Edward Teller

Edward Teller
Edward Teller
Teller Ede
	Edward Teller, Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı'nin müdürü olarak, 1958
Doğum	15 Ocak 1908; Budapeşte, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Ölüm	9 Eylül 2003 (95 yaşında); Stanford, Kaliforniya, ABD
Mezun olduğu okul(lar)	Karlsruhe Üniversitesi (BS); Münih Üniversitesi; Leipzig Üniversitesi (PhD);
Tanınma nedeni	Hidrojen bombası; Teller–Ulam tasarımı; Ashkin–Teller modeli; Brunauer–Emmett–Teller teorisi; Gamow–Teller geçişi; Inglis–Teller denklemi; Jahn–Teller etkisi; Lyddane–Sachs–Teller ilişkisi; Pöschl–Teller potansiyeli; Renner–Teller etkisi; Metropolis–Hastings algoritması;
Memleket	Macaristan; ABD (6 Mart 1941);
Evlilik	Augusta Maria Harkanyi; (e. 1934; ölümü 2000)
Çocuk(lar)	2
Ödüller	Ulusal Bilim Madalyası (1982); Eringen Madalyası (1980); Harvey Ödülü (1975); Enrico Fermi Ödülü (1962); Albert Einstein Ödülü (1958);
Kariyeri
Dalı	Fizik (teorik)
Çalıştığı kurum	George Washington Üniversitesi; Göttingen Üniversitesi; Bohr Enstitüsü; University College London; Manhattan Projesi; Chicago Üniversitesi; Florida Teknoloji Enstitüsü; Kaliforniya Üniversitesi, Davis; University of California, Berkeley; Lawrence Livermore Laboratory; Hoover Enstitüsü;
Tez	Über das Wasserstoffmolekülion (1930)
Doktora; danışmanı	Werner Heisenberg
Doktora öğrencileri	Laszlo Tisza (1932); Charles Critchfield (1939); Marvin L. Goldberger (1948); Boris Jacobsohn (1947); Yang Chen-Ning (1949); Lincoln Wolfenstein (1949); Marshall Rosenbluth (1949); Hans-Peter Dürr (1956);
Diğer önemli öğrencileri	Jack Steinberger
İmza

Edward Teller (İbranice: אדוארד טלר; Macarca: Teller Ede; 15 Ocak 1908 - 9 Eylül 2003), bilim ve teknoloji dünyasında "hidrojen bombasının babası" olarak bilinen Macar–Amerikalı teorik fizikçi.^[2]^[3]^[4]

Teller hayatı boyunca hem bilimsel yeteneği hem de kişilerarası zor ilişkileri, geçici ve içekapanık kişiliği ile tanınıyordu. Teller, 1908'de Macaristan'da dindar bir Yahudi ailede doğdu. 1930'larda, önde gelen Macar bilimcilerden oluşan émigrélerin oluşturduğu, “Marslı” kod adlı grup altında ABD'ye göç etti.^[5]

Çekirdek fiziğine, moleküler fiziğe, spektroskopiye (özellikle Jahn–Teller ve Renner–Teller etkileri) ve yüzey fiziğine çok sayıda katkıda bulunmuştur. Teller ayrıca, karmaşık moleküllerin kuantum mekaniksel açıklamasında standart modern bir araç olan yoğunluk fonksiyonel teorisinin öncüsü olan Thomas–Fermi teorisine de katkıda bulundu.^[6]

İlk yılları ve ailesi

Ede Teller, 15 Ocak 1908'de Avusturya-Macaristan'ın Budapeşte kentinde Yahudi bir ailede dünyaya geldi. Annesi piyanist Ilona Teller babası ise avukat Max Teller'di. Önce Fasori Lüteriyen Gymnasium'da, daha sonra Budapeşte'deki Minta (Model) Gymnasium'da eğitim gördü. Teller Yahudi bir aileden geldiği için Museviydi. Ancak bilim kariyerine başladıktan ve ilerleyen yaşlarından sonra agnostik-ateist fikir akımının destekçisi ve savunucusu oldu. Küçük yaşlarında ailecek Yahudiliğin kutsal günlerinden biri sayılan Kerafet Günü'nü kutlarlardı.^[7]^[8]

