Chili Konstitutsiyasi

**Chili davlati ilk Konstitutsiyasining muqovasi** (1822)

Chili Respublikasining 1980-yildagi siyosiy Konstitutsiyasi (ispancha: Constitución Política de la República de Chile) Chilida amaldagi asosiy qonundir. Chili Konstitutsiyasi Augusto Pinochet boshchiligidagi harbiy hukumat tomonidan tasdiqlangan va eʼlon qilingan, 1980-yil 11-sentabrda garchi cheklovlar ostida va saylov roʻyxatisiz oʻtkazilgan boʻlsa ham, Chili fuqarolari tomonidan referendum orqali ratifikatsiya qilingan. Konstitutsiyaviy matn muvaqqat rejimda 1981-yil 11-martda kuchga kirdi va keyinchalik oradan 9 yil oʻtib, 1990-yil 11-martda demokratiyaga oʻtish bilan toʻliq kuchga kirdi. 1989-yil birinchi marta (referendum orqali) va undan keyinchalik 1991, 1997, 1999, 1999, 2008, 2008, 2008, 2012, 2014, 2014, 2014, 2014, 2014, 2014, 2017, 2018, 2019, 2020 va 2021-yillarda oʻzgartirishlar kiritildi.

2005-yil sentabr oyida Rikardo Lagos prezidentligi ostida Konstitutsiyaga kiritilgan katta oʻzgartirish parlament aʼzolari tomonidan maʼqullanib, Chili Konstitutsiyasi matnidan Augusto Pinochet rejimidan kelib chiqqan, umrbod senatorlar va tayinlanadigan senatorlar kabi antidemokratik xususiyatlarni olib tashladi. shuningdek, Qurolli Kuchlarning demokratik rejimini kafolati.

Yangi referendum

Nihoyat, 2019-yil oktabr oyidagi bir qator xalq noroziliklaridan koʻp oʻtmay, 2019-yil 15-noyabrda parlamentdagi vakolatli partiyalar oʻrtasidagi siyosiy kelishuv yangi Konstitutsiya va uni ishlab chiqish mexanizmini tuzish taklifi boʻyicha umumxalq referendumi chaqirilishiga erishdi. Plebissit (referendum) 2020-yil 25-oktabrda boʻlib oʻtdi, natijada yangi asosiy qonunni ishlab chiqish maʼqullandi, shuningdek, ushbu maqsadni amalga oshirish uchun umumiy ovoz berish yoʻli bilan toʻliq saylangan Konstitutsiyaviy konvensiya shakllantirildi. Konvensiya aʼzolari 2021-yil may oyida saylangan va Assambleya birinchi marta 2021-yil 4-yulda yigʻilgan.

**Chili Respublikasining 1980yildagi siyosiy Konstitutsiyasi**

Qonuniylik

Huquq professori Camel Cazor Alistening soʻzlariga koʻra, 1980-yilgi Konstitutsiyada ikkita faktdan kelib chiqadigan qonuniylik bilan bogʻliq muammolari mavjud. Birinchidan, konstitutsiyaviy komissiya Chili siyosiy spektrining vakili emas edi, chunki uning aʼzolari Pinochet diktaturasi tomonidan tanlangan va rejimning muxoliflari tomonidan ataylab chiqarib tashlangan edi. Shuningdek, konstitutsiyaning maʼqullanishiga hukumat tomonidan 1980-yildagi bahsli va qattiq nazorat ostidagi referendumda erishildi^[1].

Referendum uchun saylovoldi tashviqoti tartibsiz oʻtdi, hukumat odamlarni islohotga ijobiy ovoz berishga chaqirdi, shuningdek, radio va televideniya reklamalaridan foydalanildi, muxolifat esa odamlarni salbiy ovoz berishga undagan holda, faqat kichik ommaviy namoyishlar oʻtkazishga muvaffaq boʻldi, televideniya va radiodan foydalanishi cheklandi. Diktatura davrida roʻyxatga olish yoqib yuborilganini hisobga olsak, bu ovoz berish uchun saylovchilar roʻyxati mavjud emas edi^[2].

Demokratiya qayta tiklanganidan beri konstitutsiyaga qariyb 20-marta oʻzgartirishlar kiritildi.

1973-yil 13-sentabrdagi hujjat Xayme Guzmanga Xunta tomonidan yangi konstitutsiya yaratilishini oʻrganish topshirilganligini koʻrsatadi^[3].

