Megadük
Megadük (Yunanca: μέγας δούξ, Megas duks), geç Bizans İmparatorluğu dönemi hiyerarşisinin en yüksek pozisyonu, Bizans donanması komutanının unvanı. Bazen bu unvan yerine yarı Latinleştirilmiş megaduke ya da megaduks (Yunanca μεγαδούξ) ifadeleri de kullanılırdı.[1] Yunanca kelime δούξ, Latince terim dux kelimesinin helenleştirilmiş halidir, lider ya da komutan anlamına gelir.
Tarih ve görevleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu makam başlangıçta I. Aleksios (1081-1118 arası hükümdar) tarafından ihmal edilmiş Bizans donanmasını reforme etmek ve çeşitli vilayetlerdeki küçük filoları megas doux yönetimi altında tek bir güç haline getirip canlandırmak için oluşturulmuştur.[1] İmparatorun kayınbiraderi İoannis Dukas bu göre gelmiş ilk kişi olarak kabul edilir, 1092 yılında bu unvanı almıştır. Türk emiri Çaka Bey ile mücadele etmek ilk görevi olmuştur. 1085 Aralık tarihli bir dokümanı keşiş Niketas isimsiz bir megas doux emlağının yöneticisi olarak imzalamıştır.[2][3] yaklaşık 1086 yılında Manuil Vutumitis ve 1090 yılında Konstantinos Dalassenos'a verilen "Filonun "doux'u" (Grekçe: δούξ τοῦ στόλου) makamı benzer yetkiler ile belki de megas doux makamının habercisiydi.[1][4]
İlk bilinen megas doux İoannis Dukas hem denizde hem de karada 1092-93 yıllarında Ege denizinde ve Girit ve Kıbrıs adalarında ve 1097 yılında Batı Anadolu'da Bizans otoritesinin tekrar tesis etmek için görevlendirildi.[5][6][7] O zamandan sonra, megas doux, filo için insan gücü ve kaynakları sağlayan Hellas, Mora ve Girit eyaletlerinin genel kontrolünü de aldı.[8] Ancak, megas doux İmparatorluğun üst düzey yetkililerinden biri olduğu ve çoğunlukla merkezi hükûmet ve çeşitli askeri seferler ile ilgilendiği için, bu eyaletlerin de factο yönetilmesi, eyalette bulunan praitōr veya çeşitli yerel liderlere aitti.[9] 12. yüzyılda, Kontostefanos ailesi megas doux görevine egemen oldu;[1] üyelerinden biri olan Andronikos Kontostefanos, birçok kara ve deniz zaferleri elde etmede yardımcı olduğu İmparator I. Manuil'in (1143–1180 arası hükümdar) en önemli subaylarından biri oldu.
Bizans filosunun Dördüncü Haçlı Seferi'nden sonra ortadan kaybolmasıyla, İznik İmparatorluğu'nda unvan onursal olarak kalmıştır. VIII. Mihail (1259–1282 arası hükümdar), kıdemli ortak imparator olmadan önce IV. İoannis'in (1258–1261 arası hükümdar) naibi olduğunda bu unvanı kabul etmiştir.[10] Aynı zamanda, Latin İmparatorluğu tarafından da kullanılmıştır, yaklaşık 1207 yılında, Latin imparatoru Limni adasını ödüllendirmiş ve miras ile geçecek şekilde megas doux unvanını Venedikli (ya da muhtemelen Yunan ve Venedik karışımı) Filocalo Navigajoso'ya ("imperiali privilegio Imperii Megaducha est effectus") vermiştir.[1][11] Unvan ve yönetim, unun soyundan gelenler 1278'de Bizanslılar tarafından Limni'den çıkartılana kadar miras kalmıştır.