Albert Einstein ve Richard P. Feynman gibi Teller'de konuşmayı geç öğrenenlerdendi. Çoğu çocuğa göre konuşması daha sonra gelişti, ancak sayılar onun çok ilgisini çekiyordu. Hatta bundan o kadar çok eğleniyordu ki, hayal dünyasında büyük sayılar ile büyük hesaplamalar yapıyordu.^[9]

Bilimsel faaliyetleri

Teller, Amerikanın nükleer programı çerçevesinde II. Dünya Savaşı'nda "Manhattan Projesi"nin bir üyesi olarak yaptığı çalışmalarla; hidrojen bombasının geliştirilmesindeki öncülüğüyle ve Lawrence Livermore National Laboratory'de uzun yıllar boyunca devam ettiği faaliyetleriyle tanınmıştır.^[10]

1950'lerde Los Alamos Ulusal Araştırma Merkezi'nde birlikte çalıştığı arkadaşı Robert Oppenheimer hakkında yürütülen soruşturmada verdiği ifade sebebiyle büyük tepki aldı ve ondan sonra bilim camiası tarafından dışlandı. Özellikle nükleer enerji araştırmalarını, nükleer silahların geliştirilmesini ve nükleer test programının etkin bir şekilde sürdürülmesini savunduğu için Birleşik Devletler hükûmetinden destek görmeye devam etti.^[11]

Ödülleri

1976 yılında Society of Engineering Science üyeliğine^[12] seçilen Edward Teller, 1980 yılında Eringen Madalyası kazanmıştır.^[1]

Fen bilimlerinde ismi ile anılan buluşlar

Kaynakça

^ ^a ^b "Eringen Medal". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017.
^ "I have always considered that description in poor taste." Teller & Shoolery 2001, p. 546.
^ Goodchild 2004, p. 36.
^ Edward Teller 1948 yılında 1 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne üye seçildi.
^ Metropolis, Nicholas; Rosenbluth, Arianna W.; Rosenbluth, Marshall N.; Teller, Augusta H.; Teller, Edward (1953). "Equation of State Calculations by Fast Computing Machines". Journal of Chemical Physics. 21 (6): 1087-1092. Bibcode:1953JChPh..21.1087M. doi:10.1063/1.1699114.
^ "Edward Teller Is Dead at 95; Fierce Architect of H-Bomb". The New York Times. September 10, 2003.
^ Teller & Shoolery 2001, p. 32.
^ Stix, Gary (October 1999). "Infamy and honor at the Atomic Café: Edward Teller has no regrets about his contentious career". Scientific American: 42-43. doi:10.1038/scientificamerican1099-42. Retrieved November 25, 2007.
^ Edward Teller - The inspiration of Herman Mark (segment 18 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017)
^ Edward Teller Facts, quote: "Leaving Hungary because of anti-Semitism, Teller went to Germany to study chemistry and mathematics at the Karlsruhe Institute of Technology from 1926 to 1928. A lecture he heard by Herman Mark on the new science of molecular spectroscopy made a lasting impression on him: "He [Mark] made it clear that new ideas in physics had changed chemistry into an important part of the forefront of physics."
^ Edward Teller - Wave-particle duality sparked a fascination with physics (segment 16 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017) Quote: "This theory [of polymer chemistry, and its relation to quantum physics] managed to make in me a big change from an interest in mathematics to an interest in physics."
^ "SES Fellows - Edward Teller (1976)". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017.

Bibliyografya

Our Nuclear Future; Facts, Dangers, and Opportunities (1958)
Basic Concepts of Physics (1960)
The Legacy of Hiroshima (1962)
The Constructive Uses of Nuclear Explosions20 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1968)
Energy from Heaven and Earth (1979)
The Pursuit of Simplicity (1980)
Better a Shield Than a Sword: Perspectives on Defense and Technology (1987)
Conversations on the Dark Secrets of Physics (1991)
Memoirs: A Twentieth-Century Journey in Science and Politics (2001)

[Eringen-1] "Eringen Medal". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017.

