Hırvat milliyetçiliği
Hırvat milliyetçiliği, Hırvatların milliyetini savunan ve Hırvatların kültürel birliğini destekleyen milliyetçiliktir.[1]
Modern Hırvat milliyetçiliği ilk olarak 19. yüzyılda Macarlaştırmaya yönelik artan baskının ardından ortaya çıktı ve özellikle Macar Krallığı altındaki Hırvat özerkliğini görmezden gelen Nisan Yasaları'ndan sonra büyümeye başladı.[2][3] Bu anlayış iki ana fikre dayanıyordu: Orta Çağ Hırvat devletiyle sürekliliğe dayanan tarihi bir devlet hakkı ve Slavlarla ilişkili bir kimlik.[2] Bu dönem, Matica hrvatska'yı[2] yaratan ve "İlirya" dilini destekleyen İlirya Hareketi ile başladı. İliryacılık iki siyasi hareketi doğurdu: Adını devlet hakkı kavramından alan Ante Starčević'in önderlik ettiği (pravaštvo) Haklar Partisi ve Josip Juraj Strossmayer'in yönetimindeki Yugoslavizm düşüncesi, her ikisi de entelijansiya ile sınırlıydı.[4]
Avusturya-Macaristan altındaki bölünmelerine karşı Hırvat topraklarının birleşmesini sağlamanın bir yolu olarak Yugoslavizm lehine savunuculuk, Strossmayer'in bunun federalize bir Yugoslav monarşisi içinde başarılabilir olduğunu savunmasıyla başladı.[4]
Yugoslavya'nın 1918'de kurulmasının ardından, 1921 St. Vitus Günü Anayasası'nda Sırp milliyetçi arzuları doğrultusunda Sırpların birliğini sağlamak için oldukça merkezi bir devlet kuruldu, bu da Hırvatlar ve Yugoslavya'daki diğer halklar arasında kızgınlığa neden oldu. Birinci Dünya Savaşı döneminin başlıca Yugoslav lideri Dalmaçyalı Hırvat Ante Trumbić, Aziz Vitus Günü Anayasasını Yugoslavya'da Hırvatlar ve Yugoslavya'daki diğer halkların çıkarlarına aykırı bir Sırp hegemonyası kurmakla suçladı.[5] Hırvat milliyetçileri, merkezi devlete karşı çıktı ve ılımlı milliyetçiler Yugoslavya içinde özerk bir Hırvatistan talep ettiler.[4] Hırvat milliyetçiliği, Stjepan Radić'in Hırvat Köylü Partisi aracılığıyla Yugoslavya Krallığında kitlesel bir hareket haline geldi.[4] Ilımlı Hırvat milliyetçilerinin Yugoslavya içinde özerk bir Hırvatistan talebi Yugoslav hükûmeti tarafından 1939 tarihli Cvetković-Maček Anlaşması ile kabul edildi.[4] Anlaşma, birliği zayıflattığı gerekçesiyle anlaşmaya karşı çıkan ve "Güçlü Sırplık, Güçlü Yugoslavya" sloganıyla Yugoslavya için anlaşmanın önemini ortaya koyan Sırp milliyetçilerini kızdırdı.[6] Anlaşma ayrıca Bosna-Hersek'in bölünmesini kınayan Yugoslav Müslüman Örgütü (JMO) dahil olmak üzere Boşnakları da (o zamanlar Yugoslav Müslümanları olarak biliniyordu) kızdırdı.[7]
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Ante Pavelić'in Ustaşa hareketi içinde gelişen ve II. Dünya Savaşı sırasında Bağımsız Hırvatistan Devleti'nde Nazi Almanyası ve Faşist İtalya ile iş birliği yapan şiddetli bir mezhepçi Hırvat milliyetçiliği gelişti.[4] Hırvat milliyetçiliği daha sonra Hırvat Baharı hariç, Yugoslavya'nın dağılmasına ve Hırvat Kurtuluş Savaşı'na kadar büyük ölçüde uykuda kaldı.[4] Daha aşırı haliyle, Hırvat milliyetçiliği, bir Büyük Hırvat devleti kurma arzusu, köylünün ve ataerkil değerlerin idealleştirilmesi ve Sırp karşıtı duyarlılıkla belirginleşmiştir.[8]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Avusturya-Macaristan
[değiştir | kaynağı değiştir]