1261 yılında Konstantinopolis'in geri alınmasından sonra unvan donanmanın başkomutanı olan eski haline getirilmiştir ve imparatorluğun kalanı için prōtovestiarios ile prōtostratōr arasında yüksek bir derece olarak kalmıştır.[1][12] Bunun yanında bazen imparatorluk hizmetinde bulunan yabancılara da bahşedilmiştir, bunlara arasında en bilinenleri birçok Ege adasının VIII. Mihail adına alan İtalyan Licario,[13] ve Katalan Bölüğü'nün başı Roger de Flor'dur.[1] 14. yüzyıl ortası Pseudo-Kodinos'un Bizans makamları'nda megas doux nişanları, altın-kırmızı bir skiadion şapka olarak klapoton tarzı, peçe olmadan nakışlar ile dekore edilmiştir. Alternatif olarak, kubbeli bir skaranikon şapka, yine kırmızı ve altın olarak giyilip, altın telle süslenerek, önde imparatorun bir portresi, bir diğer portresi de arkaya koyulmuş olabilir. Megas doux ayrıca zengin bir ipek tunik, kabbadion giyer ve kumaşı “kullanımda olanlardan” seçebilirdi. Makam personeli (dikanikion), gümüş örgü ile sınırlanmış, altınla oyulmuş düğüm ve topuzlara sahipti.[14] Pseudo-Kodinos ayrıca, diğer savaş gemilerinde “olağan imparatorluk bayrağı” dalgalanırken, megas doux amiral gemisinde, at üzerindeki imparatorun bulunduğu bayrak dalgalanırdı.[15] Onun alt görevlileri, Megas drungarios tu stolu, amēralios, prōtokomēs, kıdemsiz droungarioi ve kıdemsiz komētes idi.[15]
1346 yılında Çar Stefan Dušan tarafından kurulan Sırp İmparatorluğu, aralarında herhangi bir donanma çağrışımı olmasa da, "büyük voyvoda" (veliki vojvoda) haline gelen megas doux ile beraber çeşitli Bizans başlıklarını kullandılar. Makamın sahipleri arasında Jovan Uglješa[16] ve Jovan Oliver gibi üst düzey soylular vardı.[17]
Bilinen kişilerin listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]| İsim | Tenure | İmparator(lar) | Notlar | Kaynak |
|---|---|---|---|---|
| İoannis Dukas | 1092 - bilinmiyor | I. Aleksios | I. Aleksios'un kayınbiraderi, öncesinde Dyrrhachium Theması dux'u (Dıraç valisi) | [1] |
| Landulf | 1099-1105 | I. Aleksios | Batı asıllı amiral | [18][19] |
| İsaakios Kontostefanos | 1105-1108 | I. Aleksios | Boemondo'ya karşı savaşta yetersizliği nedeniyle görevden alınmıştır | [18][20] |
| Marianos Maurokatakalon | 1108 - bilinmiyor | I. Aleksios | İsaakios Kontostefanos'un ardılı | [18][21] |
| Eumatios Filokales | 1112 sonrası - 1118 sonrası | I. Aleksios | Öncesi Yunanistan'da yargıç ve uzun zaman Kıbrıs valisi | [22][23] |
| Konstantin Opos | bilinmiyor | I. Aleksios | Türklere karşı seferlerde görev yapmış seçkin general | [24] |
| Leon Nikerites | bilinmiyor | I. Aleksios | Hadım, öncesi Bulgaristan ve Mora Yarımadası theması valisi | [24] |
| Nikiforos Vataces | bilinmiyor | I. Aleksios (?) | Sadece mührü sayesinde tanınıyor, muhtemelen I. Aleksios hükümdarlığında görev yaptı | [24] |
| Stefen Kontostefanos | ca. 1145 (?) - 1149 | I. Manuil | I. Manuil'in kayınbiraderi, 1149 yılında görevi sırasında öldürüldü | [25] |
| Aleksios Komnenos | ca. 1155 - after 1161 | I. Manuil | Anna Komnini ve Nikiforos Bryennios'un oğlu | [24] |
| Andronikos Kontostefanos | after 1161 - 1182 | I. Manuil | Manuil'in yeğeni, imparatorun en çok güvendiği ve seçkin general. I. Andronikos tarafından 1182 yılında kör edilmiştir | [26] |
| İoannis Komnenos | bilinmiyor | I. Manuil | I. Manuil'in birinci derece kuzeni, sebastokrator Andronikos Komnenos'un oğlu. 1176 yılında Miryokefalon Muharebesi'nde ölmüştür | [25] |
