Meksika'nın yerli halkları
     | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Meksika Kızılderilileri (İspanyolca Los indios de México ya da Los pueblos indígenas de México[1]), Meksika'da yaşayan Kuzey Amerika Kızılderilileri grubunun Aridoamerika ile Mezoamerika Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkları.
Yerli Meksikalıların sayısı Meksika Anayasası'nın 2. maddesinde bulunan siyasi kriterler kullanılarak değerlendirilir. Meksika'da ırka bağlı etnisite değil, kültüre bağlı etnisite sayımı yapılarak o etnisitenin dil, gelenek, inanç ve kültürü amaçlanır.[2] Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas (CDI) ile Ulusal İstatistik ve Coğrafya Enstitüsü verilerine göre, birçok farklı etnik gruptan[3] 10.1 milyon (genel nüfusa oranı: % 9.8) Kızılderili vardır.[4] Meksika'da Instituto Nacional de Lenguas Indígenas tarafından korunup kollanan 68 dil grubu (agrupaciones lingüísticas) ve 364 yerli dil/lehçe (variantes lingüísticas) bulunur.[5]
Kızılderililer ile Avrupalı göçmen yerleşimciler arasında 1519–1933 yıllarında aralıklı olarak asırlara yayılan savaşlar silsilesine Meksika Kızılderili savaşları adı verilir.
Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Meksika'da 11 dil ailesinde (familias lingüísticas) toplanan 68 dil grubuna (agrupaciones lingüísticas) ait 364 yerli dil/lehçenin (variantes lingüísticas) araştırılması Instituto Nacional de Lenguas Indígenas tarafından yapılır.[5][6]
Dil aileleri ve buna bağlı dil grupları:
- Algonkin-Yurok dilleri: Kikapuca
- Uto-Aztek dilleri: Güney Tepehuancası, Huiçolca, Koraca, Kuzey Tepehuancası, Mayoca, Nahuatlca, Papagoca Pimaca, Tarahumaraca, Varihoca
- Yuma-Koçimi dilleri: Kilivaca, Kukapaca, Kumeyayca, Paypayca, Tipayca
- Seri dilleri: Serice
- Oto-Mange dilleri: Amuzgoca, Çatinoca, Çinantekçe, Çoçoltekçe, İşkatekçe, Kuikatekçe, Matlatzinkaca, Mazahuaca, Mazatekçe, Miştekçe, Otomice, Pamece, Popolokaca, Tlahuikaca, Tlapanekçe, Trikice, Yonaz Çiçimekacası
- Maya dilleri: Akatekçe, Avakatekçe, Çuhça, Çolca, Hakaltekçe, İşilce, Kakçikelce, Kanhobalca, Kekçice, Kiçece, Lakandonca, Mamca, Moçoca, Tabasco Çontalcası, Tektitekçe, Toholabalca, Tzeltalca, Tzotzilce, Vastekçe, Yukatek Mayacası
- Totonak-Tepehua dilleri: Tepehuaca, Totonakça
- Taraska dilleri:
- Mihe-Zoke dilleri: Ayapanekçe, Mihe dilleri, Olutekçe, Sayultekçe, Sierra Popolukacası, Texistepec Popolukacası, Zoke dilleri
- Tekistlatek dilleri: Oaxaca Çontalcası
- Huavece
Halklar
[değiştir | kaynağı değiştir]100.000 den fazla nüfusu sahip olanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]| 100.000 den fazla nüfusu sahip olanlar | | ||
| Etnik | Nüfus | Anadil¹ |
|---|---|---|
| Nahuatl (Nāhuatlācah) | 2,445,969 | 1,659,029 |
| Yukatek Mayaları (Maya’wiinik) | 2,475,575 | 892,723 |
| Zapotekler (Binizaa) | 777,253 | 505,992 |
| Miştekler (Tu'un savi) | 726,601 | 510,801 |
| Otomiler (Hñähñü) | 646,875 | 327,319 |
| Totonaklar (Tachiwin) | 411,266 | 271,847 |
| Tzotziller (Batzil k'op) | 406,962 | 356,349 |
| Tzeltalar (K'op o winik atel) | 384,074 | 336,448 |
| Mazahualar (Hñatho) | 326,660 | 151,897 |
| Mazatekler (Ha shuta enima) | 305,836 | 246,198 |
| Vastekler (Téenek) | 296,447 | 173,233 |
| Çollar (Winik) | 220,978 | 189,599 |
| Çinantekler (Tsa jujmí) | 201,201 | 152,711 |
| Purepeçalar (P'urhépecha) | 202,884 | 136,388 |
| Mişeler (Ayüükjä'äy) | 168,935 | 135,316 |
| Tlapanekler (Me'phaa) | 140,254 | 119,497 |
| Tarahumaralar (Rarámuri) | 121,835 | 87,721 |
| Source: CDI (2000) [3]4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | ||
¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language
20.000 den fazla ve 100.000 den az nüfusu sahip olanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]| 20.000 den fazla ve 100.000 den az nüfusu sahip olanlar | ||
| Etnik | Nüfus | Anadil1 |
|---|---|---|
| Mayolar (Yoreme) | 91,261 | 60,093 |
| Zokeler (O'de püt) | 86,589 | 34,770 |
| Çontallar (Yokot) | 79,438 | 43,850 |
| Popolukalar (Tuncápxe) | 62,306 | 44,237 |
| Çatinolar (Cha'cña) | 60,003 | 47,762 |
| Amuzgolar (Tzañcue) | 57,666 | 48,843 |