19. yüzyılda Hırvatların Macarlaşmaya muhalefeti ve Avusturya-Macaristan'dan bağımsızlık arzusu Hırvat milliyetçiliğinin yükselmesine yol açtı.[2] İlirya hareketi, Hırvat ulusal bilincini uyandırmaya ve çeşitli lehçelerde var olan bölgesel edebi gelenekleri tek bir edebi dilde standartlaştırmaya çalıştı.[9] Hırvat toprakları kültürel olarak birleştirildiğinde, hareket Güney Slavların geri kalanını dirilen İlirya adı altında birleştirmeyi amaçlıyordu.[9] 1848 Devrimleri sırasında İliryalılar, federal bir Habsburg monarşisi içinde Hırvatistan'ın siyasi özerkliğini sağlamaya çalıştılar.[4] Ante Starčević, 1861'de Hırvatistan'da Haklar Partisi'ni kurdu ve Hırvatistan'ın devlet olma hakkının Habsburg monarşisi tarafından yasal olarak kaldırılmadığını ve bu nedenle Hırvatistan'ın yasal olarak bağımsız bir devlet olma hakkına sahip olduğunu iddia etti.[4] Starčević, Hırvatistan'ın sadece günümüz Hırvatistan'ını değil, aynı zamanda şu anda Bosna-Hersek'i, Slovenya'yı (Karintiya Dükalığı, Carniola, Steiermark) ve bugün Sırbistan'ın (Novi Pazar Sancağı, Sirem) bazı kısımlarını da içerdiğini kabul etti. Bu düşüncenin bir yansıması olarak Büyük Hırvatistan'da Katolik, Müslüman veya Ortodoks insanlar Hırvatlar olarak tanımlanıyordu.[4]
19. yüzyıldan 20. yüzyılın ortalarına kadar Hırvat milliyetçileri, giderek artan Pan-Slav İlirya hareketiyle ve Yugoslavlarla Hırvatların kimliği konusunda rekabet ettiler.[4] Yugoslavizmin kurucusu Hırvat Piskoposu Josip Juraj Strossmayer, Hırvat topraklarının diğer Yugoslavlarla birlikte Yugoslav monarşik federal devleti altında birleştirilmesini savundu.[4] Bununla birlikte, hem Starčević'in hem de Strossmayer'in rakip kimlik vizyonlarına rağmen, görüşlerinden hiçbirinin Hırvatistan'ın entelijansiyasının ötesinde fazla etkisi yoktu.[4]
Yugoslavya Krallığı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hırvat milliyetçiliği, Yugoslavya'nın kurulmasıyla 1918'den sonra Hırvat Halk Köylü Partisi lideri Stjepan Radić liderliğinde bir kitle hareketi haline geldi.[4] Radić, sayısal olarak daha büyük Sırpların hakim olduğu oldukça merkezi bir ifade ile Hırvatların ulusal haklarının kaybedilmesinden korktuğu için Yugoslavya'nın birleşmesine karşı çıktı.[4] Radić'in 1928'de öldürülmesi Hırvat milliyetçilerini merkezileştirilmiş Yugoslav devletine karşı kışkırttı ve kızdırdı ve 1928'den 1939'a kadar Hırvat milliyetçiliği, Belgrad'dan bir tür özerklik veya bağımsızlık koparmak peşinde koşmak olarak tanımlandı.[4] 1939'da, Yugoslav hükûmeti ile Vladko Maček liderliğindeki özerk Hırvat Köylü Partisi arasında, Yugoslavya'da Banovina Hırvatistanı olarak bilinen özerk bir Hırvatistan'ın kurulması ile bir uzlaşma sağlandı.[4]
Bağımsız Hırvatistan Devleti
[değiştir | kaynağı değiştir]Mihver Devletleri'nin Yugoslavya'yı işgalinden ve Faşist İtalya ve Nazi Almanyası'nın emriyle bir İtalyan-Alman müşteri devleti olarak NDH'nin kurulmasından sonra Hırvat milliyetçiliği, II. Dünya Savaşı sırasında, Hırvat aşırı milliyetçi ve faşist Ustaşa hareketinin Hırvatistan Bağımsız Devletini (NDH) yönetmeye başlamasıyla, gelişiminde kritik bir noktaya ulaştı.[4] Ustaşalar, Sırplara, Yahudilere ve Romanlara karşı kitlesel soykırım gerçekleştirdi ve bunlara karşı savaşan komünist Yugoslav Partizanlar ve Çetnikler de dahil olmak üzere siyasi muhaliflere zulmetti.[4]
Komünist Yugoslavya