| Konstantinos Angelos | bilinmiyor | II. İsaakios | Filippopolis valiliğinden sonra, başarısız bir taht gasbına önderlik etmiştir | [27] |
| Mihail Strifnos | ca. 1195 - 1201/1202 sonrası | III. Aleksios | III. Aleksios'un gözdesi. Donanmanın malzemelerini satıp kendini zengin ettiği kaydedilmiştir | [28] |
| Teodotos Fokas | ca. 1210 | I. Theodoros | İznik İmparatoru I. Theodoros'un amcası, known only from a monastic property deed dating to between 1206 and 1212 | [29] |
| İoannis Gabalas | ca. 1240 | III. İoannis | A letter by King Henry I of Cyprus to the anonymous "great ruler of the God-guarded island of Rhodes and the Cyclades", identified by Spyridon Lambros with John, refers to him as pansebastos sebastos, megas doux, and gambros of the emperor. | [30] |
| Mihail Paleologos | 1258 | IV. İoannis | Geleceğin VIII. Mihail'i olacaktır, Georgios Muzalon'un öldürülmesinden sonra bu göreve gelmiştir sonra Despotluğa yükselmiş, nihayetinde imparator olmuştur. | [29][31] |
| Mihail Camanturos Laskaris | 1259 - ca. 1272 | VIII. Mihail | I. Teodor'un kardeşi, ileri yaşı yüzünden hiçbir zaman filonun gerçek komutanlığını ele alamamıştır. Ölümüne kadar görevde kalmıştır. | [32][33] |
| Aleksios Dukas Filantropenos | ca. 1272 - ca. 1275 | VIII. Mihail | önce protostrator ve yaklaşık 1263 yılına kadar de facto filo komutanı. Sonra megas doux görevini ölümüne kadar sürdürmüştür | [34][35] |
| Licario | ca. 1275 - bilinmiyor | VIII. Mihail | Bizans hizmetine girmiş İtalyan korsan, Negroponte Lordluğu ve birçok Ege adasını ele geçirmiştir. | [36][37] |
| Giovanni de lo Cavo | after 1278 | VIII. Mihail | Bizans hizmetine girmiş Cenevizli korsan, Rodos ve Anafi lordu | [38][39] |
| Roger de Flor | 1303-1304 | II. Andronikos | Paralı asker Katalan Bölüğünün lideri. Yardımcısı Berenguer de Entença lehine 1304 sonunda görevinden istifa etmiş, birkaç ay sonra öldürülmüştür | [36][40] |
| Berenguer de Entença | 1304-1305 | II. Andronikos | Roger de Flor'un yardımcısı ve Paralı asker Katalan Bölüğünün lideri olarak ardılı. İmparator ile anlaşmazlığı sonrası görevinden istifa etmiştir | [41][42][43] |
| Fernand Ximenes de Arenos | 1307/1308- bilinmiyor | II. Andronikos | Katalan Bölüğünün liderlerinden biri, Bizanslılara döndükten sonra megas doux olarak adlandırılmıştır | [44][45][46] |
| Syrgiannes Paleologos | 1321-1322 | II. Andronikos | Bizans İç Savaşı sırasında genç III. Andronikos'un baş destekçilerinden biri, yaşlı II. Andronikos'a dönmüş, megas doux yapılarak ödüllendirilmiş. Kendisine komplo kurunca hapsedilmiştir | [44][47][48] |
| İsaakios Asanes | bilinmiyor - 1341 | III. Andronikos | Aleksios Apokaukos bu görevde yerini almıştır | [44][49] |
| Aleksios Apokaukos | 1341-1345 | III. Andronikos V. İoannis |
İoannis Kantakuzinos'un himayesinde bir destekçisidir, Apokaukos bu görevde Bizans İç Savaşı (1341-1347) başlangıcından V. İoannis hükümdarlığında Kantakuzinos karşıtları tarafından öldürülünceye kadar kalmıştır | [44][50] |
| Asomatianos Camplakon | ca. 1348 | VI. İoannis | Bizans-Ceneviz Savaşı (1348-1349) sırasında filonun başı, 1356 öncesi bir zaman ölmüştür | [44][51][52] |
| [Paul?] Mamonas | erken 15. yüzyıl | II. Manuil | Mamonas ailesi Monemvasia'nın kalıtsal hükümdarıdır | [53][54] |
