Charles Darwin
| Charles Darwin | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
1887-yil 18-dekabr Angliya Kembrij |
| Vafoti |
1962-yil 31-dekabr Angliya Kembrij |
| Fuqaroligi | United Kingdom of Great Britain and Ireland |
| Kasbi | oʻqituvchi |
| Ish joylari | Manchester universiteti, Kembrij universiteti |
| Akademik rahbarlari | Ernest Rezerford |
Charles Galton Darwin (inglizcha: Charles Galton Darwin ; 1887-yil 18-dekabr, Kembrij – 1962-yil 31-dekabr, Kembrij) – ingliz fizigi va matematigi. London Qirollik jamiyati aʼzosi (1922-yil). U rentgen nurlari difraksiyasi nazariyasi, statistik mexanika, kvant fizikasi (Zeman effektining kvant mexanik nazariyasi, Dirak tipidagi elektronlar nazariyasi va boshqalar) boʻyicha ishlari bilan mashhur. U jamoat arbobi sifatida aholi va yevgenika muammolariga katta eʼtibor qaratgan.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Charles Galton Darvin Kembrijda ziyoli oilada dunyoga kelgan: uning otasi mashhur matematik va astronom Jorj Xovard Darwin, bobosi esa mashhur tabiatshunos Charles Robert Darwin, onasi amerikalik Maud du Puy Filadelfiyalik muhandis – ixtirochining qizi boʻlgan[1]. Uning choʻqintirgan otalari ham taniqli shaxslar – yevgenika asoschisi Fransis Galton va mashhur fizik Lord Kelvin boʻlgan. Yosh Darvin avval Sent Fayt tayyorlov maktabida o‘qigan, so‘ngra Marlboro maktabida klassik ta’lim olgan. 16 yoshidan boshlab matematika boʻyicha mutaxasis boʻlishga tayyorlangan. 1901-yil va 1906-yillarda nemis tilini oʻrganish uchun Germaniyaga tashrif buyurgan va ikkinchi tashrifida Goʻttingenda mashhur matematik Karl Runge bilan uchrashgan[2].
Darwin 1906-yilda Kembrij universiteti Trinity kollejiga oʻqishga kirgan va u yerda matematika va matematik fizikani oʻrgangan. Oʻsha paytda Kembrijdagi Lukaslik matematika professori Jozef Larmor boʻlajak olimga taʼsir koʻrsatgan oʻqituvchilardan boʻlgan.
Urush. Kembrij va Edinburgdagi faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birinchi jahon urushi boshlanganidan soʻng, Manchester universitetida oʻqigan birinchi ingliz boʻlinmalaridan biri sifatida Fransiyaga yuborilgan. Taxminan bir yil davomida Bulonda qolgan, senzura va radioaloqa funksiyalarini bajargan. Keyin u Qirollik muhandislari korpusiga qoʻshilgan va u yerda William Lowrence Bragg boshchiligidagi dushman snaryadlarining ovozli joylashuvi boʻyicha ishlarda qatnashgan. 1917-yilda Darwin Harbiy xoch bilan taqdirlangan va qirollik havo kuchlariga samolyot shovqinini oʻrganish uchun yuborilgan[2].
1919-yilda Darwin Kembrijdagi Masih kollejining aʼzosi etib saylangan va 1922-yilgacha Cavendish laboratoriyasida maʼruza oʻqigan va matematika boʻyicha maslahatchi boʻlib faoliyat koʻrsatgan. Bu vaqt Ralf Faulerdan samarali hamkorlik bilan ajralib turgan, natijada statistik mexanika sohasida sezilarli natijalarga erishgan[2]. 1922-yilda Darwin Kaliforniya Texnologiya Institutida tashrif buyuruvchi professor lavozimini egallagan va u yerda bir yil boʻlgan. U Janubiy Amerika orqali oʻz vataniga qaytib kelgan, mashhur ajdodlari Beagle sayohati davomida tashrif buyurgan koʻplab joylarni ziyorat qilgan.