[değiştir | kaynağı değiştir]Mihver Devletleri'nin 1945'teki yenilgisinden ve komünist Josip Broz Tito'nun yeni komünist liderliğindeki Yugoslavya'nın lideri olarak yükselişinden sonra, Hırvat milliyetçiliği ve diğer milliyetçilikler devlet yetkilileri tarafından bastırıldı.[4] Komünist dönemde, bazı Hırvat komünistler sırasıyla Ivan Krajačić ve Andrija Hebrang olmak üzere Hırvat milliyetçileri olarak etiketlendi. Hebrang, Sırp gazeteleri tarafından Tito'yu Sırp çıkarlarına aykırı davranması için etkilediğiyle suçlandı, gerçekte Tito ve Hebrang siyasi rakiplerdi, çünkü Hebrang federal düzeyde Hırvat çıkarlarını savundu ve başlıca Yugoslav Partizan liderlerinden biri oldu. Hebrang, Hırvat sınırlarının Milovan Đilas'ın komisyonu tarafından kırpıldığı için Hırvat sınırlarının değiştirilmesini de savundu. Ayrıca, 1945'ten sonra Hırvatistan'a uygulanan adaletsiz döviz kurlarına karşı çıktı ve iş birlikçi olarak etiketlenen insanlara karşı yapılan gösteri davalarını kınadı. Hebrang, Sırp çıkarları için ciddi bir tehdit değildi, çünkü birkaç kez rütbesi indirildi ve 1948'de ev hapsine alındı ve daha sonra öldürüldü.[10]
Hırvat milliyetçiliği ortadan kalkmadı, ancak 1960'ların sonlarından 1970'lerin başlarına kadar, Hırvat Baharı hareketinin ademi merkeziyetçi bir Yugoslavya'ya karşı Hırvatistan ve diğer cumhuriyetler için federal hükûmet kontrolünden daha fazla özerklik çağrısında bulunulmasının patlak vermesiyle birlikte uykuda kaldı.[4] Bu talepler Tito rejimi tarafından etkin bir şekilde uygulandı.[4] Hırvat komünistler, parti mevkilerini, ordudaki görevleri, polis ve gizli polisi komuta etmede Sırp hakimiyetini belirtmeye başladılar.[11] Ancak asıl konu, o zamanlar Sırp-Hırvatça'nın Batılı bir türü olarak kabul edilen Hırvat edebi dilinin algılanan ikincil statüsüydü.[11] 1967'de Hırvat Yazarlar Derneği, Hırvat dilinin hem eğitim hem de yayıncılık için ayrı bir dil olarak belirlenmesi çağrısında bulundu.[11] Bu tür talepler nedeniyle Tito, 1971 ve 1972'de reformcuları tasfiye etme emri verdi.[11] Yaklaşık 1.600 Hırvat komünist Komünist Partiden ihraç edildi veya tutuklandı.[11]
Bu tür önlemler Yugoslavya'da milliyetçiliğin yükselişini durdurdu, ancak Hırvat milliyetçiliği Güney Amerika, Avustralya, Kuzey Amerika ve Avrupa'da Hırvat diasporası arasında büyümeye devam etti.[11] Hırvat siyasi göçü iyi finanse edildi ve çoğu zaman sıkı bir şekilde koordine edildi.[11] Bu gruplar, 1945'te Yugoslavya'yı terk eden siyasi göçmenlerden geldikleri için anti-komünistti.[11]
Hırvat milliyetçiliği, güçlü bir şekilde merkezileştirilmiş bir Yugoslavya arayışında olan Slobodan Milošević'in Sırp milliyetçi gündeminin algılanan tehdidine yanıt olarak 1980'lerin sonlarında hem radikal, bağımsızlıkçı hem de aşırılıkçı biçimlerde yeniden canlandı.[4] Hırvatistan, 1991'de Yugoslavya'dan bağımsızlığını ilan etti ve 1991'den 1995'e kadar Hırvat Savaşı'na yol açtı.[4]
Hırvat egemen seçkinler, Bosnalı siyasi oluşum Bosna-Hersek Hırvat Demokratik Birliği'nin (HDZ) iktidara gelmesine yardımcı oldu. Bosnalı HDZ'nin ilk liderleri Tuđman'ın Bosna-Hersek'in Hırvatistan ile Sırbistan arasında bölünmesi fikrine karşı çıktılar; buna karşılık, Mate Boban, HDZ'nin lideri oldu. Savaşın sonunda Bosna-Hersek'i Hırvatistan ile birleştirmek amacıyla Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti'ni kurdu.[12] Boban'ın projesi 1994 yılında Bosna Hersek Federasyonu'nun kurulmasıyla çöktü.