| Manuil | bilinmiyor - 1410 | II. Manuil | İsimsiz bir vakainamede 1410 yılında bir salgında öldüğüne dair kayıt vardır | [53][55] |
| [Manuil?] Frangopulos | ca. 1429 | II. Theodoros Paleologos | prōtostratōr görevinden Mora Despotluğu'nun
megas doux görevine 1429 yılında terfi etmiştir. Manuil Frangopulos, 1390lı yıllardan itibaren zaten Despotluğun kıdemli memurlarından biriydi. |
[56] |
| Paraspondelos | ca. 1437 | VIII. İoannis | Hakkında bilinene tek şey Dimitrios Paleologos'un kayınpederi olmasıdır | [53][57] |
| Lukas Notaras | 1441 sonrası - 1453 | VIII. İoannis XI. Konstantinos |
Notaras, hem VIII. İoannis'e hem de XI. Konstantinos'a baş bakan olarak hizmet etmiştir ve İstanbul'un Fethinden sonra Osmanlılar tarafından idam edilmiştir. | [53][58] |
Trabzon İmparatorluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]| İsim | Tenure | İmparator(lar) | Notlar | Kaynak |
|---|---|---|---|---|
| Lekes Cacincaios | bilinmiyor–1332 | Basileios Megas Komnenos'un Trabzon'a geldiğinde idam ettirilmiştir. | [59] | |
| İoannis | 1332–1344 | Basileios Megas Komnenos İrini Paleologina |
Hadım ve Trabzon İç Savaşı sırasında İmparatoriçe İrini Paleologina tarafının önde gelen katılımcılarından. | [59] |
| Nikitas Scholarios | 1344–1345 1349–1361 |
III. İoannis Megas Komnenos Mihail Megas Komnenos III. Aleksios Megas Komnenos |
Trabzon İç Savaşı sırasında önde gelen katılımcılardan ve III. İoannis Megas Komnenos'un destekçisi. Mihail Megas Komnenos tarafından 1345 yılında hapsedilmiş, 1349 yılında serbest bırakılmış ve III. Aleksios Megas Komnenos yönetiminde makamı muhtemelen 1361 yılında ölümüne kadar elinde tutmuştur. | [60] |
| İoannis Kabazites | 1344 sonrası – 1349 | Mihail Megas Komnenos | İmparatoriçe İrini Paleologina karşı Trabzon İç Savaşı sırasında önde gelen katılımcılardandır. Kaffa'de Ceneviz Cumhuriyeti'ne karşı savaşırken öldürülmüştür. | [61] |
| Scholaris | ca. 1395 | Aksi halde bilinmeyen / tanımlanmayan. | [62] |
Kültürel referanslar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünlü 1490 Valensiyaca epik romans Tirant lo Blanch'ta, Bretonya'dan gelen yiğit şövalye Beyaz Tirant, Konstantinopolis'e gider ve bir Bizanslı megas doux olur. Bu hikâyenin, gerçek tarihte hiçbir temeli yoktur; ancak, yukarıda belirtilen, yabancılara tanınan makamın durumlarını yansıtıyor olabilir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f g h ODB, "Megas doux", p. 1330.
- ^ Polemis 1968, s. 67.
- ^ Skoulatos 1980, s. 147.
- ^ Skoulatos 1980, ss. 61, 181.
- ^ Polemis 1968, ss. 66-69.
- ^ Skoulatos 1980, ss. 145-149.
- ^ Angold 1997, s. 150.
- ^ Angold 1997, s. 151.
- ^ Magdalino 2002, s. 234.
- ^ Bartusis 1997, s. 274.
- ^ Van Tricht 2011, ss. 112, 130, 144.
- ^ Bartusis 1997, s. 381.
- ^ Bartusis 1997, s. 60.
- ^ Verpeaux 1966, ss. 153-154.
- ^ a b Verpeaux 1966, s. 167.
- ^ PLP, 21150. Οὔγκλεσις Ἰωάννης.
- ^ PLP, 14888. Λίβερος Ἰωάννης.
- ^ a b c Guilland 1967, s. 543.
- ^ Skoulatos 1980, ss. 169-171.
- ^ Skoulatos 1980, ss. 130-132.
- ^ Skoulatos 1980, ss. 186-187.
- ^ Guilland 1967, ss. 543-544.
- ^ Skoulatos 1980, ss. 79-82.
- ^ a b c d Guilland 1967, s. 544.
- ^ a b Guilland 1967, s. 545.
- ^ Guilland 1967, ss. 545-546.
- ^ Guilland 1967, s. 546.
- ^ Guilland 1967, ss. 546-547.
- ^ a b Guilland 1967, s. 547.
- ^ Savvides 1990, s. 186.