[2] "I have always considered that description in poor taste." Teller & Shoolery 2001, p. 546.

[3] Goodchild 2004, p. 36.

[NAS-4] Edward Teller 1948 yılında 1 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne üye seçildi.

[5] Metropolis, Nicholas; Rosenbluth, Arianna W.; Rosenbluth, Marshall N.; Teller, Augusta H.; Teller, Edward (1953). "Equation of State Calculations by Fast Computing Machines". Journal of Chemical Physics. 21 (6): 1087-1092. Bibcode:1953JChPh..21.1087M. doi:10.1063/1.1699114.

[6] "Edward Teller Is Dead at 95; Fierce Architect of H-Bomb". The New York Times. September 10, 2003.

[7] Teller & Shoolery 2001, p. 32.

[8] Stix, Gary (October 1999). "Infamy and honor at the Atomic Café: Edward Teller has no regrets about his contentious career". Scientific American: 42-43. doi:10.1038/scientificamerican1099-42. Retrieved November 25, 2007.

[9] Edward Teller - The inspiration of Herman Mark (segment 18 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017)

[10] Edward Teller Facts, quote: "Leaving Hungary because of anti-Semitism, Teller went to Germany to study chemistry and mathematics at the Karlsruhe Institute of Technology from 1926 to 1928. A lecture he heard by Herman Mark on the new science of molecular spectroscopy made a lasting impression on him: "He [Mark] made it clear that new ideas in physics had changed chemistry into an important part of the forefront of physics."

[11] Edward Teller - Wave-particle duality sparked a fascination with physics (segment 16 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017) Quote: "This theory [of polymer chemistry, and its relation to quantum physics] managed to make in me a big change from an interest in mathematics to an interest in physics."

[12] "SES Fellows - Edward Teller (1976)". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

g t d Manhattan Projesi
Zaman çizelgesi
Mekân ve tesisler	Ames Berkeley Chicago Dayton Hanford Inyokern Los Alamos Montreal New York Oak Ridge Salt Wells Pilot Tesisi Trinity Wendover Ağır su sahaları
Yöneticiler	Vannevar Bush Arthur Compton James Bryant Conant Priscilla Duffield Thomas Farrell Leslie Groves John Lansdale Ernest Lawrence James Marshall Franklin Matthias Dorothy McKibbin Kenneth Nichols Robert Oppenheimer Deak Parsons William Purnell Frank Spedding Charles Thomas Paul Tibbets Bud Uanna Harold Urey Stafford Warren Ed Westcott Roscoe Wilson
Bilim insanları	Luis Alvarez Robert Fox Bacher Hans Bethe Aage Bohr Niels Bohr Norris Bradbury James Chadwick John Cockcroft Charles Critchfield Harry Daghlian John Ray Dunning Enrico Fermi Richard Feynman Val Fitch James Franck Klaus Fuchs Maria Goeppert-Mayer George Kistiakovski George Koval Willard Libby Edwin McMillan Mark Oliphant George B. Pegram Norman Ramsey Isidor Isaac Rabi James Rainwater Bruno Rossi Glenn Seaborg Emilio Segrè Louis Slotin Henry DeWolf Smyth Leó Szilárd Edward Teller Stanislav Ulam John von Neumann John Wheeler Eugene Wigner Robert Wilson Leona Woods Chien-Shiung Wu
Operasyonlar	Alsos Görevi Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı Crossroads Harekâtı Peppermint Harekâtı Alberta Projesi Silverplate 509. Karma Grubu Enola Gay Bockscar The Great Artiste
Silahlar	Fat Man Little Boy Pumpkin Bombası Thin Man
İlgili konular	1946 Atom Enerjisi Yasası Bizmut fosfat süreci İngilizlerin katkısı Calutron Girls Chicago Pile-1 Şeytan çekirdeği Einstein-Szilárd mektubu Geçici Komite Los Alamos Primer Oppenheimer güvenlik duruşması Plütonyum Quebec Anlaşması RaLa Deneyi S-1 Yürütme Komitesi S-50 Projesi Smyth Raporu Uranyum X-10 Grafit Reaktörü
Manhattan Projesi