Modern Hırvatistan ve Bosna-Hersek
[değiştir | kaynağı değiştir]
1980'lerden itibaren, Hırvat milliyetçi hareketi eski komünist general ve tarihçi Franjo Tuđman tarafından yönetiliyordu.[11] Tuđman başlangıçta önde gelen bir komünistti, ancak 1960'larda milliyetçiliği benimsemeye başladı.[13] Kısa süre sonra Hırvat diasporasının desteğini kazandı ve bağımsız bir Hırvatistan kurma hedefine doğru milyonlarca dolar toplamasına yardım etti.[13] Tuđman, Diyasporalı Hırvatlar arasından MASPOK aydınlarını ve sempatizanlarını topladı ve 1989'da Hırvat Demokrat Birliği'ni (HDZ) kurdu.[13] 1990'da Tuđman'ın HDZ'si, Hırvatistan Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki ilk demokratik seçimleri kazandı. 1991'de Hırvatistan Savaşı ve ertesi yıl Bosna Savaşı çıktı.
Hırvat egemen seçkinler, Bosnalı HDZ'nin iktidara gelmesine yardımcı oldu. Bosnalı HDZ'nin ilk liderleri Tuđman'ın Bosna-Hersek'in Hırvatistan ile Sırbistan arasında bölünmesi fikrine karşı çıktılar; Buna karşılık, Mate Boban, HDZ'nin lideri oldu. Savaşın sonunda Bosna-Hersek'i Hırvatistan ile birleştirmek amacıyla Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti'ni kurdu.[12] Boban'ın projesi 1994 yılında Bosna Hersek Federasyonu'nun kurulmasıyla çöktü.
Partiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzdekiler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bosna Hersek Hırvat Demokratik Birliği (1990-günümüz)
- Hırvat Haklar Partisi (1990-günümüz)
- Bosna Hersek Haklar Partisi 1861 (1990-günümüz)
- Hırvat Saf Haklar Partisi (1992-günümüz)
- Bosna Hersek Hırvat Köylü Partisi (1993-günümüz)
- 1861 Hırvat Haklar Partisi (1995-günümüz)
- Bosna Hersek Haklar Hırvat Partisi (2004-günümüz)
- Hırvat Sağ Partisi (2004-günümüz)
- Otantik Hırvat Haklar Partisi (2005-günümüz)
- Hırvat Demokrat Birliği 1990 (2006-günümüz)
- Sadece Hırvatistan - Hırvatistan Hareketi (2007-günümüz)
- Hırvatistan için Bağımsızlar (2017-günümüz)
- Vatan Hareketi (2020-günümüz)
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hırvat Halk Birliği (1910–2010)
- Hırvat Gerçek Uyanışı (2002–2011)
- Hırvat Bloğu (2002–2009)
- Hırvat Koalisyonu (2010–2011)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Motyl 2001, s. 103-104.
- ^ a b c d Motyl 2001, s. 104.
- ^ "Nationalism in Hungary, 1848-1867". 2 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Motyl 2001, s. 105.
- ^ Spencer Tucker. Encyclopedia of World War I: A Political, Social, and Military History. Santa Barbara, California, USA: ABC-CLIO, 2005. Pp. 1189.
- ^ Motyl 2001, s. 471.
- ^ Motyl 2001, s. 57.
- ^ Blamires 2006, s. 155.
- ^ a b "hrvatski narodni preporod", Croatian Encyclopedia (Hırvatça), Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 1999–2009
- ^ MacDonald 2002, s. 191.
- ^ a b c d e f g h i MacDonald 2002, s. 99.
- ^ a b Nizich 1992, s. 29.
- ^ a b c MacDonald 2002, s. 100.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Arbanas, Martin (2016), Hrvatski nacionalizam i revolucija godine 1848, University of Pula. Faculty of Philosophy
- Bayram, Mürsel (2015). Hırvat Milliyetçiliğinde Dil Unsurunun Rolü, The Role of Language in Croatian Nationalism (PDF). Review of International Law and Politics. ISSN 1305-5208. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2016.
- Blamires, Cyprian P. (2006). World Fascism: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 1-57607-940-6.
- Krestić, Vasilije Đ. (2014). "Croatian pretensions to Bosnia and Herzegovina since 1848". Balcanica. 45: 267-294.
- MacDonald, David Bruce (2002). Balkan holocausts?: Serbian and Croatian victim-centred propaganda and the war in Yugoslavia. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-6466-X.
- Motyl, Alexander J. (2001). Encyclopedia of Nationalism, Volume II. Academic Press. ISBN 0-12-227230-7. 7 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2013.
- Nizich, Ivana (1992). War Crimes in Bosnia-Herzegovina. Manchester: Helsinki Watch. ISBN 1-56432-083-9.
- Ramet, Sabrina P. (1999). The Radical Right in Central and Eastern Europe Since 1989. The Pennsylvania University Press. ISBN 0-271-01810-0.
- Uzelac, Gordana (2006). The Development of the Croatian Nation: An Historical and Sociological Analysis. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press.