1924-yilda Darwin Edinburg universitetining tabiiy falsafa professori lavozimiga taklif qilingan. U Oksforddagi All Souls kolleji direktorining qizi Ketrin Pemberga turmushga chiqqan. Ularning besh farzandi boʻlgan[2]. Edinburgda boʻlgan vaqtida Darwin kvant nazariyasining baʼzi savollariga oydinlik kiritishga katta hissa qoʻshgan.
Faoliyati.
[tahrir | manbasini tahrirlash]Darwin 1936-yilda Kembrij universitetining Masih kolleji magistri lavozimini egallagan. U shu vaqt ichida kollej hududida yangi binolar qurish loyihalariga katta eʼtibor qaratishi kerak boʻlgan. Ikki yil oʻtgach, bu lavozimda William Bragg oʻrniga Milliy jismoniy laboratoriya direktori etib tayinlangan. Ikkinchi Jahon urushi boshlanganidan soʻng, Darwin laboratoriyani qayta tashkil etishni boshlagan, uning xodimlarining saʼy-harakatlarini harbiy muammolarga, xususan, havo hujumidan mudofaa masalalari va radarlarning dastlabki rivojlanishiga yoʻnaltirgan. U 1941-yilda Vashingtonga britaniyalik, amerikalik va kanadalik olimlarning, shu jumladan atom qurolini yaratish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirishga qaratilgan missiya rahbari sifatida yuborilgan. Angliyaga qaytgach, Urush idorasida ilmiy maslahatchi boʻlib xizmat qilgan[2].
Darwin faqat urush oxirida oʻz laboratoriyasining muammolarini yana yaqindan oʻrgangan. U laboratoriyaning maxsus tashkil etilgan boʻlimlarida elektron hisoblash texnologiyasini ishlab chiqish boʻyicha ishlarning tashabbuskorlaridan, uning natijasi birinchi ingliz kompyuterlaridan biri boʻlgan. Darwin 1949-yilda nafaqaga chiqqan. Nafaqaga chiqqanligiga qaramasdan 1953-yildan 1959-yilgacha laboratoriya ijroiya qoʻmitasi aʼzosi boʻlib qolgan[2].
Nafaqaga chiqqanidan keyin Darwin ijtimoiy faoliyat, aholi va yevgenika masalalari bilan shugʻullanish uchun vaqt va imkoniyatga ega boʻlib, unga katta eʼtibor bergan. U 1953-yildan 1959-yilgacha yevgenika jamiyatining prezidenti boʻlgan. Darwin urushdan keyingi davrda koʻp sayohat qilgan, ilmiy konferensiyalarda qatnashgan, davlat va jamoat missiyalari doirasida dunyoning turli mamlakatlarida boʻlgan: Hindiston (1937/38, 1946/47, 1956-yillar), Iroq (1947-yil) va Tailand (1953-yil) YUNESCO orqali, Avstraliya va Yangi Zelandiyada maʼruzalar oʻqigan(1956-yil). U BMT Atom energiyasi bo‘yicha komissiya majlislarida Britaniya delegatsiyasi a’zosi bo‘lgan, bobosi Charles Robert Darwin, 1959-yilda Pugwash harakati va o‘zining yubileyini nishonlashda qatnashgan[2]. Darwin bir qator jamoat va davlat qoʻmitalari aʼzosi boʻlgan, 1941-1944-yillarda London fizika jamiyati[2] prezidenti boʻlgan, 1939-yilda esa London Qirollik jamiyati vitse-prezidenti etib saylangan.
Mukofotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Harbiy xoch (1917-yil)
- Qirollik medali (1935-yil)
- Kelvin maʼruzasi (1940-yil)
- Britaniya imperiyasi ordeni ritsar qoʻmondoni (1942-yil)
- Kembrij universiteti Masih kolleji va Trinity kollejining faxriy aʼzosi.
- Manchester universiteti, Sent-Endryu kolleji, Trinity kolleji, Dublin universiteti, Dehli, Edinburg, Chikago, Kaliforniya universitetining faxriy doktori; Bristol universitetining faxriy bakalavr darajasi.
- Fransiya fizika jamiyati va Amerika falsafiy jamiyatining faxriy aʼzosi.