Li Shimin
| |
| Tam Adı | Tang Taizong |
| Tahta Geçiş | 4 Eylül 626 |
| Doğum tarihi | 23 Ocak 599 Çin |
| Ölüm tarihi | 10 Temmuz 649 |
| Öldükten Sonraki Adı | Wen Huangdi 文皇帝 |
| İktidar | Tang Hanedanı |
| Hükümdarlık Süresi | 23 yıl |
Li Shimin (Çince: 李世民, lǐ shìmín), İmparator Taizong ya da Tai Tsung (Çince: 唐太宗, táng tàizōng, d. 23 Ocak 599 - ö. 10 Temmuz 649), 626-649 yılları arasında Çin imparatoru.
Li Shimin 617 yılında babası Li Yuan önderliğinde en önemli rakiplerini yenerek Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurmuştur. Sonradan tören ile babası Li Yuan ve Li Shimin hanedanın ortak kurucu olarak anılmıştır.[1] Çin'in en önemli hükümdarları arasında kişi olarak en fazla çekici olanı Li Şimin'dir.[1] Sui döneminin son yıllarında, Çin'in birçok yerinde haydutlar ve asiler cirit atarken, o, babası olan Tang beyi Li Yuan'ı kendini imparator ilan etmeye ikna etti.[1] O zaman Şimin sadece 16 yaşındaydı ve 24 yaşına kadar savaşarak barışı kurmaya ve hanedanı güvenli kılmaya çalıştı. Kendisi hem merhametli ve halkın yaşam koşullarıyla ilgili, hem de korku ve yorulmak bilmezdi. Çok zaman savaşlara bizzat kendisi komuta eder, askerlerinin ön saflarında, at değiştirerek koşturur, düşman komutanlarla savaşır, pazarlık ederdi. Siyasal lider olarak, etrafında ermiş ve geniş görüş açısına sahip insanlar toplamıştı. Tang kurumlarının çoğu Sui örneğini devam ettirmişse de, bunların işleyiş tarzı, 23 yıl sürmüş olan Li Şimin döneminin uygulamalarıyla şekillendi. Tang kurumları zamanın en mükemmeli[1] haline gelmişti. Bunun önemli bir kısmı bu genç ve Tang Hanedanı'nın gerçek kurucusu olan Şimin sayesinde gerçekleşmişti.[1]
Hsüan Kapısı Olayı
[değiştir | kaynağı değiştir]Babası tahtta iken ülke iç karışıklıklar ve devrilen Sui Hanedanı'ndan kalan derebeylerin kışkırtmaları ve çıkan isyanlar bunu pekiştiren Göktürk akınlarıyla zor günler geçirmekteydi. Li Yuan'ın zayıflayan otoritesi taht kavgalarını da beraberinde getirdi. Li Şimin tahta çıkmak için hem ağabeyini hem de küçük kardeşini öldürmüştü. Ne var ki bu hanedan kurucusu olarak doğmuş adam, ikinci oğul olarak dünyaya gelmişti. Tahta çıktıktan sonra ağabeyi Li Cianşeng'le aralarında büyük bir gerginlik oldu. Rekabet bütün saray halkına yayıldı ve iki kardeşin taraflarının ilişkilerini zehirledi. Şimin'in danışmanları, eğer önce kendisi harekete geçmezse, ağabeyi tarafından ortadan kaldırılacağını ısrarla anlattılar. Sonunda olan oldu, Şimin 626 yılında bizzat kardeşini pusuya düşürdü, bir ok darbesiyle öldürdü. Cianseng'in yanında bulunan bir küçük kardeş, kılıçla doğrandı. Bundan sonra, Şimin, kardeşlerinin 10 çocuğunun hepsini idam ettirdi, babasından imparatorluktan çekilmesini istedi, tahta kendisi çıktı.
Göktürkler ile ilişki
[değiştir | kaynağı değiştir]639 yılında yaz sarayı olan Jiucheng Sarayı'ndayken Chieh-she-shuai ve yandaşları tarafından saldırıldıysa da, saldırıyı geri püskürttü.[2] Chieh-she-shuai'nin isyanından sonra Göktürklerin Sarı Irmak'ın güneyinde bulunmalarının iyi omadığını dile getirenler çoğalınca Göktürk siyasetinde değişikliği gerçekleştirildi.[3][4][5] Tai Tsung "Sarayı Muhafız Birliği Sağ Wu-wei Büyük General",[6] Hua Eyaleti Askerî Müsteşarı ve Huai-hua Vilâyet Kralı[6] olan Li Simo (Ashina Simo)'yu Chilipi Kağan olarak atandı ve Kutao'nun verilmesine, çeşitli eyaletlerde oturan Göktürk ve etnik azınlıkları Sarı Irmak'ın kuzeyine götürmesine ve orada duvarları kurarak uzun süre sınır kalelerini muhafaza etmesine dair ferman çıkardı.[7] Ancak Chilipi Kağan Seyantolardan korkarak kaleden çıkmak istemeyince Tai Tsung, "Tarım Bakanı" Kuo Sipen'i Seyontolara yollayarak talimatı verip Göktürkler ile savaşmamasını istedi.[7] Chilipi Kağan 641 yılında nehri geçerek eskiden Dingxiang Kalesinin bulunmuş olduğu yerde çadırı kurdu. 30.000 hanelik halkı, 40.000 sağlam askeri ve 90.000 atı vardı.[8]
Koguryo Seferleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Li Shimin'in tahta bulunduğu sürede karşısında rakibi yoktu. 500.000 askerî gücü aşmış ve düzenli bir orduya sahipti. Savaştığı ülkelere 200 er 200 er binlik ordular yürütüyordu. Kendisinin yönettiği Goguryeo seferinde, Kore Yarımadasına ve Mançurya sınırlarına 1.000.000 lojistik güce sahip bir ordu yürütmüş Koguryo-Tang Savaşları'nı başlatmıştır. Her ne kadar başarısız olsa da, ondan sonra gelen imparatorlar, seferi devam ettirmiş ve Goguryeo'yu egemenliği altına almıştır.
Ölüm
[değiştir | kaynağı değiştir]Tai Tsung 10 Temmuz 649 yılında yönetiminin 23'üncü yılında ölmüştür.
Not
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e http://rayhuang-tangdynasty.blogspot.com/2010/05/yedinci-yuzylda-tang-hanedan-donemi.html[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2010.
- ^ Denis C. Twitchett, John K. Fairbank (Hrsg.): The Cambridge History of China, Vol. 3, Sui and T'ang China, 589–906. Cambridge University Press, Cambridge 1979, ISBN 0-521-21446-7. See especially : Ch.4, T'ai-tsung (626-49) the Consolidator. p. 150 to 241.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2010.
- ^ a b "Erkin Ekrem, "Gök Türk Hsieh-li Kağan'ın (618-630) Oğlu A-shih-na Po lou Men'in Mezar Kitabesi Üzerine", Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cikt 4, Sayı 4, Aralık 2007 (Pdf dosyası)" (PDF). 12 Kasım 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ a b Tzu chih t'ung chien, Cilt 195
- ^ Tzu chih t'ung chien, Cilt 196