- ^ PLP, 21528. Παλαιολόγος, Μιχαὴλ VIII. ∆ούκας Ἂγγελος Κομνηνός.
- ^ Guilland 1967, s. 548.
- ^ PLP, 14554. Λάσκαρις, Μιχαὴλ Τζαμάντουρος.
- ^ Guilland 1967, ss. 548-549.
- ^ PLP, 29751. Φιλανθρωπηνός, Ἀλέξιος Δούκας.
- ^ a b Guilland 1967, s. 549.
- ^ PLP, 8154. Ἰκάριος.
- ^ Geanakoplos 1959, s. 211.
- ^ Nicol 1992, s. 202.
- ^ PLP, 24386. Ῥοντζέριος.
- ^ Guilland 1967, ss. 549-550.
- ^ Nicol 1993, s. 131.
- ^ PLP, 27580. Τέντζα Μπυριγέριος.
- ^ a b c d e Guilland 1967, s. 550.
- ^ Nicol 1993, ss. 133-134.
- ^ PLP, 27944. Τζιμῆς Φαρέντα.
- ^ Nicol 1993, ss. 157-158.
- ^ PLP, 27167. Συργιάννης Παλαιολόγος Φιλανθρωπηνὸς Κομνηνός.
- ^ PLP, 1494. Ἀσάνης, Ἰσαάκιος Παλαιολόγος.
- ^ Nicol 1993, ss. 187-201.
- ^ Nicol 1993, s. 223.
- ^ PLP, 27753. Τζαμπλάκων Ἀσωματιανός.
- ^ a b c d Guilland 1967, s. 551.
- ^ PLP, 16580. Μαμωνᾶς Παῦλος (?).
- ^ PLP, 16711. Μανουήλ.
- ^ PLP, 30139. Φραγκόπουλος <Μανουήλ>.
- ^ PLP, 21905. Παρασπόνδυλος.
- ^ PLP, 20730. Nοταρᾶς Λουκᾶς.
- ^ a b PLP, 8597. Ἰωάννης.
- ^ PLP, 27305. Σχολάριος Νικήτας.
- ^ PLP, 10010. Καβαζίτης Ἰωάννης.
- ^ PLP, 27308. Σχολάρις.
- Genel
- Angold, Michael (1997). The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History. Second Edition. Longman. ISBN 0-582-29468-1.
- Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2.
- Geanakoplos, Deno John (1959). Emperor Michael Palaeologus and the West, 1258–1282: A Study in Byzantine-Latin Relations. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2018.
- Guilland, Rodolphe (1967). "Le Drongaire de la flotte, le Grand drongaire de la flotte, le Duc de la flotte, le Mégaduc". Recherches sur les institutions byzantines [Bizans Kurumları Üzerine Çalışmalar]. Berliner byzantinische Arbeiten 35 (Fransızca). I. Berlin ve Amsterdam: Akademie-Verlag & Adolf M. Hakkert. ss. 535-562. OCLC 878894516.
- Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. ISBN 1-85728-495-X.
- Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
- Nicol, Donald M. (1988). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-34157-4.
- Nicol, Donald M. (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453 (İngilizce) (İkinci bas.). Londra: Rupert Hart-Davis Ltd. ISBN 0-246-10559-3.
- Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1.
- Polemis, Demetrios I. (1968). The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography. Londra.
- Savvides, Alexis (1990). "Η γενουατική κατάληψη της Ρόδου το 1248-1250 μ.Χ.". Παρνασσός (Yunanca). Cilt 32. ss. 183-199.
- Skoulatos, Basile (1980). Les personnages byzantins de l'Alexiade: Analyse prosopographique et synthèse [Aleksiad'ın Bizans Kişilikleri: Prosopografik Analiz ve Sentez] (Fransızca). Louvain-la-Neuve and Louvain: Bureau du Recueil Collège Érasme and Éditions Nauwelaerts. OCLC 8468871.
- Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit; Walther, Rainer; Sturm-Schnabl, Katja; Kislinger, Ewald; Leontiadis, Ioannis; Kaplaneres, Sokrates (1976–1996). Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (Almanca). Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 3-7001-3003-1.
- Van Tricht, Filip (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204–1228). Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-20323-5. 7 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2018.
- Verpeaux, Jean, (Ed.) (1966). Pseudo-Kodinos, Traité des Offices (Fransızca). Paris: Centre National de la Recherche Scientifique.