| Toholaballar (Tojolwinik) | 54,505 | 44,531 |
| Huiçollar (Wixárika) | 43,929 | 36,856 |
| Tepehuanlar (O'dami) | 37,548 | 30,339 |
| Trikeler (Tinujéi) | 29,018 | 24,491 |
| Popolokalar | 26,249 | 18,926 |
| Koralar (Nayeeri) | 24,390 | 19,512 |
| Mameler (Qyool) | 23,812 | 8,739 |
| Yakiler (Yoeme) | 23,411 | 15,053 |
| Cuicateco (Nduudu yu) | 22,984 | 15,078 |
| Huaveler (Ikoods) | 20,528 | 16,135 |
| Kaynak: CDI (2000) [4]4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | ||
¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language
20.000 den az nüfusa sahip olanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]20.000 den az nüfusa sahip olanlar  | ||
| Etnik | Nüfus | Anadil1 |
|---|---|---|
| Tepehualar (Hamasipini) | 16,051 | 10,625 |
| Kanhoballar (K'anjobal) | 12,974 | 10,833 |
| Chontal of Oaxaca (Slijuala sihanuk) | 12,663 | 5,534 |
| Pame (Xigüe) | 12,572 | 9,768 |
| Chichimeca Jonaz (Uza) | 3,169 | 1,987 |
| Guarijío (Makurawe) | 2,844 | 1,905 |
| Çuhlar | 2,719 | 2,143 |
| Chocho (Runixa ngiigua) | 2,592 | 1,078 |
| Tacuate | 2,379 | 2,067 |
| Ocuiltec (Tlahuica) | 1,759 | 522 |
| Pima Bajo | 1,540 | 836 |
| Hakaltekler (Abxubal) | 1,478 | 584 |
| Kekçiler (K'ekchí) | 987 | 835 |
| Lakandonlar (Hach t'an) | 896 | 731 |
| Ixcatec | 816 | 406 |
| Seriler (Comcáac) | 716 | 518 |
| Kiçeler (Quiché, Q'iché) | 524 | 286 |
| Motocintleco (Qatok) | 692 | 186 |
| Kakçikeller (K'akchikel) | 675 | 230 |
| Paipai (Akwa'ala) | 418 | 221 |
| Tohono O'odham (Papago) | 363 | 153 |
| Cucapá (Es péi) | 344 | 206 |
| Kumiai (Ti'pai) | 328 | 185 |
| Kikapular (Kikapooa) | 251 | 144 |
| Koçimiler (Laymón, mti'pá) | 226 | 96 |
| İşiller | 224 | 108 |
| Kilivalar (Ko'lew) | 107 | 55 |
| Avakatekler | 59 | 27 |
| Diğerleri2 | 728 | 337 |
| Kaynak: CDI (2000) [5]4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | ||
¹Number of indigenous peoples that still speak their Indigenous language
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;refLinares2008isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ [ölü/kırık bağlantı]National Commission for the Development of the Indigenous Peoples 23 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ ""Síntesis de Resultados"" (PDF). Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas. 2006. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Aralık 2010.
- ^ Defined as persons who live in a household where an indigenous language is spoken by one of the adult family members ("Criteria del hogar: De esta manera, se establece, que los hogares indígenas son aquellos en donde el jefe y/o el cónyuge y/o padre o madre del jefe y/o suegro o suegra del jefe hablan una lengua indígena y también aquellos que declararon pertenecer a un grupo indígena."[1] 25 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)AND persons who speak an indigenous language but who do not live in such a household (Por lo antes mencionado, la Comisión Nacional Para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas de México (CDI) considera población indígena (PI) a todas las personas que forman parte de un hogar indígena, donde el jefe(a) del hogar, su cónyuge y/o alguno de los ascendientes (madre o padre, madrastra o padrastro, abuelo(a), bisabuelo(a), tatarabuelo(a), suegro(a)) declaro ser hablante de lengua indígena. Además, también incluye a personas que declararon hablar alguna lengua indígena y que no forman parte de estos hogares [2] 25 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ a b INALI : Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales 8 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas
- ^ INALI [Instituto Nacional de Lenguas Indígenas] (14 January, 2008). Catálogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Comision Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indigenas 17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Consejo Nacional de Poblacion27 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Instituto Nacional de Estadistica y Geografia19 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
