Fortran

Fortran

Paradigması	çok paradigmalı: yapısal, zorunlu (yordamsal, nesne yönelimli), genel
İlk çıkışı	1957
Tasarımcı	John Backus
Geliştirici	John Backus & IBM
Kararlı sürüm	Fortran 2018 (ISO/IEC 1539-1:2018) / (2018)
Önemli uygulamaları	Absoft, Cray, GFortran, G95, IBM, Intel, Lahey/Fujitsu, Open Watcom, Pathscale, PGI, Silverfrost, Oracle, XL Fortran, Visual Fortran ve diğerleri
Etkilendikleri	Speedcoding
Etkiledikleri	ALGOL 58, BASIC, C, PL/I, PACT I, MUMPS, Ratfor
Olağan dosya uzantıları	.f .for .f90 .f95

Fortran (önceleri FORTRAN), özellikle sayısal hesaplama ve bilimsel hesaplama için uygun olan genel amaçlı, yordamsal, zorunlu programlama dilidir.

Tarih

1954'te IBM tarafından üretilen IBM 704 için ilk sürümü John Backus ve ekibi tarafından geliştirilmiştir. Backus ve ekibi Kasım 1954'te "The IBM Mathematical FORmula TRANslating System: Fortran" isimli raporu yayınlamışlardır. Fortran ilk yüksek düzey programlama dili olmasa da 1950'deki yüksek programlama dilleri derlenmeden, bir yorumlayıcı(interpreter) yardımıyla çalıştırılıyordu. Bu da makine koduyla yazılan programlardan en az 10 kat daha yavaş çalışmalarına sebep oluyordu. 1950'lerdeki bilgisayarlar için hız çok şey ifade ettiğinden yazması zor da olsa makine kodu bu yüzden hala populerdi. İşte bu noktada Backus ve ekibi hem yüksek programlama dilleri gibi kolay yazılabilen hem de makine kodunda yazılmış gibi hızlı çalışan bir programlama dili sözüyle Fortran 'ı tanıttılar.

Fortran 'ı diğer yüksek düzey programlama dillerinden ayıran bir çevirici yerine bir derleyici(compiler) kullanmasıydı. Program yüksek düzey dilde yazıldıktan sonra makine koduna çevriliyor ve böylece hız kaybı engelleniyordu. Her ne kadar ilk derlenebilir yüksek düzey dilin Fortran olup olmadığı hala tartışma konusu olsa da, Fortran geniş kitleler tarafından kullanılmış ilk yüksek düzey derlenebilir dildir. İlk Fortran sürümü Fortran 0 'dır.

Sürümleri

Fortran 0 : İlk Fortran sürümünde hız için esneklikten vazgeçildi. Bu yüzden ilk sürümde program içindeki tüm değişkenlerin önceden tanımlanması gerekiyordu.

Fortran I : Ocak 1955'te başlayan çalışmalar Nisan 1957 bitirilerek Fortran I tanıtıldı. İlk sürümden farklı olarak değişken isimleri 6 karaktere kadar çıkabiliyordu, veri giriş çıkış sisteminin düzeni değiştirilmişti. Ayrıca if ve do ifadeleri içeriyordu. Daha önceleri tekrarlama işlemi için özyineleme(recursion) kullanılırken do ifadesi sayesinde fonksiyon içinde yineleme(iteration) işlemi gerçekleştirildi. Fortan I 'deki değişken isimleri I, J, K, L, M, N ile başlıyordu. Bunun sebebi de o zamanki bilgisayarların bilimsel çalışmalarında kullanıldığından ve bilim insanlarının denklemlerinde değişken olarak bu harfleri çok kullanmalarından kaynaklanıyordu.

Fortran II : 1958 baharında tanıtılan Fortran II, Fortran I 'deki birçok hatayı düzeltiyordu. Getirdiği en önemli yenilik alt-programların ayrı ayrı derlenebilmesini sağlamaktı. Böylece alt-programda yapılan küçük bir değişim için tüm programı yeniden derlemek yerine, sadece alt-programın derlenmesi sağlandı. Bu zor olan ve genellikle makine hatası sonucu yarıda kalan derleme işlemine büyük bir kolaylık sağladı.

Fortran III : Fortran III tasarlanmasına rağmen asla geniş bir kullanım alanı bulamadı.

Fortran IV : 1960 ve 1962 yıllarında gelişmiş olan Fortran IV zamanın en geniş alanda kullanılmış programlama dili oldu. 1966'da Fortran 66 adı altında standart haline geldi(ANSI, 1966). Fortran IV büyük bakıma Fortran II 'nin gelişmiş haliydi. En önemli değişikliği mantıksal if ifadesi ve fonksiyonlara başka fonksiyonların parametre olarak aktarılabilmesiydi.

Fortran 77 : Fortran IV 'e ek olarak string işleme, mantıksal döngüler ve if ifadesine else ifadesi eklenmişti.

Fortran 90 : Fortran 77 'den epey farklı özellikleri vardır. En belirgin özelliği diziler için dinamik olarak yer ayrımının yapılabilmesidir. Ayrıca Case, Exit, Cycle, gibi yeni ifadeler eklenmiştir. Bir modul ünitesi eklenmiştir. Bu moduller Private veya Public ulaşım iznine sahip veri ve fonksiyon saklayabilmektedir. Ayrıca Fortran 77 'de olan bazı özellikler de yeni sürümden çıkarılmıştır. Fortran 90 ile birlikte FORTRAN olan yazım şekli Fortran olarak değiştirilmiştir.

Fortran 95 : Fortran 95 ile dil hala evrimini devam ettirmektedir...
Fortran 2000
Fortran 2003
Fortran 2008

(İntrinsic Fonksiyonları)

Fonksiyon	Fonksiyonun anlamı	Giriş Tipi	Sonuç Tipi
ABS(x)	x'in mutlak değeri	gerçel/tam sayı	gerçel/tam sayı
SQRT(x)	x'in karekökü	gerçel	gerçel
SIN(x)	x'in sinüsü	gerçel	gerçel
COS(x)	x'in kosinüsü	gerçel	gerçel
TAN(x)	x'in tanjantı	gerçel	gerçel
LOG(x)	x'in doğal logaritması	gerçel	gerçel
LOG10(x)	x'in 10 tabanına göre logaritması	gerçel	gerçel
ASIN(x)	x'in sinüse göre tersi	gerçel	gerçel
ACOS(x)	x'in kosinüse göre tersi	gerçel	gerçel
ATAN(x)	x'in tanjanta göre tersi	gerçel	gerçel
MOD(x, y)	x'in y'ye bölümünden kalan tam sayı	gerçel/tam sayı	gerçel/tam sayı
MIN$(x_{1},x_{2},...,x_{n})$	$(x_{1},x_{2},...,x_{n})$ sayılarının en küçüğü	gerçel/tam sayı	gerçel/tam sayı
MAX$(x_{1},x_{2},...,x_{n})$	$(x_{1},x_{2},...,x_{n})$ sayılarının en büyüğü	gerçel/tam sayı	gerçel/tam sayı
SINH(x)	x'in hiperbolik sinüsü	gerçel/tam sayı	gerçel/tam sayı
COSH(x)	x'in hiperbolik kosinüsü	gerçel/tam sayı	gerçel/tam sayı
TANH(x)	x'in hiperbolik tanjantı	gerçel/tam sayı	gerçel/tam sayı
EXP(x)	$e^{x}$	gerçel	gerçel

Kaynakça

• Concepts of Programming Languages - Robert W. Sebesta