Taʼkidlanishicha, 1980-yilgi Konstitutsiya oʻng qanot tarafdorlariga (parlamentdagi moʻtadil islohot tarafdorlarining kaolitsiyasi) qonun chiqaruvchi vakolatni berishga moyil qilib ishlab chiqilgan. Natijada, 1980-yildan buyon konstitutsiyaga bir necha bor oʻzgartirishlar kiritildi^[4]^[5].

Chili Konstitutsiyasining xronologoyasi

Chilining ilk Konstitutsiyasi matni (ispanchada: Chili provisoria de la Autoridad Ejecutiva uchun reglamento el arreglo de la),1811
Konstitutsiyaning reglamenti (ispaanchada: (Reglamento Konstitutsiyaviy), 1812-yil
Chilining muvaqqat Konstitutsiyasi (ispanchada: Reglamento for el gobierno Provisorio), 1814
1818-yilgi Konstitutsiya
1822-yilgi Konstitutsiya
1823-yilgi Konstitutsiya
Ensayo Federal de 1826-yilgi Konstitutsiyasi
1828-yilgi Konstitutsiya
1833-yil Konstitutsiyasi: Boshqa siyosatchilar bilan birga Mariano Egaña va Manuel Xose Gandarillas tomonidan yozilgan
1891-yildagi Chili fuqarolar urushidan keyin qayta oʻzgartirish kiritilgan va bu oʻzgartirishlar Chili Milliy Kongressining (Chilidagi parlament) kuchini oshirgan.
1925-yil Konstitutsiyasi: Boshqa siyotsichilar bilan birgalikda Arturo Alessandri Palma va Xose Maza tomonidan yozilgan
1980-yilgi Konstitutsiya:Boshqa siyotsichilar bilan birgalikda Xayme Guzman tomonidan yozilgan.
1989, 1991, 1994, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003, 2005, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2012, 2012, 2012, 2010, 2012, 2010, 2012, 2012, 2010, 2001, 2000, 2001, 2012-yilardagi oʻzgarishlar

Yana qarang

Chilining demokratiyaga oʻtishi
Konstitutsiyaviylik

Manbalar

↑ Cazor Aliste, Camel (2000). „Democracia y constitucion en Chile“. Revista de Derecho. IX-jild. Austral University of Chile. 25–34-bet. 2015-05-18da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 30-aprel 2015-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
↑ „Revelan fraude en plebiscito de constitución de 1980“. La Nación (Chile). 2012. 2016-03-04da asl nusxadan arxivlandi. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
↑ Basso Prieto, Carlos. „Los informes secretos de la CIA sobre Jaime Guzmán“. El Mostrador (2013-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 29-sentyabr.
↑ Carey, John M. Malapportionment and ideological bias in Chilean electoral districts. Dartmouth College. May 18, 2015.
↑ Carey, John. Chileʼs electoral reform. (Wayback Machine saytida 2022-05-24 sanasida arxivlangan) Global Americans. May 27, 2015.

Havolalar

2005 recasting of the 1980 Constitution (PDF version) (Spanish original) at the Wayback Machine (archived December 7, 2006)
Official translation of the original 1980 Constitution (PDF file) at the Wayback Machine (archived 2020-07-24)
Text of Chilean constitutions — Library of Congress of Chile (Spanish original) at archive.today (archived December 10, 2005)
Untying the knot (The Economist, Oct 21st 2004)
www.constitutionnet.org

[1] Cazor Aliste, Camel (2000). „Democracia y constitucion en Chile“. Revista de Derecho. IX-jild. Austral University of Chile. 25–34-bet. 2015-05-18da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 30-aprel 2015-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

[2] „Revelan fraude en plebiscito de constitución de 1980“. La Nación (Chile). 2012. 2016-03-04da asl nusxadan arxivlandi. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)

[3] Basso Prieto, Carlos. „Los informes secretos de la CIA sobre Jaime Guzmán“. El Mostrador (2013-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 29-sentyabr.

[4] Carey, John M. Malapportionment and ideological bias in Chilean electoral districts. Dartmouth College. May 18, 2015.

[5] Carey, John. Chileʼs electoral reform. (Wayback Machine saytida 2022-05-24 sanasida arxivlangan) Global Americans. May 27, 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]