpus, u čijem sastavu su bile 32. zagorska i 33. hrvatska divizija, a zatim je zajedno sa Drugom armijom učestvovala u oslobođenju Zagreba. Za slamanje neprijateljske odbrane pred Zagrebom i učešće u oslobođenju grada Prva armija je 10. maja 1945. godine pohvaljena od Vrhovnog komandanta maršala Tita. U borbama od 4. do 10. maja divizije Prve armije zarobile su oko 10.000 neprijateljskih vojnika i velike količine naoružanja. Zatim je Prva armija sa četiri divizije (Peta i Jedanaesta krajiška, 21. srpska i 48. makedonska) nastavila gonjenje neprijatelja pravcem Podsreda-Celje-Šoštanj-Črna i 13. maja 1945. godine izbila jugoslovensko-austrijsku granicu, gde je završila svoj ratni put.
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina
